مدرسه میرزا جعفر یک مدرسه علوم دینی در شهر مشهد که در ضلع شمالی صحن انقلاب حرم امام رضا (ع) واقع گردیده و از بناهای با ارزش دوره صفویه است و توسط میرزا جعفر سروقدی ساخته شده است. این مدرسه، بزرگ‌ترین مدرسه مشهد است. از جمله گنجینه‌های نفیس معماری این بنا، گچبریهای زیبای در ورودی مدرسه و ایوان شمالی مدرسه است. مدرسه میرزا جعفر، امروزه در محدوده‌ی حرم واقع شده و از جنوب به صحن انقلاب اسلامی، از غرب به بست شیخ طبرسی و از شمال و شرق به دانشگاه علوم اسلامی رضوی محدود شده است.
یکی از باارزش‌ترین بناهای واقع در حرم مطهر رضوی که در دوره صفویه ساخته شده، مدرسه میرزا جعفر است. مدرسه‌ای که آن را دو برادر به نام‌های «میرزا محمد طاهر» مشهور به وزیرخان و «میرزا محمد جعفر» معروف به سروقد در قرن 11 هجری قمری بنا نهاده‌اند و از آن‌جا که میرزا جعفر امور مربوط به ساخت بنا را بر عهده داشت، مدرسه به نام میرزا جعفر شناخته می‌شود.
این مدرسه که در طول سالیان متمادی یکی از مهم‌ترین مراکز حوزوی منطقه خراسان به شمار می‌آمده است و در طول این سال‌ها حضور مراجع تقلید، اساتید، روحانیان و چهره‌های برجسته زیادی از جمله آیت‌الله صدرالدین جزایری، آیت‌الله غلامحسین محامی و حاج شیخ محمد باقر قاینی را به خود دیده است، اکنون نیز به عنوان بخشی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی، نقش مهمی در تعالی فرهنگی و دینی جامعه ایفا می‌کند.
آن‌چه درباره میرزا جعفر گفته می‌شود و معروف است این است که او در آغاز جوانی تهیدست بود و از شدت فقر به سرزمین هند مهاجرت کرد. در آن‌جا خدمتگذار مرد ثروتمندی شد که البته فرزندی نداشت و پس از مرگ او و در حراج اموالش، صندوقی محتوی جواهرات آن مرد ثروتمند را به بهاء ناچیزی خریده و ثروتمند شد. اما بنا بر شواهدی این قضیه مجعول است چراکه برادر او میرزا طاهرخان وزیر از افراد محترم در هندوستان بود و بنا بر وقف‌نامه موجود، خود او نیز از شخصیت‌های برجسته خراسان بشمار می‌رفته و فردی دانش‌دوست، خوش ذوق و متدین بوده است.
میرزا جعفر 20 سال پس از ساخت مدرسه ـ یعنی در حدود سال 1079 هجری قمری ـ موقوفاتی را جهت آباد ماندن بنا تعیین کرد و تولیت مدرسه هم مادام‌العمر به عهده خود او و پس از او بر عهده فرزند ارشدش میرزا ابوالحسن و فرزندانی از نسل او محسوب می‌شود.
موقعیت مدرسه
مدرسه میرزا جعفر در فاصله بسیار نزدیکی از مدفن امام هشتم شیعیان حضرت امام رضا(ع) و در قسمت شمالی آن قرار گرفته است. این مدرسه از جنوب به صحن انقلاب اسلامی، از غرب به بست شیخ طبرسی و از شمال و شرق به دانشگاه علوم اسلامی رضوی محدود شده است.
ویژگی‌های معماری
این مدرسه به لحاظ بنا و مکان از بهترین مدارس مشهد مقدس است و حدود سه هزار متر مربع مساحت دارد و مانند بسیاری از بناهای تاریخی کشور، حجره‌های دوطبقه‌ای دورتادور آن را پوشش داده است. تمام اطاق‌های تحتانی و فوقانی آن دارای ایوان هستند و نمای داخلی آن با کاشی‌های معرق بسیار ممتازی زینت داده شده است، صحن مدرسه 38 متر عرض و 57 متر طول دارد و حدود 80 اتاق دورتادور آن را پوشش داده‌اند.
