خاندان ابن عُلَیم، از عارفان و عالمان پر آوازه ی فلسطین

نسبت این خاندان به ابوالحسن علی بن علیل، معروف به ابن علیم، از عارفان بزرگ فلسطین در سده ی پنجم هجری قمری می رسد. لذا نخست به معرفی ابن علیم می پردازیم و سپس به اجمال از دیگر بزرگان این خاندان یاد می کنیم.

الف)شرح احوال ابن عُلَیم
 

با آنکه ابن علیم را از عارفان مشهور سده های نخستین اسلامی به شمار آورده و از او با عناوین و القاب بلندی چون «سلطان الاولیاء»، «قدوة العارفین»، «سید اهل الطریقة المحققین» یاد کرده اند(2)؛ اما دانسته های ما درباره ی احوال و زندگانی او اندک و مبتنی بر گزارش کوتاه و مختصری است که در کتاب الانس الجلیل آمده است. مؤلّف الانس الجلیل بر آن بوده که شرح احوال او، به سبب شهرت فراگیرش، بی نیاز از طول و تفصیل است.(3)
به هر حال با توجه به آن چه درباره اش نقل کرده اند، به نظر می رسد که او مقبول عام و خاص و مورد توجه همه ی اقشار و طبقات جامعه بوده است، تا آنجا که حتی بیگانگان نیز او را بزرگ می داشته اند.(4) نام و نسبت کامل او چنین است: ابوالحسن علی بن علیل بن محمد بن یوسف بن یعقوب بن عبدالرحمن.
او دوران حیات خود را در فلسطین گذراند و سرانجام در همان سرزمین در دوازده ربیع الاول 474 هـ ق در گذشت و در روستای حرم ــ که ظاهراً به احترام او «حرم» نام گرفت ــ به خاک سپرده شد. این روستا که «قریة سیدنا علی» نیز نامیده شده، از توابع قلقیلیه و در هجده کیلومتری شمال یافا بر ساحل دریا و در نزدیکی ارسوف واقع است.(5)

ب)آرامگاه ابن عُلَیم
 

پس از مرگ ابن علیم، آرامگاه او، مزار خاص و عام گردید؛ چنانکه ملک بیبرس، پس از فتح یافا و ارسوف در سال 663 هـ ق، قبر او را زیارت کرد و نذورات و موقوفاتی نیز برای آن تعیین کرد. علاوه بر آن، تا مدت ها، هر سال در فصل تابستان، بر مزار او مراسم و آیین های مذهبی برگزار می شد. در این زمان، گروه های مختلف از نقاط دور و نزدیک متوجه آرامگاه او می شدند، و در آنجا ضمن زیارت قبر شیخ و انجام مراسم خاص، هدایایی نیز تقدیم می داشتند.(6)
ابوالعون شمس الدین محمد غزی (متوفی 910 هـ ق، عارف نامدار سده ی نهم هجری قمری، در فاصله ی سال های 886 ــ 890 هـ ق مقبره و آرامگاه ابن علیم را تعمیر و بازسازی کرد و بدان نظم و ترتیب بخشید و بر ضریح قبر که تا آن زمان از چوب بود، سنگ مرمر قرار داد. علاوه بر آن، چاه آبی نیز در صحن مسجد مجاور آرامگاه شیخ حفر کرد و برجی در پشت ایوان، در جهت غربی مسجد بنا نهاد.(7)
در سال 1921 میلادی، مدرسه ای در آن روستا، در جوار مقبره ی شیخ، جهت تحصیل طلاب علوم دینی تأسیس شد. اما در سال 1948 میلادی، صهیونیست ها آن روستا را به اشغال خود درآوردند و پس از بیرون راندن مردم، آنجا را ویران کردند و به احتمال زیاد، آرامگاه ابن علیم نیز در این هجوم از بین رفت.(8)

