مقدمه
در دهۀ اخیر، باتوجه به تعدد وقایع غیرانسانی که ناباورانه در عرصۀ مخاصمات مسلحانه به وقوع پیوسته، سخن گفتن از اقدام دولت ها در نقض جدی تعهدات خود برطبق حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بشر بین الملل، امری دشوار می نماید. هنوز جامعۀ بین المللی از عهدۀ امحای آثار تلخ و زیانباری که جنگ 34 روزۀ لبنان در سال 2006 بر حیات انسان ها داشت، برنیامده که شنیدن آغاز جنگ غزه در 28 دسامبر 2008 و ادامۀ ناگوار آن تا 20 ژوئیه 2009 و وقوع نقض جدی و گستردۀ تعهدات بین المللی در خصوص احترام به حقوق بشر و آزادی های اساسی افراد خصوصا غیرنظامیان، ضرورت انجام اقدامات فوری و مؤثر از سوی طرفین مخاصمه، سایر دولتها و نهادهای بین المللی را بیش از پیش نمایان می سازد. اقدام رژیم صهیونیستی در نقض تعهد به رعایت ممنوعیت های به رسمیت شناخته شده در حقوق بین الملل بشردوستانه، به ویژه در انتخاب شیوه ها و ابزارهای نبرد، ازجمله عدم رعایت اصل تفکیک میان نظامیان و غیرنظامیان، عدم رعایت ممنوعیت حملات کورکورانه و نامتناسب و نیز عدم انجام اقدامات احتیاطی سبب شد که غیرنظامیان ازجمله زنان و کودکان قربانی اصلی جنگ غزه شناخته شوند. همچنین اقدام رژیم صهیونیستی به سوءکاربرد سلاح های متعارف، ازجمله کاربرد غیرقانونی فسفر سفید و کاربرد سلاح های نوین، منجر به نقض حقوق بنیادین افراد اعم از نظامی و غیرنظامی گردید.
از یک سو، وقوع موارد نقض یاد شده که برطبق اساسنامۀ دیوان بین المللی کیفری جنایت جنگی قلمداد می شود و از سوی دیگر، زمزمۀ نویدبخش مقابله با بی کیفری که در جهان طنین انداز شده، ضرورت طرح مسئولیت، انجام تحقیق، تعقیب و محاکمۀ ناقضان را ایجاب می کند.
در این مقاله، برخی از مهم ترین موارد نقض حقوق جنگ یا حقوق بشردوستانه برطبق گزارش هایی که از سوی برخی نهادهای حقوق بشری ارائه شده، مورد بررسی قرار گرفته است.
به نظر می رسد که در جنگ 22 روزۀ غزه، نقش برخی از نهادهای حقوق بشری، ازجمله عفو بین الملل و دیده بان حقوق بشر در انعکاس وقایع، ارتقای سطح آگاهی جامعه بین المللی و تبیین ضرورت اتخاذ تصمیم مقتضی از سوی نهادهای بین المللی ذی ربط جهت مقابله با عاملان و مرتکبان این رویداد غیرانسانی از اهمیت غیرقابل انکاری برخوردار است؛ هرچند که تاکنون اقدام مؤثری از سوی سازمان ملل متحد و ارکان وابسته به آن در رابطه با وقایع اخیر غزه صورت نگرفته است.
