مناسبت ها/ میلاد امام جواد علیه السلام

اشاره

امام جواد علیه السلام در روز جمعه ده رجب سال 195 هجری قمری در مدینه به دنیا آمد. پدر بزرگوارش، حضرت امام رضا علیه السلام و مادر گرامی اش، خیزران، از نوادگان ماریه قِبطیه، همسر پیامبر گرامی اسلام بود. آن امامِ والامقام که به گفته امام رضا علیه السلام ، روح آن حضرت بود، 25 سال و سه ماه و 22 روز در این دنیای فانی زیست و در آخرِ ذی قعده سال 220 هجری قمری در شهر بغداد به شهادت رسید.

سلام بر امام جواد علیه السلام

سلام بر امام جواد علیه السلام ، بزرگ مردی که 25 سال، خورشید را به خجلت واداشت و خود، فروزان تر از خورشید، تابید و درخشید. سخاوت باران را داشت و کرامت دریا و زلالی آب را. جود، قطره ای بود در پیشانی بلندش؛ علم، غنچه ای بود از گلستان وجودش و حلم، گوهری بود از گنجینه فضایلش. پیشوایی که جواد بود، تقی بود، مُنتَجَب و مرتضی بود، فرزند رضا بود و راضی به قضا بود. در خردسالی به امامت رسید. در نوجوانی، ره گشای معضلات فکری، فقهی و اعتقادی امت بود. دشوارترین پرسش ها را بی درنگ پاسخ می گفت و علمش الهی بود و وصل به دریا. سلام بر امام محمد تقی علیه السلام که جوادِ امامان و امامِ جوادان بود.

معجزه های امام

پیش بینی آمدن سیل

اُمیّة بن علی قیسی، از یاران امام جواد علیه السلام می گوید: من و حَمّاد بن عیسی در مدینه بر آن حضرت وارد شدیم تا به دلیل سفری که در پیش داشتیم، وداعش گوییم. امام جواد علیه السلام به ما فرمود: امروز نروید. بمانید تا فردا. ما از خدمت حضرت بیرون آمدیم. حَمّاد به من گفت: من امروز می روم؛ زیرا بارهای مرا زودتر برده اند و باید بروم به آنها برسم. من ماندم و حَمّاد همان شب رفت و در سیلی که در مسیر آمد، غرق شد و از دنیا رفت.

درخواست اُمّ الحسن

یکی از یاران امام جواد علیه السلام می گوید: نزد آن حضرت رفتم و پس از انجام کارهای خودم، عرض کردم: اُمّ الحسن، از بانوان دوستدار شما سلام فرستاده و از شما خواسته است که پارچه ای از پارچه های خود را به او بدهید تا من آن را کفنش قرار دهم. حضرت فرمود: او از پارچه من بی نیاز شده است. راوی می گوید: از نزد امام خارج شدم، در حالی که معنای سخن ایشان را نفهمیده بودم. طولی نکشید که به من خبر رسید اُمّ الحسن، چندین روز پیش از درخواست من از دنیا رفته بوده است.

در سایه سار کلام امام جواد علیه السلام

تقوا

چند باشی بَهر این حلوا و نان	زیر منت از فلان و از فلان
نیست جز تقوا در این ره، توشه ای	نان و حلوا را بِهِلْ در گوشه ای

حضرت امام جواد علیه السلام در کلامی نغز می فرماید: «آن که درخت تقوا بکارد، میوه کام یابی برخواهد گرفت.» همه ما آدمیان می دانیم که سفر پرخطری در پیش داریم و باید زاد و توشه گرد آوریم. خداوند بزرگ نیز در قرآن کریم، ما را به این رهنمون ساخته است که بهترین توشه این سفر، پرهیزکاری است. حال اگر کسی می خواهد به رستگاری ابدی دست یابد، این گوی و این میدان.

توکّل

آدمی زاده به هر پست و مقامی هم که برسد، از تکیه کردن به کسی والاتر از خود بی نیاز نیست و در این میان، چه کسی بهتر از خدای مهربانی که خود در قرآن فرموده است: «بر خدا توکل کن؛ زیرا خداوند، توکل کنندگان را دوست دارد».

ای دلِ پاره پاره ام، دیدن اوست چاره ام

اوست پناه و پشت من، تکیه بر این جهان مکن

در این راستاست که می بینیم حضرت امام جواد علیه السلام می فرماید: «کسی که به خداوند مطمئن باشد و بر او توکل کند، خداوند او را از هر بدی نجات می دهد و از هر دشمن در امان نگه می دارد».

دعا

دعا، جوشیدن چشمه رَبّنا از کویر سینه های سوزان و جریان یافتن آن بر دشت های استجابت است. وقتی آسمان دل، گرفته و ابری است، تنها باران اشک و نسیم نیایش، انسان را سبک می کند و چمن دل را می رویاند. پای اشک، وقتی از جاده دل عبور می کند، دست محبت به دامان قُرب می رسد. دیده، شراب نور می نوشد و دل، به قبله حضور، رو می کند. بر این اساس است که خدای بزرگ، همگان را به دعا فرا می خواند و می فرماید: «ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُمْ؛ بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.» (غافر: 60) یکی از آثار دعا، برطرف ساختن بلا از زندگی آدمیان است. بر این اساس، امام جواد علیه السلام در کلام گهرباری می فرماید: «بلا به وسیله دعا برطرف می شود».

