ناگفته‌های طرح "ادغام شماره‌های امدادی"/تعصبات سازمانی، مهم‌ترین عامل کندی در اجرا

به گزارش ایسنا، آمار بالای حوادث ترافیکی در کشور، موضوعی دردآور است که هرساله جان شمار زیادی از هموطنانمان را می‌گیرد. بنا بر برخی آمار، روزانه 43 نفر در تصادفات جاده‌ای ایران کشته می‌شوند. این در حالی‌ست که 65 درصد این افراد در سنین بین 15 تا 45 سال بوده، 10 تا 20 برابر این رقم نیز آمار مربوط به مصدومین و معلولان ناشی از حوادث ترافیکی است. صرف نظر از عوامل گوناگونی که این حوادث تلخ را رقم می‌زنند، تأخیر در ارائه خدمات امدادی موضوعی است که نتیجه آن حجم بالای معلولیت‌های ناشی از حوادث ترافیکی است.

حمیدرضا خانکه، رئیس "مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا" وابسته به دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه 6 تا 8 درصد تولید ناخالص ملی در کشور صرف هزینه حوادث و بلایا می‌شود، این رقم را معادل با صرف هزینه‌ای حدود 35 میلیارد دلار در سال دانست و گفت: این موضوع دو دلیل دارد که یکی بالا بودن آمار حوادث طبیعی از جمله زلزله، سیل، خشکسالی، تغییرات اقلیمی و ... در کشور و دیگری حجم بالای حوادث و اورژانس‌های روزمره همچون حوادث ترافیکی است.

وی خاطرنشان کرد: متأسفانه پیش‌بینی خوبی برای بهبود وضعیت مسائلی همچون تغییرات اقلیمی وجود ندارد و ما نیز بدون آن که تفکر سیستماتیک داشته باشیم، خود را در معرض آن‌ها قرار داده‌ایم که از جمله آن‌ می‌توان به ساخت و سازهایی که در کنار رودخانه، بر روی گسل و در مناطق آسیب‌پذیر انجام می‌گیرد، اشاره کرد. این در حالی‌است که وجود عوامل متعددی مانند فساد مالی، عدم نظارت بر ساخت و سازها، نبود برنامه توسعه شهری با رویکرد مدیریت خطر از موانع توسعه پایدار زیرساخت‌ها به شمار می‌آید.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا سپس به روی دیگر سکه یعنی "اورژانس‌های روزمره" پرداخت و گفت: این اورژانس‌ها سکته‌های قلبی و مغزی تا حوادث ترافیکی را شامل می‌شوند و مردم در چنین مواردی نیاز دارند خدمات امدادی را در زمان مناسب و با کیفیت مناسب دریافت کنند.

خانکه نکته بسیار مهم در دریافت خدمات امدادی را نحوه تماس مردم با سیستم امدادی دانست و با بیان اینکه این تماس در شبکه فعلی از طریق تلفن برقرار می‌شود، توضیح داد: معمولاً در سراسر دنیا شماره‌های امدادی سه رقمی، ساده و قابل فهم هستند و به این منظور تعبیه شده‌اند که مردم در پایین‌ترین سطوح قادر به شناسایی سازمان امدادی مورد نیاز و تماس با آن باشند.

وی تشریح کرد: زمانی که یک مشکل اورژانسی برای شما پیش می‌آید و نیازمند دریافت خدمات امدادی هستید، یک اُپراتور تماس شما را دریافت می‌کند که دارای مهارت‌های اولیه برقراری ارتباط و تشخیص آن است که خدمات امدادی را اعزام بکند یا نکند.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا این اُپراتور را public safety access point یا اولین نقطه دسترسی افراد نیازمند ایمنی و خدمات امدادی دانست و اظهار کرد: این اُپراتور می‌تواند نماینده‌ای از سازمان‌های امدادی یا نماینده یک سازمان باشد.

خانکه یادآور شد: در کشور ما این نقطه دسترسی برای هر سازمان، دارای یک نماینده متفاوت است و بنابراین اگر جایی آتش بگیرد، شما با شماره آتش‌نشانی تماس خواهید گرفت؛ این در حالی‌است که دغدغه آتش‌نشانی، مهار آتش است. بنابراین در صورتی که مصدومینی موجود باشند، آتش‌نشانی از شما می‌خواهد با اورژانس یا نیروی انتظامی تماس بگیرید یا در حالت دوم، خودش با سازمان مورد نظر تماس می‌گیرد.