گفتار اول )نقض تعهد به رعایت ممنوعیت ها در انتخاب شیوه های نبرد
حقوق جنگ یا حقوق بشردوستانه، مجموعه ای از اصول و قوانین است که هدف اصلی آن محدود کردن و کاهش رنج های انسانی تا حد ممکن در زمان مخاصمات مسلحانه است و استانداردهایی را برای رفتار انسانی، شیوه ها و ابزارها در جریان مخاصمات مسلحانه معین می کند. کنوانسیون های چهارگانه ژنو 1949 و پروتکل های الحاقی 1977 مهم ترین اسناد حقوق بین الملل بشردوستانه هستند. رژیم صهیونیستی به عضویت کنوانسیون های 1949 درآمده، اما عضو پروتکل های 1977 نیست. باوجود این، ملزم به رعایت بخشی از پروتکل های الحاقی است که به عنوان حقوق بین الملل عرفی پذیرفته شده و برای همه طرفین مخاصمه لازم الاجرا است. حماس نیز عضو معاهدات بین المللی نیست، اما ملزم به رعایت قواعد عرفی حقوق بین الملل بشردوستانه است.[1]
رژیم صهیونیستی به عنوان یک نیروی اشغالگر در غزه باید از مقررات حقوق بشردوستانه در سرزمین های اشغالی متابعت کند.[2] برطبق ماده 53 کنوانسیون چهارم ژنو (1949) رژیم صهیونیستی به عنوان یک نیروی اشغالگر از تخریب اموال فلسطینی ها در کرانۀ باختری و نوار غزه منع شده، مگراینکه ضرورت نظامی به نحو دیگری ایجاب کند. بمباران هوایی، آتش توپخانه ها و حمله عمدی موجب تخریب گسترده اموال غیرنظامیان در نوار غزه شده و در برخی موارد، اماکن غیرنظامی و خانه های مسکونی عمدا تخریب شده اند.[3] برطبق ماده 147 کنوانسیون چهارم، تخریب یا تصرف اموال که برای ضرورت نظامی نباشد و به طور غیرقانونی و خودسرانه انجام شود، نقض جدی و در نتیجه جرم جنگی است.
تعهدات دولت ها در خصوص شیوه های نبرد، مبتنی بر اصل تفکیک و تمایز بین رزمندگان و غیر رزمندگان و ممنوعیت هدف قراردادن غیرنظامیان و اموال غیرنظامی است. مبنای این ممنوعیت ها آن است که حمله به افراد غیرنظامی فاقد سلاح که در مخاصمه شرکت ندارند واجد مزیت نظامی نبوده، نابود کردن اموال غیرنظامی براساس ضرورت های نظامی نیز قابل توجیه نیست.[4]
مبحث اول)ممنوعیت حمله به جمعیت غیرنظامی و اموال غیرنظامی
طبق ماده 48 پروتکل الحاقی اول(1977)[5] طرفین مخاصمه فقط باید اهداف نظامی را مورد حمله قرار دهند. همچنین مطابق با قسمت اول بند«ب»ماده 8 اساسنامه دیوان بین المللی کیفری، حملات مستقیم به جمعیت غیرنظامی که مشارکت مستقیم در مخاصمات ندارند، یک جنایات جنگی است. غیرنظامی در حقوق بشردوستانه به فردی اطلاق می گردد که مبارز نیست.[6] طبق بند 1 ماده 50 پروتکل اول، در صورت تردید در مورد نظامی بودن یک شخص، آن شخص غیرنظامی محسوب خواهد شد؛ حال آنکه طبق اضهارات سخنگوی ارتش صهیونیستی، مطابق تعریف این رژیم، هرکس که با حماس در تروریسم فعالیت کند، یک هدف مشروع است. این تعریف، شامل سازمان های نظامی و سیاسی می شود که برای ارتش منابع انسانی و پشتیبانی فراهم می کنند. اقدامات رژیم صهیونیستی، در غزه مبین آن است که نیروهای رژیم صهیونیستی همۀ افراد و همۀ مؤسسات مرتبط با حماس را به عنوان اهداف مشروع قلمداد کرده اند. نتایج پذیرش چنین تعریف موسعی که تضعیف اصل تفکیک را به دنبال دارد منجر به افزایش آمار کشته شدگان و مجروحان از میان غیرنظامیان شده است.