ج)نوادگان شیخ
 

بسیاری از نوادگان واحفاد ابن علیم، در شمار عالمان و بزرگان فلسطین بودند. چند خانواده از روستای حمامه، از توابع غزه، و از روستای عباسیه، از توابع یافا به او نسبت داشتند و از نوادگان او شمرده می شدند؛ که از آن جمله خاندان «کلابیه» را می توان نام برد که در روستای حمامه می زیستند.(9)
مهم ترین و شاخص ترین نوادگان شیخ عبارتند از:
1)شمس الدین ابوعبیدالله محمد بن الشیخ زین الدین ابوهریره عبدالرحمن علیمی عمری حنبلی (متوفی 873 هـ ق)، که قاضی القضاة رهله، و پدر مؤلّف کتاب الانس الجلیل بود.(10)
2)شیخ شهاب الدین ابوالعباس احمد بن احمد بن محمد علیمی (متوفی 900هـ ق)، وی نیز بر مذهب احمد بن حنبل و در شمار قضاة فلسطین بود.(11)
3)ابوالیمن عبدالرحمن بن محمد بن عبدالرحمن علیمی، ملقب به مجیرالدین (متوفی 927 یا 928 هـ ق) مؤلّف کتاب الانس الجلیل، اثری معروف و ارزشمند در شرح احوال بزرگان فلسطین تا اوایل سده ی دهم هجری قمری، است.(12)
4)ابوالهدی علیمی قدسی (متوفی 1012 هـ ق) که از عارفان سده های دهم و یازدهم هجری قمری بود.(13)
5)شیخ خیرالدین بن احمد بن علی علیمی فاروقی رملی (متوفی 1081 هـ ق)، که از مفسران و محدثان مشهور بود.(14)

پی‌نوشت‌ها:
 

1.استادیار دانشگاه آزاد ــ واحد اسلام شهر.
2.علیمی، الانس الجلیل، ج 2، ص 72، موسوعه ی خاصه، ج 2، ص 501.
3.علیمی، همانجا.
4.همانجا، ج 2، ص 72 ــ 73؛ نیزبک: خالدی، اهل العلم و الحکم فی ریف فلسطین، ص 69 ــ 70، 117 ــ 118؛ دباغ، بلادنا فلسطین، ج 1(2)، ص 75، ج 4، ص 35.
5.علیمی، همان، ج 2، ص 73؛ دباغ، همان، ج 3، ص 267 و 275، ج 4، ص 349؛ شرّاب، معجم بلدان فلسطین، ص 292.
6.علیمی، همان، ج 2، ص 72ــ 73؛ دباغ، همان، ج 4، ص 86؛ شرّاب، همان، ص 292 ــ 293، خالدی، همان، ص 107.
7.علیمی، همان، ج 2، ص 73، دباغ، همان، ج 3، ص 42؛ خالدی، همانجا، موسوعه ی خاصه، ج 2، ص 501.
8.دبّاغ، همان، ج 4، ص 350، شراب، همان، ص 293؛ موسوعه ی عامه، ج 2، ص 219.
9.دباغ، همان، ج 1، ص 245 ، ج 4، ص 350؛
10.علیمی، همان، ج 2، ص 262 ــ 266؛ دباغ، همان، ج 4، ص 418.
11.علیمی، همان، ج 2، ص 288 ــ 291.
12.علیمی، همانجا؛ دبّاغ، همان، ج 10، ص 102.
13.دبّاغ، همان، ج 10، ص 110.
14.همان، ج 4، ص 425.
 

منابع و مآخذ
ــ خالدی، احمد سامح، اهل العالم و الحکم فی ریف فلسطین، عمان، 1968 م .
ــ دباغ، مصطفی مراد، بلادنا فلسطین، عمان، 1976ـ 1985 م.
ــ شراب، محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، دمشق، 1987 م.
ــ علیمی مجیرالدین، الأنس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، عمان، 1973 م.
ــ موسوعه ی خاصه.
ــ موسوعه ی عامه.
نشریه فکر و نظر شماره 10-11