وی قرار گرفتن تماس فوق در نوبت تماس را موجب از دست رفتن زمان دانست و تشریح کرد: ممکن است اورژانس سر برسد و متوجه شود موضوع امنیتی است؛ در این صورت نیاز هست با پلیس تماس گرفته شود. این در حالی‌ست که ممکن است در این میان لوله گاز مشکل داشته باشد یا محل حادثه نزدیک به مترو باشد که همه این سرگردانی‌ها موجب از دست رفتن زمان و تأخیر در ارائه خدمات امدادی است.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا در همین زمینه به چند مثال اشاره کرد و گفت: برای مثال اگر خانم یا آقایی سکته مغزی بکند، در یک ساعت اول می‌توان او را از حجم زیادی از عوارض نجات داد، در حالی که اگر بیشتر از یک ساعت زمان بگذرد، با افزایش خطر و عوارض روبه‌رو خواهیم بود. در موارد سکته قلبی نیز 7 تا 10 دقیقه زمان طلایی برای نجات فرد به حساب می‌آید.

به تعداد سازمان‌ها، شماره امدادی داریم

خانکه تصریح کرد: جزو معدود کشورهایی هستیم که به تعداد سازمان‌ها، شماره امدادی داریم و درحوادثی که روزانه اتفاق می‌افتند، دسترسی مردم به خدمات مورد نیاز با تأخیر، بی‌کیفیت و گاهاً بدون تأثیر انجام می‌شود.

وی با اشاره به اینکه ایده "تحقیق ملی شماره مشترک امداد اضطراری" بعد از سوختن 44 نفر از هموطنان در برخورد دو اتوبوس در جاده قم از سوی مرکز "تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا" مطرح شده است، استقبال اولیه از این ایده را یادآور شد و توضیح داد: کمیسیون ایمنی راه از ایده فوق که برگرفته از کشورهای توسعه یافته است، استقبال کرد؛ باید توجه داشت که این پیشنهاد ادغام شماره‌های امدادی و نه سازمان‌هاست و از سوی کمیسیون ایمنی راه‌ها تأیید شد که یک مرکز تلفن پاسخ‌گویی مشترک به وجود آید و در آن سازمان‌های مختلف بر اساس یک پروتکل مشترک مداخله داشته باشند.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا اضافه کرد: بعد از ادغام شماره‌های امدادی، نیازمند تعریف پروتکل‌های مشترک بین سازمان‌ها هستیم. به عنوان مثال در دنیا اگر حادثه ترافیکی اتفاق افتد، اول پلیس دوم آتش‌نشانی و سپس آمبولانس به محل اعزام می‌شود. بنابراین این پروتکل مشترک تعریف شده که امنیت محل از سوی پلیس و ایمنی از سوی آتش‌نشانی تأمین شود، سپس آمبولانس ورود پیدا کند.

خانکه تشریح کرد: در کشور ما اولین سازمان امدادی که با آن تماس گرفته شده در محل حادثه حاضر می‌شود، ضمن آن که سازمان‌ها مدیریت و فرماندهی مشترک ندارند و هر سازمان می‌خواهد الزامات شغلی خودش را به جا بیاورد. بنابراین ما در کنار صرف منابع و هزینه‌های فراوان، زمان را نیز از دست داده و حجم زیادی معلول به جامعه تحویل می‌دهیم.

مهم‌ترین مانع ادغام شماره‌های امدادی، تعصبات سازمانی‌است

وی با بیان اینکه ایده اولیه این طرح در سال 94، بر اساس مطالعه 50 کشور و به صورت بسیار شفاف مطرح شده است، توضیح داد: این ایده قرار بود در شهر قم اجرایی شود که در آن زمان گفتند زود است. به دنبال آن یکی از دانشجویان دکتری ما مطالعه‌ای بر روی این موضوع انجام داد و به این نتیجه رسید که مهم‌ترین مانع ادغام شماره‌های امدادی، تعصبات سازمانی و در بعضی مواقع منافع سازمانی و مشخص نبودن قانون است.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا افزود: در قانون مشخص نیست که در زمان بروز حوادث کدام سازمان نقش محوری بر عهده دارد. به عنوان مثال سازمانی به نام هلال احمر در کشور داریم که در تمام دنیا NGO به حساب می‌آید، اما در ایران وظیفه مهم و حاکمیتی "امداد و نجات" را بر عهده گرفته و خود در جایگاه رقابت با سازمان‌های بزرگی که وظیفه حاکمیتی دارند، قرار گرفته است.

در شرایط امدادی اولین مطالبه مردم سلامت است

خانکه درباره تفاوت "اورژانس" و "بحران" توضیح داد: منظور از موارد اورژانسی، اتفاقاتی‌است که به صورت روزمره رخ می‌دهند و نیاز به پاسخ سریع دارند. این در حالی‌است که بحران هر روز اتفاق نمی‌افتد و نیاز به پاسخ سریع و در ابعاد بزرگتر دارد.

