فرادید؛ موزاییکی رومی که به تازگی در بریتانیا کشف شده، نسخهای گمشده از داستان جنگ تروآ را نشان میدهد که با مشهورترین روایت این حماسه تفاوت دارد.
به گزارش فرادید، این اثر که «موزاییک کِتون» نام دارد، صحنهای مهم از درگیری در جنگ تروآ را به نمایش میگذارد. اما بر پایه گزارش پژوهشگران در یک مطالعهی جدید، این تصویرسازی برگرفته از «ایلیاد» هومر نیست، بلکه منبع الهام آن تراژدی کمترشناختهشدهای از آشیلوس، نمایشنامهنویس آتنی است. این نمایشنامه که «فریگیها» نام دارد، اوایل سدهی پنجم پیش از میلاد نوشته شده و تنها بخشی از آن و تحلیلهایی از آن در آثار دیگر باستانی بهجا مانده است.
هِلا اکهارت، باستانشناس که در این پژوهش دخیل نبوده گفته: «این پژوهش هیجانانگیزی است که نشان میدهد داستانهای قهرمانان یونانی، آشیل و هکتور، نه فقط از راه متون، بلکه در مجموعهای از تصاویر در مواد مختلف، از سفال و نقرهکاری تا نقاشی و موزاییک، منتقل شده است.»
این موزاییک که 10 متر در 5.3 متر است، احتمالاً بخشی از کف یک اتاق پذیرایی یا غذاخوری در ویلایی بزرگ را پوشانده بوده است. این اثر تا سدهی چهارم میلادی مورد استفاده بوده، اما بررسیهای اولیه نشان میدهد سکونت در این ویلا ممکن است حتی قدیمیتر باشد.
در روایت هومر از جنگ تروآ، یونانیان 10 سال با شهر تروآ جنگیدند. بر اساس اسطوره، پاریس، پسر شاه پریامِ تروآ، هلنِ زیباروی اسپارت را ربود و یونانیان برای بازگرداندن او جنگ را آغاز کردند.
موزاییک سه صحنه از درگیری میان قهرمان یونانی آشیل و شاهزادهی تروآ، هکتور را نشان میدهد. در صحنهی نخست، آن دو پس از آنکه هکتور، پاتروکلوس (یار نزدیک آشیل) را میکشد، با هم نبرد میکنند. در دومین صحنه، آشیل جسد هکتور را پشت ارابهاش میکشد و در سومین صحنه، آشیل جسد هکتور را در ازای وزن او به طلا، به پدرش پریام بازمیگرداند.
ابتدا پژوهشگران تصور میکردند موزاییک همان صحنههایی را نشان میدهد که در «ایلیاد» شرح داده شده است. اما جِین ماسِگلیا، تاریخدان دانشگاه لِسِتر و نویسندهی اصلی مطالعه، با بررسی دقیقتر دریافت که برخی جزئیات موجود در موزاییک با روایت هومر همخوانی ندارد. در مطالعهی جدید که 3 دسامبر در مجلهی Britannia منتشر شده، ماسیگلیا و همکارانش استدلال میکنند که این تفاوتها نشان میدهند نمایشنامهی «فریگیها» منبع الهام این تصاویر بوده است.
شاه پریام در یکی از پنلهای موزاییک کتون، وزنهای از طلا را روی ترازو میگذارد تا با وزن پسرش، هکتور برابری کند. این نسخه از داستان جنگ تروآ بر اساس نمایشنامهی گمشدهی «فریگیها» اثر آشیلوس است. بخش بزرگ سمت چپ این پنل با دنبال کردن طرح کاشیها بازسازی شده است.
برای نمونه، در «ایلیاد» آشیل بهروشنی میگوید در برابر جسد هکتور هیچ مقدار طلایی را بهعنوان فدیه نمیپذیرد. همچنین در موزاییک، آشیل جسد هکتور را به دور مقبرهی پاتروکلوس میکشد، در حالی که در «ایلیاد» او این کار را پیرامون دیوارهای تروآ انجام میدهد. اما در بخشهای باقیمانده از «فریگیها» و تحلیلهای نویسندگان باستانی، هر دو رویداد درست همانگونه توصیف شدهاند که در موزاییک کتون دیده میشود. «فریگیها» تنها روایت شناختهشدهای از جنگ تروآ است که این رخدادها را به این شیوه بازگو میکند.
سبک هنری موزاییک هم سرنخهایی دربارهی منبع الهام آن ارائه داد. ماسیگلیا گفته: «در موزاییک کتون، نه تنها صحنههایی مطابق با نسخهی آشیلوس از داستان وجود دارد، بلکه پنل بالایی برگرفته از طرحی است که روی یک ظرف سفالی یونانی متعلق به زمان زندگی آشیلوس دیده میشود؛ یعنی 800 سال پیش از آنکه این موزاییک ساخته شود.»
او افزود بخشهای دیگر موزاییک هم از طرحهای بسیار کهنتر بهره گرفتهاند.
ماسیگلیا گفته: «در بخشهای دیگری از موزاییک، طرحهایی را دیدم که میتوان نمونههای مشابهشان را در آثار نقرهای، سکهها و سفالهای بسیار قدیمیتر مربوط به یونان، ترکیه و سرزمین گال مشاهده کرد.»
این یافتهها نشان میدهند میان رومیان ساکن بریتانیا و دیگر بخشهای جهان کلاسیک، پیوندهای فرهنگی نزدیکی وجود داشته است. نویسندگان مطالعه میگویند: «هنرمندان رومانو-بریتانیایی در انزوا نبودند، بلکه بخشی از شبکهی گستردهای از تبادلات هنری بودند که مجموعههای طرح و نقش را نسل به نسل منتقل میکردند.»
ماسیگلیا افزود: «در کتون، ما با یک اثر هنری رومی-بریتانیایی روبهرو هستیم که ریشههای طراحی آن به میراث مدیترانهای بازمیگردد.»
مترجم: زهرا ذوالقدر
