شرک زدایی ظاهری و باطنی (لا و الاّ)

قال الله تعالی:
(و إذ بوَّأنا لابراهیم مکانَ البَیت أن لا تُشرِک بی شیئا...) (1)
«(به خاطر بیاور) زمانی را که جای خانه (کعبه) را برای ابراهیم آماده ساختیم ( و به او گفتیم) چیزی را همتای من قرار نده.»
یکی از اهداف مهم انبیای الهی، مبارزه با شرک، شرک زدائی، مبارزه با خدایان دروغین و طاغوتهای درونی و بیرونی انسانهاست. (و لَقَد بَعَثنا فی کُلِّ اُمّه رَسولاً أنِ اعبُدُواالله واجتَنِبوا الطّاغُوت.) (2)
در کنار این هدف عمومی و مهم، یکی از مهم ترین ارکان پایه گذاری خانه کعبه، شرک زدایی، دعوت به توحید و یگانه پرستی می باشد، چرا که پس از تخلیه و پاک سازی افکار و قلوب و محیط زندگی از شرک و آثار آن، توحید ناب و خالص و عبودیت معنی می یابد.
آیات شریفه ی قرآن شرک را به شدت مذمت کرده اند:
قال الله تعالی: (إن الله لا یَغفِرُ أن یُشرَکَ به یَغفِرُ ما دونَ ذلک لمنٍ یشاء وَ مَن یشرک بالله فَقد ضَلَّ ضلالاً بعیدا.)(3)
«خداوند شرک به او را نمی آمرزد (ولی) کمتر از آن را برای هر کس بخواهد می آمرزد و هر کس برای خدا همتایی قرار دهد، در گمراهی دوری افتاده است.»
(حُنَفاء اللهِ غیر مشرکین بِهِ وَ مَن یُشرِک باللهِ فَکَأَنَّما خَرَّ من السَّماءِ فَتَخطَفُهُ الطَّیرُ أو تَهوی بِهِ الرّیحُ فی مَکانٍ سَحیقٍ. (4)
[(مناسک حج را انجام دهید) در حالی که همگی برای خدا باشد، همتایی برای او قائل نشوید و هر کس همتایی برای خدا قرار دهد، گویی از آسمان سقوط کرده و پرندگان او را می ربایند و یا باد او را به جای دوری پرتاب می کند.]
مظاهر شرک خفی در زندگی ما بسیار است در قرآن و روایات به برخی از آنها اشاره شده است.

مصادیق شرک در آیینه قرآن و روایات:

1. هواپرستی:

قال الله تعالی: (أَرَأیتَ من إتَّخَذَ إلهَهُ هَواهُ...) (5)
«آیا دیدی کسی را که هوای نفسش را معبود خود برگزیده است؟...)

2. بدعت گذاری:

قال الصادق (ع): - لَمّا سُئلَ عن أدنی الشرکِ - (مَن إبتَدَعَ رأیاً فَأحَبَّ علیه أو أبغَضَ علیه.) (6)
«امام صادق (ع) در پاسخ به پرسش از کمترین مرتبه شرک فرمودند: اینکه کسی رأی و عقیده ای را بدعت گذارد و به خاطر آن حبّ و بغض بورزد.»

3. مخالفت قلبی یا ظاهری با حکم خدا و رسول خدا(ص)

امام صادق (ع) فرمودند: [اگر مردمی خدای یگانه و بی همتا را بپرستند و نماز بخوانند و زکات بپردازند و حجّ بروند و ماه رمضان را روزه بگیرند ولی (از روی اعتراض) به چیزی که خداوند یا پیامبر (ص) ساخته است بگویند: چرا خلاف آن را نساخت؟ یا در دلشان اعتراضی کنند ( و به زبان نیاورند) به سبب آن مشرک شوند. امام آن گاه این آیه (7) را تلاوت کرد:
«فَلاَ وَ رَبِّکَ لاَ یُؤْمِنُونَ حَتَّى یُحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لاَ یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً.» سپس فرمود تسلیم باشید.] (8)

4. خیرات را به غیر خدا نسبت دادن

(امام صادق (ع) در تفسیر آیه ی: (و ما یُؤمن اَکثَرُهم بِاللهِ إلاّ و هم مُشرِکون) «اکثر آنان به خدا ایمان نیاوردند مگر آنکه مشرک باشند» فرمود: مانند اینکه انسان بگوید: اگر فلانی نبود من از بین می رفتم و چنین و چنان می شدم و اگر فلانی نبود خانواده ام نابود می شد، مگر نمی بینی که او با این حرفها در مُلک خدا شریک قائل شده که روزیش می دهد و از او دفاع و دفع گرفتاری می کند!؟ راوی گوید عرض کردم: پس بگوید: اگر خدا به واسطه ی او بر من منّت نمی نهاد از بین می رفتم؟ فرمود: آری، اشکاری ندارد.) (9)

5. پیروی از شیطان

امام صادق (ع) در تفسیر آیه ی: «و ما یؤمن اکثرهم...» فرمودند: (یُطیعُ الشَّیطان مَن حَیثُ لا یَعلَمُ فَیُشرِکُ) (10) «ندانسته از شیطان پیروی می کند و بدین سان مشرک می شود.»

6. ریا و کار برای غیر خدا

قال الصادق (ع): لمّا سُئِلَ عنِ کون الشّرکِ أخفی مِن دَبیبِ النَّملِ فی اللَّیلَهِ الظَّلماءٍ علی المِسحِ الأسود؟ -: (لا یکون العَبدُ مشرکاً حَتّی یُصَلّی لِغَیرِ الله، أو یَذبَحَ لِغَیرِ اللهِ أو یَدعُو لِغَیرِ اللهِ عَزَّوَ جَلَّ) (11)
چون از امام صادق (ع) درباره ی این جمله ی (نبوی) که شرک نامحسوس تر از حرکت مورچه در شب تاریک بر روی گلیمی سیاه است» سئوال شد، فرمودند: «بنده مشرک نباشد مگر آن گاه که برای غیر خدا نماز بخواند یا برای غیر خدا ذبح کند و یا برای غیر خدای عزوجل دعوت کند.»
و بالاخره در حدیث آمده است:
(کُلُّما شغلک عَنِ اللهَ فَهُوَ صَنَمُکَ.)(12)
«هر چیزی ترا از خدا باز دارد آن بت توست.»
بنابراین حج عبادتی است که بر پایه خداگرایی و تمرین خدامحوری و شستشوی ظاهر و باطن از همه ی مصادیق شرک بنا شده است و به همین دلیل در لبّیک اولیه احرام، به شرک زدایی توجه شده است: «لَبَّیکَ أللّهمَّ لَبَّیک، لَبَّیکَ لا شریک لَکَ لَبَّیکَ»

پی نوشت ها :

1. حجّ/ 26
2. نمل/ 36
3. نساء/ 116
4. حجّ/ 31
5. فرقان/ 43
6. میزان الحکمه، ح 9295
7. نساء/ 65
8. میزان الحکمه، ح 9296
9. همان، ح 9309
10. همان، ح 9310
11. میزان الحکمه، ح 9315
12. تفسیر نمونه، ج 13، ص 433

منبع: نیلی پور، مهدی؛ (1388)، شهر سپید خدا (مدیریت معنوی حج و عمره)، اصفهان: مرغ سلیمان