شیراز یکی از شهرهای مهم و پر بازدید ایران می باشد که هر روز شاهد حضور هزاران گردشگر داخلی و خارجی است.
در سفر به شیراز، دنیایی از خاطره و تجربه برای هر مسافری باقی خواهد ماند که انسان را مجاب می کند تا بخشی از شیرینی های سفر را با دیگران به اشتراک گذاریم. از طرفی دیگر این همه زیبایی این سوال را در ذهن متبادر می سازد که مردمان هنرمند آن را بشناسد. یکی از بهترین راه ها برای شناخت اهالی هر منطقه، مطالعه صنایع دستی آنهاست تا با علایق و نوع کار آن ها آشنا شد.
صنایع دستی شیراز از غنای قابل توجهی برخوردارست که توجه هر گردشگری را به خود جلب می کند. در این سفر، کارناوال به معرفی صنایع دستی شیراز می پردازد.
کارناوال برای آشنایی و سفری بهتر به راهنمای سفر به شیراز ؛ معرفی شهر پرداخته و سعی دارد تا تمام نکات مورد نیاز یک گردشگر در شیراز را معرفی کند. قبلا هم مطالب کاملی در موضعات مختلف برای شناخت بهتر شیراز در کارناوال منتشر شده اند که بد نیست آن ها را بخوانید:
سوغات شیراز ؛ خوشمزه هایی از دیار شعر و ادب
غذاهای سنتی شیراز ؛ قسمت اول
غذاهای سنتی شیراز ؛ قسمت دوم
با کارناوال همراه شوید تا امروز با سوغات و صنایع دستی شیراز بیشتر آشنا شویم.
1 ) خاتم کاری
یکی از هنرهای ظریف و صنایع دستی ایران خاتم کاری است که از کنار هم قرار دادن تکه های چوبی منظم و ظریف در رنگ های متفاوت درست می شود. این هنر یکی از ارزشمندترین و زیباترین صنایع دستی شیراز است که با چوب، عاج، استخوان، برنج و طلا درست می شود. هنری بسیار زیبا، دقیق و پرکار که با دیدنش به صبر و حوصله و دستان هنرمند خالق آن پی خواهید برد. این هنر از دوران های بسیار دور رواج داشته اما اوج و شکوفایی آن در عصر صفویه بود.
برای ساخت خاتم، سطح اشیای چوبی را با مثلث های کوچک به شکل موزائیک در می آورند و از چوب های آبنوس، فوفل، گردو، بقم، عناب، نارنج، کهکم و کبوده و انواع استخوان و عاج فیل استفاده می کنند. چوب را با دستگاه های مخصوص به اندازه های کوچک و چند ضلعی (پنج، شش، هفت، هشت و یا ده ضلعی ) برش می دهند.
نمونه های خاتم را در در بازار شیراز و اصفهان بسیار می توان دید.
دهخدا این هنر را این چنین تعریف می کند:
“آنکه پاره‌های استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند. خاتم‌سازی عمل خاتم‌ساز را گویند.”
2 ) سفالگری
سفالگری در اغلب نقاط ایران وجود دارد و مردم به ساخت ظروف و اشیای سفالی می پردازند. سفالگری در شهر شیراز یکی از صنایع مهم به شمار می رود که در هنگام خرید سوغات آن را به شما پیشنهاد خواهند داد.
همانطور که می دانیم، به ظروف و دست ساخته هایی که با گل ساخته می شود، سفال می گویند. سفال یکی از قدیمی ترین صنایع بشر است.
شیرازی ها، نیز به ساخت ظروف و اشیای سفالی می پردازند و با مهارتی خاص و جالب توجه، هنر خود ر در معرض نمایش می گذارند.
3 ) معرق کاری
معرق کاری یکی دیگر از صنایع دستی این شهر پرآوازه است. پیشینه ی این هنر به طور یقین مشخص نیست اما آنچه مسلم است، این هنر از هند وارد ایران شده و هنرمندان زبردست این مرز و بوم آن را گسترش داده و با هنر خود رنگ و بویی دیگر به آن بخشیده اند. در ابتدا این هنر تلفیقی از چوب و فلز بود و به شیوه ی امروزی کار نمی شد و برخلاف هنرمندان هندی که تنها از یک نوع چوب استفاده می کردند، ایرانیان در ساخت معرق های خود، به استفاده از چوب های دیگر با رنگ های متنوع، می پرداختند.