[7] اداره ملل متحد در امور همکاری های بشردوستانه[8] بر طبق گزارش وزیر بهداشت فلسطین اعلام کرد که در فاصله 27 دسامبر 2008 تا 18 ژوئیه 2009، متعاقب وقوع مخاصمۀ مسلحانه در غزه 1440 نفر فلسطینی کشته و 5380 نفر دیگر مجروح شدند که اکثر آنها غیرنظامی -از جمله زنان و کودکان-بودند. همچنین در جریان این حملات 3 غیرنظامی و 10 سرباز رژیم صهیونیستی کشته و 182 نفر به علاوه 336 سرباز مجروح شدند.[9] بمباران وسیع رژیم صهیونیستی در غزه پرسنل پزشکی کمیته بین المللی صلیب سرخ و نیروهای ملل متحد را نیز مورد اصابت قرار داد.[10]
همچنین اقدام این رژیم در تخریب تأسیسات غیرنظامی، خانه ها، اماکن عمومی، مدارس، مساجد، مراکز و ایستگاه های خبری بر طبق حقوق بین الملل و کنوانسیون های ژنو جنایت جنگی محسوب می شود[11]رژیم صهیونیستی اقدامات خود در خصوص حمله به اهداف غیرنظامیان را با این ادعا توجیه کرده که این اموال به ظاهر غیرنظامی بوده، ولی در واقع برای اهداف نظامی به کار برده می شده اند.[12]
رژیم صهیونسیتی زیرساخت های حیاتی، از جمله شبکه توزیع آب و برق را به شدت تخریب کرده که باتوجه به محاصرۀ طولانی غزه منجر به بروز فاجعه انسانی شده است؛ زیرا به رغم وجود امکان تعمیر و بازسازی تأسیسات تخریب شده، ادامۀ محاصره از سوی رژیم صهیونیستی مانع انتقال ابزارها و امکانات موردنیاز است.[13] در جریان وقایع اخیر غزه، مؤسسات و نهادهای آموزشی و فرهنگی در سطح وسیع تخریب شده اند[14] و همین امر ایجاب کرده که شورای حقوق بشر استانداردهای حقوق بین الملل بشر و حقوق بین الملل بشردوستانه در خصوص حمایت از نهادهای مذکور را مورد تأکید قرار دهد.[15] بنابر گزارش عفو بین الملل، احتمال زیاد می رود که رژیم صهیونیستی ممنوعیت حمله علیه اموالی را که برای ادامه حیات سکنه غیرنظامی ضروری است بر طبق ماده (2)54 پروتکل الحاقی اول(1977)نقض کرده باشد.[16]
بنا به گزارش محققین عفو بین الملل و اظهارات برخی از سربازان صهیونیستی، در جنگ اخیر غزه، حملات متعدد غیرمجاز علیه مردم بی دفاع غیرنظامی انجام گرفته که تعداد زیادی از آنها کمک بوده اند. در یکی از خانه های فلسطینی که توسط ارتش رژیم صهیونیستی اشغال و ویران شده بود یادداشتی از یک فرمانده رژیم صهیونیستی بر جای مانده که شامل دستورالعمل های اجرایی متعدد بود. از جمله می توان به«قواعد اقدام»[17] اشاره کرد که بر طبق آن، حمله به غیرنظامیان حتی در حین عملیات امداد و نجات مجاز دانسته شده است. در این صورت می توان دریافت که به دلیل تعداد زیادی از آمبولانس ها مورد حملۀ نیروهای رژیم صهیونیستی قرار گرفتند. همچنین تلویزیون رژیم صهیونیستی در گزارشی از یک فرمانده درباره شرح وظایف ارتش قبل از ورود به غزه نشان داد که وی اظهار داشت: «اگر فرد مشکوکی بربام خانه ای بود ما به او شلیک می کنیم. . . بگذارید اشتباهات علیه حیات آنها باشد، نه ما».[18]
برطبق قسمت چهارم از بند«الف» ماده 18 اساسنامه دیوان بین المللی کیفری، تخریب های گسترده و ضبط اموال که ضرورت های نظامی آن را توجیه نمی کند و به صورت خودسرانه و غیرقانونی اجرا شده، جنایت جنگی قلمداد می شود.