وی با تأکید بر اینکه در تمام این موارد اولین مطالبه مردم "سلامت" است، مطالبات بعدی را به ترتیب امنیت، آب، غذا و سرپناه اعلام و خاطرنشان کرد: باید به این فکر کنیم که اولین مطالبه مردم، سلامت است و سازمانی که قرار است هماهنگی‌ها را بر عهده گیرد، باید یک سازمان سلامت محور باشد.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا یادآور شد: بنابراین زمانی که با سازمان امدادی تماس می‌گیرید، اولین توقع شما این است که فرد مورد نظر سلامت را بفهمد و به شما توصیه سلامتی بکند. در دنیا نیز سازمان‌های پاسخ‌گو به شرایط اضطراری، سازمان‌های سلامت‌محور هستند و سایر سازمان‌ها با آن‌ها همکاری دارند.

قدم بعدی، ایجاد"سازمان ملی اورژانس"
تعدد شماره‌های امدادی، مهم‌ترین مانع خدمت‌رسانی سریع

خانکه با اشاره به اینکه مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا از سال 94 به دستور وزیر راه، مطالعات مقایسه‌ای و میدانی "شماره مشترک امداد اضطراری ملی" را به منظور ادغام شماره‌های امدادی آغاز کرده است، خاطرنشان کرد: این طرح مورد حمایت سازمان اورژانس کشور بوده و تمام هزینه‌های آن از سوی این مرکز تأمین شده است.

وی تأکید کرد: در مجموع به این نتیجه رسیده‌ایم که اگر قرار باشد مردم در شرایط اضطراری خدمات بهتری دریافت کنند، باید دارای یک سیستم پاسخ‌گویی تلفنی مشترک باشیم که در آن نقطه اول دسترسی، سلامت‌محور باشد.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا در همین زمینه ادامه داد: این قدم اول است و قدم آخر این است که در کشور "سازمان ملی اورژانس" یا "سازمان دفاع ملی"، و نه اورژانس پزشکی، داشته باشیم. این سازمان باید تمام سازمان‌های امدادی را زیر چتر خود گرفته، دارای اعتبارات مستقل باشد و زیر نظر رئیس جمهور یا معاونت مخصوص به آن، اداره شود. همچنین باید مدیریت تمام خدمات امدادی از سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها گرفته تا اجرا و نظارت را بر عهده گیرد.

خانکه تشریح کرد: ساختار حکومتی ما، ساختار استانی است؛ در عین حال که دولت محلی اختیار تام ندارد و منابع باید در سطح ملی متمرکز شود. در کشور با تنوع سازمان‌های امدادی روبه‌رو هستیم که هر کدام با بودجه و شرایط مخصوص به خود اداره می‌شوند. بنابراین تأخیر در ارائه خدمات وجود دارد که ناشی از عدم هماهنگی سازمان‌های امدادی و پروتکل‌های مختلف آن‌ها بوده و همچنین مهم‌ترین مانع خدمت‌رسانی سریع در اورژانس‌های روزانه، تعدد شماره‌های امدادی اعلام شده است.

وی افزود: در یک نظرسنجی از 30 هزار نفر، 10 شماره امدادی را پرسیدیم. از این تعداد 86 درصد شماره 110، 85 درصد شماره 115 و زیر 10 درصد باقی شماره‌ها را بلد بودند.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا با بیان اینکه سازمان آتش‌نشانی نمی‌تواند به عنوان سازمان واحد امداد و نجات قرار گیرد، علت این موضوع را وابستگی این سازمان به شهرداری عنوان کرد و گفت: این سازمان مدیریت ملی نداشته و در استان‌های مختلف، ساختار متفاوتی دارد.

خانکه خاطرنشان کرد: منظور از ایجاد شماره ملی مشترک این نیست که همه این سازمان‌ها یکی شوند، بلکه منظور آن است که یک سازمان راهبر یا هماهنگ‌کننده، با مدیریت مستقل و واحد، مسئولیت هماهنگی سازمان‌های امدادی را بر عهده بگیرد.

طرحی که اجرا نشد!

وی علت اجرا نشدن طرح آزمایشی "ادغام شماره‌های امدادی و ارائه شماره واحد امداد ملی" در قم را پرداخت نشدن بودجه دو میلیارد تومانی آن دانست و با اشاره به اینکه در این مورد استانداری قم همکاری لازم را داشته، اما طرح اجرا نشده است، ادامه داد: به دنبال این موضوع جلسه‌ای در تهران با حضور رئیس سازمان اورژانس کشور، رییس سازمان مدیریت بحران کشور، نماینده سازمان هلال احمر، مقامات پلیس و شهرداری برگزار کردیم و توافق اولیه‌ای صورت گرفت تا طرح به صورت آزمایشی در تهران اجرا شود.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا افزود: قرار بر این شد که سازمان مدیریت بحران شهر تهران محور پایلوت باشد و قرارگاه ثارالله که مسئول تأمین امنیت شهر تهران هست نیز به آن کمک کند. همچنین سازمان‌های امدادی با اجرای آزمایشی طرح همکاری داشته باشند و من هم به عنوان دبیر علمی طرح معرفی شده‌ام.