صبر

امام جواد علیه السلام در سخنان خود، فراوان بر صبر تأکید می فرمود. ایشان در جایی می فرماید: «هر که بر مرکب صبر سوار شود، به پیروزی نهایی می رسد.» همچنین صبر را بستری آرام برای زیستن می دانست و می فرمود: «بر بستر صبر بیارام» یا آن را سبب ماندگاری آدمی می دانست و می فرمود: «هر که طالب بقاست، باید دلی صبور داشته باشد.» به همین دلیل است که در شعر حافظ، پیروزی، از نتایج صبر دانسته شده است:

صبر و ظفر هر دو دوستان قدیمند

بر اثر صبر، نوبت ظفر آید

فروتنی

افتادگی آموز اگر طالب فیضی

هرگز نخورد آب، زمینی که بلند است

بعضی ها پس از اندکی دانش اندوزی، گردن فرازی می کنند و خود را شایسته ستایش و دیگران را در خور تحقیر می پندارند. این گروه، همان درختان بی باری هستند که مغرورانه، شاخه های خود را به اطراف آسمان بلند می کنند و نمی دانند درخت هر چه بیشتر بار داشته باشد، فروتن تر است. در همین راستا، امام جواد علیه السلام ، فروتنی را زینت دانش اندوزی می داند و می فرماید: «فروتنی، زینت دانش است».

سربلندی می توان دریافت از افتادگی

شو غبار راه اگر قدر سَما می بایدت

توبه

مشو نومید از ظلمی که کردی	که دریای کرم توبه پذیر است
گناهت را کند تسبیح و طاعات	که در توبه پذیری بی نظیر است

امام جواد علیه السلام می فرماید: «تأخیر در توبه کردن، غفلت است.» معمولاً طبیعت آدمیان بر این است که بر اثر وسوسه های شیطانی، کار امروز را به فردا وامی گذارند و فکر می کنند همواره در این دنیا هستند و دست اجل، فقط سراغ دیگران می رود و آنها را از این سرای فانی می برد. از این رو، بر گناه کردن اصرار دارند و به سراغ توبه نمی روند و همیشه به خود می گویند «بعدا توبه می کنم.» اینان خبر ندارند که مهلت، در لحظه ای که انتظار مرگ را ندارند، تمام می شود و باید به سرای باقی بشتابند. ازاین رو، باید موسی وار با عصای توبه، به جنگ فرعون سرکش نفس رفت و او را به زانو درآورد، چنان که شاعر می گوید:

نفس، فرعون است، دین، موسی و توبه چون عصا

رخ به سوی جنگ فرعون لعین باید نهاد

شکرگزاری

شکر نعمت، نعمتت افزون کند

کفر نعمت، از کَفَت بیرون کند

گرچه هیچ گاه نمی توانیم شکر نعمت های الهی را به جا آوریم، دست کم می توانیم با ناسپاسی و گستاخی نکردن، از آن خدای رحمان و رحیم بخواهیم که بر ما ببخشاید و از ما درگذرد.

زبان شکرت ای مُنعِم ندارم	چگونه شکر این نعمت گزارم
بگویم از کدامین نعمت تو؟	کی ام من تا که دارم منت تو؟

خداوند هم در قرآن کریم فرموده است: «لاَِنْ شَکَرْتُمْ لاََزَیدَنَّکُمْ؛ اگر شکرگزار باشید، بر نعمت هایتان می افزایم.» (ابراهیم: 7) این معنا در کلام گهربار جوادالائمه چنین بیان شده است: «فضل الهی زمانی قطع می شود که شکرگزاری بندگان قطع شود».

درِ نعمت، خدای بگشاید

شکر کن تا خدا بیفزاید

بخشش

امام جواد علیه السلام ، دوام نعمت بندگان را در میزان بخششی می داند که به دیگران می کنند و می فرماید: «خداوند را بندگانی است که به دوام نعمت ها مخصوصشان گردانده است و تا هر زمان که بخشش کنند، از آن نعمت ها برخوردارند و اگر دست از بخشیدن بردارند، خدای تعالی نعمت ها را از ایشان می گیرد و به غیر آنها می دهد».

تهی دستی نمی بیند هر آن کو بهره می بخشد

چو شاخ گل تهی گردید، دیگر بارور گردد

انصاف

انسان خردورز، پیوسته در برابر حقیقت، تسلیم است. از این رو، وقتی مطلب حقی را دریافت و فهمید اشتباه کرده است، منصفانه آن را می پذیرد و دست از لجاجت بر می دارد.

خوشا انصاف کز صافی ترین اوصاف انسان است	ترازویی که هر کمیّتی با وی به میزان است
گرت توفیق این نعمت بود، شکر خدا می کن	پیمبر گفت انصافی که داری، نصف ایمان است

در کلام گهربار جوادالائمه علیه السلام نیز در مورد این ویژگی خداپسند می خوانیم: «پذیرفتن حق آن گاه که برایش آشکار شود، از انصاف مرد سرچشمه می گیرد».