مدرسه در دوران نادرشاه مورد بی‌توجهی قرار گرفت و به مرور رونق خود را از دست داد اما در سال 1285 هجری به دستور ناصرالدین شاه قاجار و توسط والی خراسان، حاجی محمد ناصرخان ظهیرالدوله مرمت شد و کتیبه‌هایی که امروز در جای جای مدرسه دیده می‌شود، باقی مانده از همان دوران است. دستور ناصرالدین شاه و اجرای دستور او توسط ظهیرالدوله در کتیبه سر در ورودی و کتیبه بالای ایوان جنوبی به خط زردرنگی ثبت شده است.
هم‌چنین در زمان رضاشاه پهلوی و به دلیل سیاست‌های خاص او در مواجهه با عالمان و روحانیان مبارز مشهدی، حوزه علمیه مشهد با نابسامانی روبرو شد و مدارس علمیه نیز رو به تخریب و نابودی گذاشت و مدرسه میرزا جعفر به انبار تدارکات آستان قدس رضوی تبدیل شد و چنین اقداماتی باعث ویرانی بنا گشت اما پیروزی انقلاب اسلامی جان تازه‌ای به مدارس علمیه بخشید و این مدرسه علمیه که در آستانه نابودی کامل قرار داشت به استفاده از معماری و هنر‌های بی بدیل ایرانی اسلامی به شکل زیبایی بازسازی شد.
این مدرسه کم‌نظیر مملو از خطاطی‌ها، کتیبه‌ها، تابلوها، طاق‌ها و سایر شکل‌های ساختمان‌سازی در گذشته دور است و کاشی‌کاری‌های هفت رنگ و هماهنگ و یکدست زیبایی منحصر به فردی ایجاد کرده و طراوت خاصی را به بیننده می‌بخشد.
مدرسه دارای دو در است: در نخست، مشرف به صحن انقلاب و در جنوب مدرسه واقع است. این در، چوبی و دولت است که در داخل ایوانی با دهانه حدود پنج متر قرار دارد و از اره آن تا ارتفاع 5/1 متر سنگ شده است. بر کتیبه سر در حدیث معروف «اطلبوا العلم…» به چشم می‌‌خورد.
در قسمت درونی ایوان آیاتی از قرآن با خط ثلث سفید رنگ بر زمینه لاجوردی نقش بسته و سقف ایوان نیز با کاشی و مقرنس تزیین شده است. در لچکی‌های ایوان از کاشی هفت رنگ استفاده شده و در وسط پیشانی ایوان عبارت «یا صاحب الزمان» نقش بسته است. در دوم مدرسه در شمال غربی، در بست طبرسی، دری «دولت» است و کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بزرگان دفن شده در مدرسه
در بخش زیرین مَدرَس بزرگ جنوب مدرسه، در سردابی، مقبره دانشمند بزرگ شیعی شیخ حر عاملی وجود دارد که در گذشته درِ ورودی آن از داخل مدرسه باز می‌شد و از صحن انقلاب، تنها یک پنجره مشبک فلزی داشت و مردم از همین پنجره به زیارت می‌پرداختند. اما در حال حاضر برای مقبره مذکور در ورودی مخصوصی از داخل صحن انقلاب تعبیه شده است، میرزا جعفر و فرزندش نیز در همین مکان دفن شده‌اند.
کتابخانه مدرسه
میرزا جعفر در زمان ساخت بنا، کتابخانه‌ای نیز ساخت که معماری آن فوق‌العاده زیبا و متناسب با کاربری آن بوده و در بخش داخلی آن طاقچه‌هایی برای چیدن کتاب در نظر گرفته شده است؛ هم‌چنین علاوه بر گچبریهای دیدنی و قابل توجه می‌توان به نقاشی‌های برجای مانده در زیر سقف گنبدی کتابخانه نیز به عنوان برخی از دیدنیهای آن اشاره کرد.
کتابخانه در ضلع غربی مدرسه واقع است و در زیر آن سردابی قرار دارد که شیخ حر عاملی، میرزا جعفر و فرزندش مدفون است.
بنا بر اطلاعات موجود این کتابخانه در گذشته بیش از سه هزار جلد کتاب داشته که تعداد قابل توجهی از آن کتب خطی بوده‌اند و این نسخ نفیس و ارزنده خطی توسط مرحوم مدیر شانه تنظیم شد.
آدرس :مشهد جنب حرم مطهر امام رضا