نیازمند بودجه 100 میلیارد تومانی برای اجرای طرح در تهران

خانکه با بیان اینکه اجرای این طرح در عین حال که به منابع زیادی نیاز ندارد، به کندی پیش می‌رود، گفت: در حال حاضر برای اجرای آن در تهران نیازمند هزینه حدوداً 100 میلیارد تومانی هستیم که در صورتی که انجام شود، کاری بزرگ و افتخاری برای نظام جمهوری اسلامی است.

وی توضیح داد: در حوزه امداد اضطراری یک سر و گردن از کشورهای منطقه بالاتر هستیم. اگر بتوانیم طرح ادغام شماره‌های امدادی را به انجام برسانیم، می‌توانیم در آینده نزدیک تجربه خودمان را به کشورهای همسایه از جمله عراق و کشورهای عربی بفروشیم؛ چون دیگر کشورها قادر به اجرای آن نیستند.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا با بیان اینکه حدود 65 درصد فوتی‌های حوادث ترافیکی سنی بین 15 تا 45 سال دارند، گفت: 10 تا 20 برابر این عدد هم آمار مربوط به مصدومین و معلولان حوادث ترافیکی است که البته معلولیت الزاماً قطع عضو نیست، بلکه آن است که نتوانید وظایفی را که در سن شما از نقشتان انتظار می‌رود، به انجام برسانید.

115، شماره مناسب مشترک
110 شماره ملی مشترک باشد، پلیس از وظایف خود بازمی‌ماند

خانکه در رابطه با شماره امدادی پیشنهادی، تصریح کرد: 110 شماره‌ای شناخته شده، اما با ماهیت امنیتی است، بنابراین کسی که مشروبات الکلی مصرف کرده بعد تصادف می‌کند، به 110 زنگ نمی‌زند. این در حالی‌است که خود 110 هم باید نسبت به تماس‌هایی که با آن گرفته می‌شود، رویکرد امنیتی داشته باشد. بنابراین اگر 110 را شماره ملی مشترک قرار دهیم، پلیس از وظایف امنیتی خود باز می‌ماند، در عین حال که مردم در زمان تخلف به 110 اعتماد نمی‌کنند.

وی ضمن اعلام شماره 115 به عنوان شماره مناسب مشترک، خاطرنشان کرد: هر کس به هر علتی دچار سانحه شود، مستحق دریافت خدمات سلامت است. اورژانس کشورمان 40 سال عمر دارد و یکی از موفق‌ترین و قدیمی‌ترین اورژانس‌های دنیا به حساب می‌آید. به نظر می‌رسد 115 شماره بهتری برای این کار باشد چرا که کسی که تلفن را جواب می‌دهد، حداقل یک پرستار است و می‌تواند راهکارهای سلامت را به تماس‌گیرنده ارائه دهد.

رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا تشریح کرد: لایه اول افراد پاسخ‌گوی تلفن هستند که سواد سلامت و سواد روان‌شناسی داشته و در لایه دوم سازمان‌های امدادی هستند؛ بنابراین لایه اول پس از پاسخ‌گویی به تلفن، اولویت خدمت امدادی مورد نیاز را تعیین کرده و تلفن را به سازمان‌های مربوطه ارجاع خواهد داد.

پیش‌بینی انجام تغییرات به شکل تدریجی و سه مرحله‌ای
صفر تا 100 پروژه بومی است

خانکه سپس به برنامه زمانی اجرای طرح فوق پرداخت و توضیح داد: زمان‌بندی این پروژه به این شرح است که سازمان‌ها در کنار هم جمع شوند و تا 6 ماه هر کس شماره خودش را جواب بدهد. بعد از آن پروتکل‌های مشترک به کمک خود این تیم طراحی شده و تمام تلفن‌ها به شماره توافقی بین سازمان‌ها دایورت می‌شود. سال بعد نیز شماره واحد به صورت آزمایشی ارائه می‌شود. بنابراین پیش‌بینی شده که تغییرات به شکل تدریجی و در سه مرحله اتفاق افتد.

وی با اشاره به اینکه بخش نرم‌افزاری این پروژه با همکاری دانشگاهی در آلمان انجام خواهد شد، توضیح داد: اجرای صفر تا صد این پروژه به شکل بومی امکان‌پذیر است. با این حال پیش‌بینی کردیم که این پروژه با همکاری این دانشگاه و مؤسسه مبدع ادغام شماره‌های ملی در آلمان انجام شود تا اعتماد مدیران اجرایی به طور کامل جلب شود.