مبحث دوم)ممنوعیت حمله کورکورانه و نامتناسب
علاوه بر اینکه بسیاری از بمباران های هوایی و سایر حملات رژیم صهیونیستی دقیقا علیه غیرنظامیان و اهداف غیرنظامی در غزه سازماندهی شده، در بسیاری از موارد، حمله به اهداف نظامی بدون رعایت اصل تناسب و اصل تفکیک صورت گرفته است.[19] ماده(4)51 پروتکل الحاقی اول، حملات کورکورانه را ممنوع می کند. آتش توپخانه های رژیم صهیونیستی بر مناطق غیرنظامی پرجمعیت در غزه، حملات کورکورانه محسوب می شود. حملات توپخانه ها و خمپاره اندازها و شلیک گلوله از تانک ها و کشتی های نیروهای دریایی، خصوصا در مناطق تمرکز جمعیت غیرنظامی، نمی تواند به طور دقیق اهداف نظامی را هدف قرا دهد. در حالی که رژیم صهیونیستی سلاح ها و مهمات پیشرفته دارد، متعهد است شیوه هایی از حمله را انتخاب کند که خطر حمله علیه غیرنظامیان را کاهش دهد.[20]
حملات نامتناسب، نوعی از حملات کورکورانه هستند که مطابق بند«ب»قسمت پنج ماده 51 پروتکل الحاقی اول 1997 عبارت است از حمله ای که انتظار می رود به طور اتفاقی موجب صدمه جانی به افراد غیرنظامی، مجروح شدن آنها و وارد آمدن خسارت به اموال غیرنظامی یا مجموعه ای از آنها گردد که نسبت به مزیت های نظامی مشخص و مستقیمی که پیش بینی شده است زیاده از حد باشد. همچنین بر طبق قسمت چهارم از بند«ب»ماده 8 اساسنامه دیوان بین المللی کیفری حمله نامتناسب، جنایت جنگی محسوب می شود. رژیم صهیونیستی، خانه های مسکونی را در غزه با این ادعا که رهبران حماس را هدف قرار داده، بمباران کرده است. برخی از حمله ها به منازل رهبران حماس منجر به کشته شدن ده ها نفر از غیرنظامیان شده؛ هرچند برای نیروهای رژیم صهیونیستی محرز بوده که احتمالا شخص مورد هدف در محل حضور نداشته یا غیرنظامیان دیگری در جریان حمله کشته خواهند شد.[21]
همچنین انجام عمدی حمله با علم به اینکه چنین حمله ای باعث تلفات قابل پیش بینی جانی یا آسیب به غیرنظامیان یا خسارت به اهداف غیرنظامی یا خسارت گستردۀ درازمدت و شدید به محیط زیست خواهد شد، به نحوی که خسارت مذکور آشکارا نسبت به فایده نظامی مورد انتظار از آن حمله بیشتر باشد نیز مشمول این ممنوعیت خواهد شد.
مبحث سوم) اقدامات احتیاطی در حمله
ماده 57 پروتکل الحاقی اول(1977)در رابطه با اقدامات احتیاطی، تعهداتی را بر دولت ها تحمیل می کند. از جمله برطبق بند دوم قسمت دوم از مادۀ مذکور، طرفین مخاصمه باید کلیه احتیاطهای ممکن را در انتخاب وسایل و شیوه های و شیوه های حمله به عمل آورند تا در هنگام حمله از خسارت جانبی اتفاقی به غیرنظامیان، مجروح شدن غیرنظامیان و نیز آسیب رساندن به اموال غیرنظامی اجتناب کرده یا آن را به حداقل برسانند. شیوه ها و ابزارهای به کار برده شده توسط رژیم صهیونیستی، حاکی از عدم رعایت اقدامات احتیاطی توسط آن است. شروع حمله توسط رژیم صهیونیستی در زمانی صورت گرفته که خیابان های غزه شلوغ و مملو از جمعیت بوده است.