در ابتدا سطح میز، بوفه، در و تکیه گاه صندلی را با معرق تزیین می کردند. این تزیین به نقوش اسلیمی و پنج رنگ چوب های آبنوس، فوفل ، گلابی، سنجد و توت محدود می شد.
بهترین نمونه های معرق کاری را می توان در بازار شیراز مشاهده کرد که حاصل زحمت هنرمندان شیرازی است.
4 ) نقره کاری
در طول بازار شیراز، ظروفی سیمین و با برقی چشمگیر، حتما شما را به سمت خود خواهد کشاند. این ظروف به شیوه نقره کاری ساخته شده و یکی از صنایع ارزشمند شیراز است. نقره کاری شاخه ای از هنر فلزکاری است که با فلز نقره و شکل دهی آن انجام می شود.
5 ) منبت کاری
هنر منبت کاری روی، شامل کنده کاری و حکاکی روی چوب است که یکی از هنرها و صنایع دستی های ایرانی می باشد. برای منبت کاری باید طرح و نقشی دقیقی باشد تا بتوان آن را با ظرافتی قابل تحسین اجرا کرد.
کلمه منبت برگرفته از کلمه ی “نبات” است ،چون نقش و گل و گیاه برروی چوب کنده می شود، شبیه روییدن گیاه بر روی آن می باشد.
6 ) قلمزنی
یکی از جذابیت های بازار شیراز، دیدن هنرمندان زبردستی است که با چکشی بردست بر روی ظرفی فلزی نقش می افکنند. صدای ضربات ظریفی که به وسیله چکش بر بدنه ظرف ایجاد می شود، موسیقی متنی است که لذت شنیدن آن در بستری از فرهنگ و سنت بسیار جالب است.
قلمزنی در واقع یکی از صنایع دستی مهم شیراز می باشد که عبارت است از شاخه ای از فلزکاری و حک نقوش برروی اشیا یا ظروفی از جنس طلا، مس، نقره و برنج.
7 ) مینا کاری
مینا کاری یکی دیگر از صنایع دستی شیراز است که امروزه بیشتر بر روی مس انجام می شود.
میناکاری در واقع هنر تزئین ظروف و اشیای فلزی با اکسید فلزات است که با حرارت دیدن به رنگی خاص تمایل پیدا می کنند. میناکاری، هنری آزمایشگاهی می باشد که با کمک آتش، خطوط و نقش و نگاری رو ظرف ایجاد می شود. هرفلز رنگ خاص خود را ایجاد می کند مثلا برای تهیه رنگ سبز از مس، رنگ قرمز استفاده می شود.
قدمت این هنر را پنج هزار سال می دانند و اوج و شکوفایی آن به دوره صفویه می رسد. میناکاری را در بازارهای اصفهان و شیراز می توان دید که زینت بخش ویترین مغازه های صنایع دستی است.
8 ) شیشه گری
شیشه را هنرمندانی زبردست از ترکیب سیلکیکات های قلیایی و ذوب آن در کوره به دست می آورند، ماده مذاب را به کمک دست یا قالب فرم می دهند و در نهایت جسمی طریف و شکننده و شفاف به دست می آید. ساخت این ظرف از روزگاران دور در سایر قسمت های ایران متداول بوده و نمونه های آن را می توان در موزه های داخل و خارج از کشور مشاهده کرد.
شیشه گری، امروز یکی از صنایع بسیار زیبا و ارزشمند شیراز است. ظروف و اشیای شیشه ای، در شکل های جالب و متنوع به دست هنرمندان شیرازی ساخته می شود.
9 ) مینیاتور
مینیاتور، واژه ای است که برای هنرها و صنایع طریف و کوچک به کار می رود و نشان از دقت نظر و ظریفی نقش دارد. این کلمه در ایران به یک نوع نقاشی می گویند که بسیار زیباست و قدمتی طولانی دارد.
واژه مینیاتور در دوره قاجار وارد ادبیات ایران شده و برگرفته از کلمه ی فرانسوی “مینی موم ناتورال” است.
امروز مینیاتور یکی از صنایع دستی شیراز به حساب می آید.
