فرادید؛ بازرسی که در کلبه‌ای بی‌پنجره از جنس بامبو، پایش را روی پایش انداخته، دکمۀ ضبط دوربین را فشار می‌دهد و از زن روهینگیایی از شبی می‌پرسد که سربازان آمدند.
به گزارش فرادید به نقل از AFP، زن 20 ساله، یکی از 700000 روهینگیایی است که حدود یک سال پیش مجبور به فرار از میانمار شدند و به بنگلادش آمده‌اند. می‌گوید: "آنها در را شکستند، شوهرم را بیرون بردند و به او شلیک کردند. بعد پسرم را کشتند. چهار نفر از آنها به من تجاوز کردند".
به دلایل قانونی، امکان نام بردن از این زن وجود ندارد، و روبندش، به جز چشم‌ها، باقی صورتش را پنهان کرده است. بیرون از کلبه باران موسمی می‌بارد.
تیم‌های مختلفی از بازرسان با حضور در بزرگترین کمپ پناهجویان در بنگلادش که میزبان بیش از یک میلیون نفر است، بی‌سروصدا، رنجهایی را که اقلیت مسلمان میانمار در سال 2017 متحمل شدند را ثبت و ضبط می‌کنند.
از حرفه‌ای‌هایی که برای دولتها کار می‌کنند، تا سازمان ملل و گروه‌های بین‌المللی حقوق بشر، و داوطلبانی که تنها سلاحشان کاغذ و قلم است، همه در حال جمع‌آوری کوهی از مستندات و مدارک هستند، به این امید که شاید روهینگیایی‌های قدری طعم عدالت را بچشند.
نوجهان، یکی دیگر از این شاهدهاست و شوهر و پسر او نیز به قتل رسیده‌اند.
او وظیفۀ خود می‌داند که پیگیر اجرای عدالت در حق آنان و همۀ دختران دهکده که زور اسلحه مورد تجاوز قرار گرفتند، باشد.
او یکی از اولین چهارصد زن روهینگیایی است که انگشت جوهری‌شان را پای سندی زدند که به طور رسمی خواهان تحقیق از سوی دیوان کیفری بین‌المللی شده است.
او عضو "شانتی موهیلا" (زنان صلح) است که عمدتاً از زنان بی‌سواد تشکیل شده است. این گروه شهادت قربانیان و امضا جمع‌آوری کرده تا در دیوان کیفری بین الملل که هزاران کیلومتر آنسوتر است، لابی کنند.
این زن 45 ساله می‌گوید: "ما پسرانمان را از دست داده‌ایم. دخترانمان مورد تجاوز قرار گرفته‌اند. ما خواهان عدالت در حق آنها هستیم."
رویکرد منحصر به فرد
تنها شکایت دیگری که از سوی روهینگیایی‌ها در تنها دادگاه دائمی جنایت جنگی مطرح شده، مربوط به قربانیان تولاتولی است. دهکده‌ای در میانمار که ساکنان مسلمان آن در 30 آگوست 2017، یکجا جمع شدند و بی‌رحمانه قتل عام شدند.
دادخواست برای یک تحقیق گسترده‌تر نیز به لاهه رسیده و از دیوان کیفری بین‌المللی خواسته شده تا در مورد جنایت علیه بشریت، چیزی که میانمار رد می‌کند، تحقیق کند.
یک کمیسیون جدید از سوی میانمار مامور شده تا در مورد جنایات تحقیق کند، اما ناظران بسیار آن را یک شعبدۀ پوچ می‌دانند که در نهایت کسی را مسئول نخواهد دانست.
معدودی سرباز توسط میانمار به مشارکت در یک فقره قتل عام متهم شده‌اند، اما گزارشگر سازمان ملل، یانگی لی گفته است که امید ندارد که ژنرالهای میانماری به این زودی‌ها مورد محاکمه قرار گیرند.
میانمار از اعضای دیوان کیفری بین‌المللی نیست، اما دادستان‌های این دیوان و وکلای حقوق بشر رویکردی منحصر به فرد را انتخاب کرده‌اند و این استدلال را پیش کشیده‌اند که جنایت کوچ اجباری تا زمانی که روهینگیایی‌های وارد بنگلادش نشده بودند پایان نیافته بود.