[22] موارد دیگری نیز وجود دارد که نشان می دهد انتخاب زمان حملات توسط نیروهای رژیم صهیونیستی بر کشتار و مجروح کردن غیرقانونی مردم غیرنظامی دلالت می کند. به طور نمونه در 3 ژوئیه 2009 یک مسجد در بیت لاهیا در هنگام نماز عصر مورد حمله قرار گرفت. بنابراین به جای صدمات حداقلی، کشتار و مجروح کردن حداکثری غیرنظامیان مدنظر بوده است. مساجد معمولا از اماکن غیرنظامی مورد حمایت هستند، در حالی که تعدادی از مساجد در غزه مورد تخریب قرار گرفته،[23] رژیم صهیونیستی ادعا کرده که مسجد را به این دلیل هدف قرار داده که محل انبار مهمات بوده است. بر فرض که ادعای مذکور صحیح باشد رژیم صهیونیستی اقدامات احتیاطی لازم، نظیر اخطار به غیرنظامیان حاضر در مسجد یا انتخاب زمانی که غیرنظامیان کمتری در مسجد حضور داشته باشند را به عمل نیاورده است. رژیم صهیونیستی مدعی شده به اماکنی حمله کرده که حماس و دیگر نیروهای نظامی فلسطینی برای حملات راکتی به رژیم صهیونیستی از آنجا استفاده می کردند. حتی اگر رژیم صهیونیستی مطمئن بوده که راکت ها از چه مکان خاصی پرتاب شده اند، قبل از حمله به آن اماکن، متعهد به انجام اقدامات احتیاطی لازم بوده است. بنابر گزارش عفو بین الملل در مواردی که نیروهای رژیم صهیونیستی اخطارهایی به غیرنظامیان دادند، به نظر می رسد اغلب شیوه های غیر مؤثری را در حمایت از غیرنظامیان اتخاذ کرده اند. برخی از معیارهای کلیدی اخطار مؤثر که توسط رژیم صهیونیستی رعایت نشده، شامل زمان بندی مناسب، اطلاع به غیرنظامیان در خصوص راه فرار امن، فراهم کردن عبورومرور ایمن و وجود زمان کافی برای فرار قبل از حمله است.[24]
مبحث چهارم) اقدامات احتیاطی در دفاع و ممنوعیت استفاده از«سپر انسانی»
مطابق بند دوم ماده 58 پروتکل الحاقی اول(1977)طرفین مخاصمه باید تا سرحد امکان سعی کنند از قراردادن هدف های نظامی در مناطق پرجمعیت یا در نزدیکی آن خودداری ورزند. حقوق بین الملل بشردوستانه صریحا استفاده از تاکتیک هایی را که به وسیله«سپر انسانی»درصدد ممانعت از حمله به اهداف نظامی است، ممنوع می کند.[25] بر طبق بند دوم از قسمت دوم ماده 8 اساسنامه دیوان بین المللی کیفری، کاربرد سپر انسانی، جنایت جنگی است. نیروهای رژیم صهیونیستی در غزه وارد خانۀ برخی فلسطینی ها شده، سکنۀ خانه را مجبور به اقامت در زیرزمین کردند و خود از این منازل به عنوان پایگاه نظامی و مقر تک تیراندازها استفاده کردند و غیرنظامیان را به عنوان سپر انسانی مورد استفاده قرار دادند. برخی از خانواده های فلسطینی اذعان کردند که در جنگ اخیر غزه، نیروهای مسلح حماس و یا اعضای دیگر گروه های نظامی فلسطینی درمواردی که ساکنین محل مخالفت خود را با حضور ایشان ابراز می داشتند، موافقت می کردند که مناطق نزدیک به محل سکونت غیرنظامیان را بدون انجام حمله علیه نیروهای رژیم صهیونیستی تخلیه کنند. در مواردی نیز پس از انجام حمله، مکان مزبور را ترک می کردند.[26]
گفتار دوم) نقض تعهد به رعایت ممنوعیت ها در انتخاب ابزارهای نبرد
ممنوعیت به کارگیری بعضی ابزارهای نبرد برپایۀ دو اصل اساسی حقوق بین الملل بشردوستانه استوار است. اصل اول اینکه در هر مخاصمه مسلحانه، طرف های متخاصم در همه حال باید غیررزمندگان را از رزمندگان تمایز بدهند و در نتیجه نباید از سلاح هایی استفاده کنند که قادر به تشخیص هدف غیرنظامی از هدف نظامی نیستند. اصل دوم آنکه نباید بر رزمندگان رنج و درد بیهوده وارد می کرد. پس استفاده از سلاح هایی که چنین اثری دارد و بی فایده درد و رنج آنان را تشدید می کند، ممنوع است.[27]
بر طبق قسمت 20 بند«ب»ماده 8 اساسنامه دیوان بین المللی کیفری به کاربردن سلاح ها، پرتابه ها، مواد و روش های جنگی که دارای خاصیت آسیب رسانی بیش از حد یا موجب رنج غیرلازم می شوند یا آنکه ذاتا مغایر با حقوق بین الملل منازعات مسلحانه هستند، جنایت جنگی قلمداد می شود.