10 ) نمدمالی
نمد نوعی زیرانداز ساده از موی شتر، بز یا گوسفند است. درست کردن آن کاری سخت و زمان بر می باشد چرا که بدون هیچگونه تار و پودی و تنها از در هم تنیدن پشم آماده می شود. دستان توانمند و هنرمند مردان این دیار برای شکل دادن به پشم و تهیه ی زیراندازی مناسب همت می گمارند.
خاصیت طبیعی پشم درهم تندیدن الیاف است و از همین ویژگی استفاده کرده و دست بافته ای بادوام را تولید می کنند. البته نمدمالی بسیار سخت و طاقت فرساست و نمدمال تمام انرژی و بنیه ی خود را گذاشته تا زیراندازی پشمی را درست کند.
نقشی که برای نمد در نظر گرفته اند را با پشم های رنگی روی یک پارچه کرباس طراحی و سپس پشم حلاجی شده را روی آن قرار می دهند و پارچه را می پیچند و با رطوبت و فشار دایم، آن را آماده می کنند.
11 ) آینه کاری
با ورود به اماکن مقدس یا بناهای باشکوه، در و دیوار مزین به آیینه کاریشان، تا دقایقی چشم را خیره می کند. آینه کاری هایی که در اماکن مقدسی چون شاهچراغ شیراز ؛ معجون زیبایی و آرامش می بینید اثر هنرمندان چیره دست شیرازی است. این هنر از بریدن قطعات آیینه و د رکنار هم قرار دادنشان، به وجود می آید.
12 ) گلیم بافی
صنایع دستی دیگری که از اقبال بسیار خوبی در بین گردشگران برخوردار است، گلیم شیراز است که به عنوان زیرانداز یا پوشش و… استفاده می شود. گلیم از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهارپایان اهلی،بافته می شود.
این دست بافته ی زیبا، در سایزهای مختلف و رنگ های متنوع در بازار دیده می شود. نخ های پشمی گلیم را با رنگ های گیاهی رنگ می کنند.
*رند
رند یا سوزنی یکی از گلیم های استان فارس است. این دست بافته ی بسیار ریز بافت و ظریف توسط عشایر قشقایی، بر روی دار افقی بافته می شود. رنگ های مورد استفاده در ” رند” تیره و روشن می باشد.
13 ) گبه
زیراندازی از جنس قالی و در ابعاد کوچک است. گـبه یا قالیچه خرسک، فرشی از صنایع دستی شیراز می باشد که توسط عشایر قشقایی بافته می شود.
گبه نسبت به گلیم نرم تر است چون پرزهای بلندتری دارد و در بافت آن پودهای بیشتری به کار می رود.
14 ) قالی شیراز
روستاییان و عشایر فارس قالی هایی از الیاف پنبه یا پشم و گاه ابریشم می بافند، این قالی ها، در همه جا به قالی شیراز معروف است. این قالی ها در نوع خود، منحصر به فرد و زیباست.
قالی های شیراز را براساس ویژگی های ظاهری به دو دسته تقسیم می شود؛ دسته اول قالی هایی با نقش های تجریدی و خیالی بافته دست عشایر. دسته دوم، قالی هایی با نقوش هندسی و متقارن. قالی های شیراز اغلب به رنگ های لاکی، صورتی، سرخابی، ارغوانی، قهوه ای، سفید، دوغی، طلایی، آبی، سرمه ای، انواع سبز و زرد بافته می شوند.
15 ) جاجیم بافی
جاجیم یکی از دست بافته های قدیمی است که این روزها از آن کیف و کفش و رواندازهای مختلف و زیبا تهیه می کنند. این نوع از دست بافته ها نیز کار دستان هنرمند عشایر است که با آن لوازم و رختخواب های خود را می پوشاندند و نوعی تزیین خانه به شمار میرفت. برای بافت جاجیم از رنگ های روشن و از نقش های شطرنجی، کنگره، حوض، لوزی و …استفاده می شود و در بازار شیراز حتما تعداد زیادی کفش و کیف از جنس جاجیم خواهید دید.