از آنجایی که بنگلادش عضو این دیوان است، این وکلا می‌گویند که دادگاه برای رسیدگی به این جنایت صلاحیت دارد.
گروهی از قضات دیوان کیفری بین‌المللی گفته‌اند که در حال بررسی این درخواست بی‌سابقه هستند که باعث شده تا میانمار "نگرانی جدی‌اش" را ابراز کند.
مگان هرست، از موسسۀ حقوقی‌ای در لندن که وکالت روستایی‌های تولاتولی را بر عهده دارد، می‌گوید: "آنها از این موضوع احساس خطر می‌کنند. به نظرم این مسئلۀ مهمی است."
چند کودک؟
برگردیم به کمپ‌های بنگلادش. عثمان جهانگیر به زحمت به دنبال جمع‌آوری شواهد است. او یک بازرس میدانی است که برای یک نهاد دیدبان حقوق بشر بنگلادشی کار می‌کند.
پرسش‌های غم‌انگیز او به توحش و خشونت سربازان میانماری شهادت می‌دهند.
او از پناهجویان می‌پرسد: "بنزین را از کجا آورده بودند؟ چند سرباز به تو تجاوز کردند؟ چند کودک را در رودخانه انداختند؟"
در چادری تاریک، جهانگیر مختصات دهکدۀ روهینگیایی را از روی گوگل ارث یادداشت می‌کند. هر وقت که امکانش باشد پرونده‌های پزشکی و فیلمهایی که با گوشی ضبط شده‌اند را یادداشت می‌کند.
برخی از یافته‌ها با همکاری مرکز منابع حقوقی هنگ کنگ به دیوان کیفری بین‌المللی فرستاده می‌شوند.
جهانگیر می‌گوید: "من جنگ بوسنی را مطالعه کرده‌ام. دادگاهی برگزار شد و عده‌ای مسئول شناخته شدند. واقعاً امیدوارم که بتوانیم عدالت را در حق روهینگیا اجرا کنیم".
سازمان‌های مردم نهاد و گروه‌های داوطبانه، فاقد منابع و تخصصی که بازرسان سازمان ملل یا وزارت خارجۀ آمریکا دارند، هستند. این دو نهاد، بازرسان کهنه‌کار خود را امسال به اینجا گسیل داشته‌اند تا با بیش از 1000 پناهجو مصاحبه کنند.
متخصصان کیفری نگرانند که تلاش‌های آماتوری برای جمع‌آوری شهادت، خطر خدشه‌دار کردن شواهد را در پی داشته باشد و باعث شود که دادستان‌ها در دادگاه دست پایین را داشته باشند.
اما این نگرانی باعث نمی‌شود که عطش داوطلبان جمع‌آوری شواهد در اردوگاه کم شود.
محب الله، از معتمدین کمپ، در پایگاه داده‌ای را که از جنایات در روهینگیا توسط داوطلبان جمع آوری شده و شامل تجاوزهای گروهی، به آتش کشیدن مساجد و قتل می‌شود روی لپ تاپی کهنه مرور می‌کند. می‌گوید: "هیچ کس نمی‌تواند اینها را انکار کند."
محب الله
وکیل‌هایی که وکالت روهینگیا را بر عهده دارند، امیدوارند که دیوان کیفری تصمیم بگیرد که می‌تواند به پرونده ورود کند.
وین جورداش، که وکالت گروه شانتی موهیلا را بر عهده دارد، می‌گوید: "اما به اینکه به این زودی‌های کسی مجازات شود، چندان امیدی نیست."
در آن سوی جهان، در اردوگاه پناهجویان درب و داغان، موکلانش می‌گویند که آماده‌اند که هر چه لازم باشد صبر کنند.
سوکاتارا، یکی دیگر از اعضای شانتی موهیلا، می‌گوید: "می‌دانیم که ممکن است مدت زیادی، حتی سالها طول بکشد، اما مهم نیست. ما فقط خواهان عدالت هستیم. حتی اگر بمیرم، و روزی عدالت نصیب فرزندانم شود، باز هم خوشحال خواهم بود".