سازمان ملل و بسیاری از نهادهای حقوق بشر(ازجمله عفو بین الملل، دیده بان حقوق بشر و غیره)در گزارش های خود با استناد به دلایل و مستندات متقن از کاربرد سلاح های نامتعارف توسط رژیم صهیونیستی علیه مردم نظامی فلسطین در مناطق پرجمعیت غزه خبر دادند. بر طبق گزارش کمیته تحقیق سلاح های نوین[28] نیروهای اشغالگر رژیم صهیونیستی در جنگ غزه نیز همانند جنگ 33 روزه لبنان در سال 2006 سلاح های نامتعارف نوین را در قبال جمعیت غیرنظامی به کار بردند. کمیته مذکور نهایتا به این نتیجه رسیده که رژیم صهیونیستی سلاح های انفجاری حاوی ذرات فلزی متراکم، بمب های ترموباریک،[29] بمب های خوشه ای، سلاح های حاوی اورانیوم و فسفر سفید و دیگر انواع سلاح های نوین را به کار برده است.[30]
حقوق بین الملل بشردوستانه کاربرد سلاح هایی را که دارای ماهیت کورکورانه هستند و سلاح هایی که جراحت های شدید و درد و رنج غیرضروری ایجاد می کنند ممنوع کرده است. در نظریه تفسیری کمیته بین المللی صلیب سرخ، موشک های با برد مسافت زیاد(دورانداز)که دقیقا نمی توان با آنها هدف گیری کرد«سلاح های کورکورانه»محسوب شده اند.[31] محققان و کارشناسان عفو بین الملل در امور مربوط به سلاح ها اقدام به جمع آوری اجزاء، ذرات و ترکیبات تسلیحات کاربردی توسط نیروهای رژیم صهیونیستی کردند که شامل گلوله های توپ، گلوله های تانک، مین های ضدتانک و گلوله های حاوی فسفر سفید است. مستندات موجود حاکی از آن است که در بسیاری از موارد، اقدام طرفین خصوصا رژیم صهیونیستی در کاربرد این سلاح ها منجر به نقض حقوق بین الملل بشردوستانه شده و حتی در مواردی، جنایت جنگی قلمداد می شود.
مبحث اول )تسلیحات هوایی استفاده شده
عفو بین الملل، بقایای تسلیحات هوایی را که رژیم صهیونیستی در غزه به کار برده مورد بررسی قرارداد و از این طریق، اجزای به جامانده از این تسلیحات را در ابعاد مختلف تجزیه و تحلیل کرد. در میان این یافته ها می توان به پرتابه های 20 میلی متری کنون[32] و هل فایر[33]و دیگر پرتابه های شلیک شده از هلی کوپترها و هواپیماهای بدون سرنشین و نیز اجزای بزرگ بمب هایی که هواپیماهای جنگی اف-10 افکندند، اشاره کرد. آثار و بقایای بمباران های هوایی در سرتاسر غزه، از جمله خیابان ها، زمین های بازی مدارس، بیمارستان ها و خانه های مسکونی به وضوح قابل رؤیت است. صدها خانه به طور کامل در اثر بمباران هوایی اف-16 تخریب شدند. کدها و علائم موجود بر روی بقایای این تسلیحات نشان می دهد که از تولیدات شرکت امریکایی رایتون[34] هستند.[35]
مبحث دوم) توپ و خمپاره
در طول سه هفته مخاصمه، نیروهای رژیم صهیونیستی در سطح گسترده ای از توپ، ازجمله توپ های 155 میلی متری حاوی فسفر سفید در مناطق مسکونی استفاده کردند که این اقدام منجر به کشته و مجروح شدن غیرنظامیان گردید. خانه ها، مدارس، تأسیسات درمانی و پزشکی و ساختمان های سازمان ملل که همگی اهداف غیرنظامی هستند توسط توپ های رژیم صهیونیستی مورد اصابت قرار گرفتند. گلوله های توپ نوعا به منظور کاربرد در سرزمین ها و مناطق جنگی استفاده می شوند و از آنجا که امکان تشخیص و تفکیک در هدف گیری را ندارند نباید از آنها در مناطق غیرنظامی استفاده شود؛ در حالی که در مخاصمه اخیر غزه از این گلوله ها در مناطق مسکونی غیرنظامی که دارای جمعیت متراکم بوده، استفاده شده است. بنا به گزارش نیروهای رژیم صهیونیستی علاوه بر توپ و خمپاره، مین های ضدتانک نیز برای تخریب خانه های فلسطینی در غزه مورد استفاده قرار گرفته است.[36]