16 ) کاشی هفت رنگ
کاشی هفت رنگ یکی از شیوه های کاشیکاری در مساجد یا منازل و هر بنایی دیگر است. در این نوع کاشی، در ابعاد مربعی شکل، کنار هم گذاشته می شوند و نقش مورد نظر روی آن به تصویر در می آید بعد آن ها را کنار هم روی بنا کار می گذارند. نقش کاشی های هفت رنگ را اغلب با هفت رنگ سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد و حنایی کار می کنند.
17 ) کاشی معرق
یکی از شیوه های کاشیکاری، معرق است که در این شیوه تکه های بریده کاشی را در ابعاد و شکل ها و رنگ های مختلف می تراشند و سپس کنار هم قرار می دهند و به نقش مورد نظر دست پیدا می کنند، این نقش را بر دیوار یا هر بخش دیگر نصب می کنند. نقش هایی که در کاشی کاری معرق کار می شود عبارتند از نقش‌های گره‌کشی، اسلیمی و هندسی.
هنرمندان کاشیکار، در این شیوه با دقت و ظرافتی قابل تحسین، تکه های کاشی را برش داده و در کنار هم بدون کوچکترین درزی می چینند، گاه تکه های نقش آنقدر ظریف و کوچک است که انسان را شگفت زده می کند. در کارگاه های کاشیکاری شیراز، پیشکسوتان این هنر را خواهید دید که با عشقی بی مثال مشغول کاری سخت و حساس اما زیبا مشغول کارند.
18 ) بوریا بافی
در شهر کازرون، هموطنان خوب ما با الیاف برگ درختان خرما یا نی مرداب زیرانداز یا پوششی ررا می بافند که به “بوریا” شهرت دارد. بوریا بافی را فقط مردان انجام می دهند.
19 ) حصیربافی
حصیربافی دبگر از صنایع مردم شهر کازرون استان فارس است. آن ها با برگ درخت خرما و نی باطلاق و…زیرانداز، سفره ی حصیری، انواع سبد، انواع ظرف و … را تولید می کنند.
20 ) گیوه بافی
گذشتگان ما پاپوشی راحت و مناسب داشته اند کهبا استفاده از آن در دوندگی های روزمره، هیچ آسیبی به بدنشان وارد نمی شد. این پاپوش، “گیوه ” نام دارد که امروز در بارزاهای سنتی شهرها همچنان گیوه بافی و گیوه فروشی دیده می شود. در آباده شیراز نیز گیوه بافی رواج دارد و یکی از صنایع این خطه می باشد.
برای ساخت گیوه چهار مرحله را باید طی کنند: چرم سازی، رویه بافی، تخت کشی و گیوه دوزی.
21 ) گچ بری
گچ بری هنری است که در اغلب نقاط ایران دیده می شود. در این هنر به وسیله ی گچ بنا را مزین کرده و نقش های متفاوتی را برروی دیوار با سقف می اندازند. این هنر سابقه ای طولانی دارد و در استان فارس نیز مردم در این رشته هنری، فعالیت دارند.
22 ) سرامیک
در استهبان ظروف سرامیکی با تنوع و کیفیت بسیار بالایی تولید می شود. در چند سال گذشته، استهبان فارس به عنوان منطقه ویژه تولید سفال سرامیک انتخاب شد و سفال سرامیک استهبان به عنوان بخشی از میراث معنوی استان فارس در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسید.
23 ) رنگرزی فارس
رنگرزی گیاهی از دیگر صنایع استان فارس است که بیشتر توسط بانوان قشقایی انجام می شود. آن ها چنان درک عمیقی از رنگ و رنگ آمیزی دارند که گویی سال ها، هنر خوانده و در این رشته کسب علم کرده اند. اما آن ها به طرز غریبی رنگ های پخته و گیرا را از گیاهانی چون نیل، اسپرک، خوشک، روناس و استفاده از دندانه هایی نظیر زاج سفید، زاج سیاه و زاج سبز می سازند و این رنگ ها برای رنگ کردن ابریشم و خامه و الیاف ه کار می رود.
سخن آخر
تا به امروز به شیراز سفر کرده اید؟
بازار وکیل شیراز ؛ خرید در شهر تاریخ ، ادب و هنر را دیده اید؟
از بازارهای سنتی شیراز، سوغات برای دوستانتان و خانواده تهیه کرده اید؟
نظرات خود را راجع به صنایع دستی شیراز با کارناوال در میان بگذارید.