پرهیز از شهوت ها

آدمی صورت اگر دفع کند شهوت خویش

آدمی خو شود، ور نه همان جانور است

شهوت، یعنی خواستن نابجا و زیاده خواهی که به فرموده امام جواد علیه السلام ، از زبونی دل سرچشمه می گیرد. از این رو، اهل اخلاص که ریشه در پارسایی دارند و از بندگی نفس آزادند، از دست وسوسه های شیطان خلاصی می یابند و به رستگاری می رسند.

آتش شهوت نسوزد اهل دین

باغیان را برده تا قعر زمین

بر این اساس، جواد الائمه علیه السلام در مورد بندگان شهوت فرموده است: «آن که بر مرکب شهوت ها می رانَد، لغزش های نابخشودنی دارد».

گمان بد

به دل اندر اندیشه بدمدار

بداندیش را بد بُوَد روزگار

خداوند متعالی در قرآن کریم می فرماید: «بعضی از گمان ها از گناه سرچشمه می گیرد.»(حجرات: 12) پیروی از گمان نادرست و اندیشه ناروا، رفتار انسان عاقل نیست؛ زیرا چه بسا گمان باطلی که دوستی ها را بر هم زند و زندگی هایی را از هم بپاشد. به همین دلیل، حضرت جوادالائمه علیه السلام در سخنی نورانی، درباره بدگمانی می فرماید: «مبادا به گمانی، یقین خود را در مورد شخص خیرخواه خود، فاسد کنی».

بدگمان باشد همیشه زشت کار

نامه خود خواند اندر حق یار

طمع

دست طمع که پیش کسان می کنی دراز

پل بسته ای که بگذری از آبروی خویش

بعضی انسان ها، سیری ناپذیرند و همواره همه چیز را برای خود می خواهند و می پندارند عزت آدمی، به بیشتر داشتن است؛ در حالی که به فرموده امام محمد باقر علیه السلام ، پایداری عزت، در میراندن طمع ورزی است. بر این اساس، امام جواد علیه السلام در سخنی گران مایه، انسان طمع کار را اسیر نفس می داند و می فرماید: «طمع کار، در کمند ذلت گرفتار است».

یارب دلم از قید طمع باز رهان

وز تاج قناعتم به سر ده سامان

برای رسانه

زیرنویس

بدان که از دید خداوند پنهان نیستی، پس بنگر چگونه ای.

تقوا، عزت؛ علم، گنج و سکوت، نور است.

وقار را چیزی همچون طمع از بین نمی برد.

آن که پیش از آزمودن، اعتماد کند، خویشتن را در معرض هلاکت و عاقبت ناگوار قرار داده است.

اعتماد به خدا، بهای هر چیز گران بها و نردبانی به سوی هر بلندایی است.

برطرف ساختن مشکل از برادر، از نشانه های راستی در دوستی است.

مؤمن به سه صفت نیازمند است: توفیق از طرف خداوند، وعظ از سوی نفس و پذیرش از شخص نصیحت گر.

روز رفتار با ظالم به عدالت، سخت تر از روز رفتار ستم کارانه با مظلوم است.

اگر کسی سه ویژگی داشته باشد، هرگز پشیمان نمی شود؛ ترک شتاب، مشورت و توکل بر خداوند هنگام تصمیم گیری.

دانشمندان به سبب فراوانی نادانان، در میانشان غریب هستند.

ایثار، از کرامت انسان است.

از رحمت کردن در مورد دیگران، رحمت خداوند را به خود بخواهید.

هر که کار زشتی را نیک بشمارد، در آن کار، شریک است.

آن که به غیر خدا روی آورد، خداوند به همو واگذارش می کند.

در ظاهر، دوست خدا و در باطن، دشمن او مباش.

آن که از ستمی آگاه است و آن که بر آن هم دستی کند و آن که از آن خشنود باشد، همگی شریک یکدیگرند.

آرزوهاتان را طولانی مکنید که مایه سختی دل هاتان می شود.

تمام سیادت و بزرگی از آنِ کسی است که از خدایش ترسان باشد.

آن که از تو سپاس گزاری می کند، بیش از آنچه از تو گرفته، به تو بخشیده است.

آن که برادرش را در خفا پند دهد، وی را آراسته و آن که آشکارا چنین کند، وی را عیبناک گردانده است.

عزت مؤمن، به بی نیازی او از مردمان است.

هم نشینی با بدکار، همچون شمشیر برهنه ای است که منظره اش، زیبا و اثرش، زشت و ناپسند است.

سه چیز عامل جلب محبت دیگران است: انصاف در معاشرت، برابری در سختی ها و داشتن قلبی صاف.

سه ویژگی، بنده را به رضوان خداوند می رساند: کثرت استغفار، سیرت نیکو و فراوانی صدقه.

فکر خام، پشتیبان بدی برای آدمی است.

عاملِ مرگ انسان، میان دو فکّ او (زبان) است.