مبحث سوم) سلاح های خوشه ای
[37]
بمب های خوشه ای، انبوهی از گلوله یا مهمات را بر منطقه وسیعی(به طور معمول به وسعت یک یا دو زمین فوتبال)پراکنده می کنند. این بمب ها ممکن است از طریق هواپیما، توپخانه یا راکت انداز پرتاب شوند. کاربرد این تسلیحات در مناطق تمرکز جمعیت غیرنظامی، نقض ممنوعیت حمله کورکورانه است. کاربرد سلاح های خوشه ای، تهدید جدی مستمری بر غیرنظامیان تحمیل می کند. کاربرد بمب های خوشه ای، توسط رژیم صهیونیستی در لبنان در سال 2006 به رغم گذشت 2 سال از زمان مخاصمه، مشکلات درازمدتی را به همراه داشته است و هنوز مهمات خوشه ای عمل نکرده، منجر به مرگ و جراحت غیرنظامیان لبنانی می شود.[38]
کنوانسیون جدیدی که سلاح های خوشه ای را ممنوع می کند در دابلین در مه 2008 تدوین شده و از 3 دسامبر 2008 برای امضاء مفتوح است. بر طبق ماده 1 کنوانسیون مربوط به سلاح های خوشه ای[39] هردولت متعهد است که اولا از سلاح های خوشه ای استفاده نکند، ثانیا تولید، گسترش، ذخیره سازی، نگهداری یا انتقال سلاح های خوشه ای را مستقیم یا غیرمستقیم انجام ندهد و ثالثا دولت دیگری را در انجام فعالیت های ممنوع، کمک، تشویق یا ترغیب نکند.[40]
مبحث چهارم) سلاح های انفجاری حاوی ذرات فلزی متراکم
[41]
گزارش هایی مبنی بر کاربرد سلاح های انفجاری حاوی ذرات فلزی متراکم توسط نیروهای رژیم صهیونیستی در غزه وجود دارد. البته محققین عفو بین الملل در غزه نتوانسته اند کاربرد چنین سلاح هایی را اثبات کنند؛ اما در مصاحبه با پزشکان معالج مجروحان، آنها کاربرد این سلاح ها را مورد تأیید قرار دادند.[42] این سلاح ها حاوی پودری از مواد بسیار منفجره به همراه فلزهایی با چگالی بالا از جمله تنگستن هستند که آثار ناگهانی و زیان بار و حتی مرگبار در محل انفجار دارند. این نوع سلاح ها به طور مشخص بر طبق حقوق بین الملل ممنوع نیستند، اما آثار زیانبار طولانی مدت این تسلیحات بر سلامتی افراد، این ضرورت را ایجاب می کند که مطالعات و بررسی لازم در خصوص کاربرد آنها در حقوق بین الملل انجام پذیرد. پزشکان با اشاره به برخی آثار غیرعادی بر بدن قربانیان خاطرنشان کرده اند که احتمالا این آثار ناشی از این سلاح ها است[43] و البته تصریح کرده اند که درمان این مجروحان به دلیل نامعین بودن[44] ماهیت تسلیحاتی که منجر به بروز جراحت شده، بسیار مشکل است. در صورتی که مشخص شود چنین سلاح هایی منجر به بروز زخم و جراحت های زائد و رنج غیرضروری می شوند یا کاربرد آنها ناقض مفاد پروتکل الحاقی اول به کنوانسیون سلاح های متعارف(1980)[45] است، نه تنها کاربرد این سلاح ها علیه غیرنظامیان ممنوع است، بلکه طرفین مخاصمه مجاز به استفاده از آنها علیه نظامیان نیز نیستند.[46]
مبحث پنجم) کاربرد غیرقانونی فسفر سفید در غزه
استفاده گسترده رژیم صهیونیستی از مهمات حاوی فسفر سفید در طول 22 روز اقدامات نظامی در غزه سبب شده که نهادهای حقوق بشری، انتقاداتی را بر نحوه عملکرد رژیم صهیونیستی در مخاصمه اخیر غزه مطرح کنند.[47] دیده بان حقوق بشر در گزارش خود که مبتنی بر تحقیقات عمیق در غزه بوده، تأکید کرده است که نیروهای دفاعی رژیم صهیونیستی( IDF [48] مکررا مهمات حاوی فسفر سفید، را در هوا بر فراز مناطق پرجمعیت منفجر کرده اند که منجر به کشته و مجروح شدن غیرنظامیان و ورود خسارت به اماکن و تأسیسات غیرنظامی شده است. مهمات حاوی فسفر سفید، عامل اصلی کشتار در غزه نبوده است اما کاربرد آن در مناطق پرجمعیت، نقض حقوق بین الملل بشردوستانه محسوب می شود که طرفین مخاصمه را ملزم به اتخاذ کلیه اقدامات احتیاطی ممکن می کند تا از صدمه به غیرنظامیان جلوگیری شود.[49]
ارتش صهیونیستی، فسفر سفید را که دارای آثار آتش زایی فراوان است در مناطق مسکونی پرجمعیت غزه و اطراف آن به کار برد. بنابر گزارش ها و شواهد موجود پس از اجرای آتش بس در 18 ژوئیه، مهمات حاوی فسفر هنوز در حال سوختن بوده است. فسفر سفید یک سلاح است که از آن به منظور استتار کردن مسیر حرکت نیروهای نظامی در مناطق جنگی استفاده می شود، ولی کاربرد این ماده در مناطق تمرکز جمعیت غیرنظامی به دلیل عدم امکان رعایت اصل تفکیک، حملۀ کورکورانه قلمداد می شود و در نتیجه، جنایت جنگی است.[50]
بنابر گزارش دیده بان حقوق بشر، عمد یا قصور نیروهای رژیم صهیونیستی در کاربرد مهمات حاوی فسفر سفید از چند طریق احراز شده است:
اول، کاربرد مکرر بمب های هوایی حاوی فسفر سفید را مناطق تمرکز جمعیت غیرنظامی تا آخرین روزهای حمله، احتمال هرگونه کاربرد اتفاقی یا جزئی را منتفی می سازد، بلکه شواهد موجود حاکی از وجود رویه الگو در خصوص استفاده غیرقانونی از فسفر سفید توسط رژیم صهیونیستی است.
دوم، نیروهای رژیم صهیونیستی از آثار فسفر سفید و خطرهای آن برای غیرنظامیان آگاهی و اطلاع کافی داشته اند.
سوم، اگر فسفر سفید به عنوان یک سلاح«کورکننده»و«استتارکننده»به کار رفته، رژیم صهیونیستی در کاربرد جایگزین های در دسترس خصوصا مهمات گازی که با همان فواید تکنیکی، فاقد آثار خطرناک بر غیرنظامیان هستند، مرتکب قصور شده است.[51]
چهارم، بنابر تحقیقات دیده بان حقوق بشر، نیروهای رژیم صهیونیستی مهمات حاوی فسفر سفید را به شیوه ای نامتناسب و مغایر با اصل تفکیک به کار برده اند که در این مورد حتی اگر هدف از کاربرد فسفر سفید به عنوان سلاح«کورکننده»بوده، باز هم مغایر با حقوق بین الملل بشردوستانه است. بنابر شواهد موجود، کاربرد فسفر سفید از سوی رژیم صهیونیستی به عنوان سلاح«کورکننده»محل تردید است؛ زیرا نیروهای رژیم صهیونیستی درصدد اختفا یا استتار نبوده اند و اگر هدف کورکردن مانور نظامی بوده، می توانستند به آثار کورکنندگی مشابه با استفاده از کاربرد توپ های دودزای دیگر که فاقد آثار خطرناکند برسند.[52]
پنجم، استفاده از مهمات حاوی فسفر سفید همچنین ممکن است نقض این اصل قلمداد گردد که نباید صدمات وارد بر غیرنظامیان در مقایسه با مقاصد نظامی پیش بینی شده، بیشتر باشد. در موارد بررسی شده توسط دیده بان حقوق بشر، ارزش نظامی کاربرد فسفر سفید به عنوان سلاح کورکننده باتوجه به عدم حضور نیروهای رژیم صهیونیستی در منطقه کمتر بوده و صدمه و لطمه قابل پیش بینی به غیرنظامیان و اهداف غیرنظامی در مقایسه با کاربرد فسفر سفید اغلب بیشتر بوده و در نتیجه به نظر می رسد که توجیه رژیم صهیونیستی مبنی بر قانونی بودن کاربرد فسفر سفید، منطبق با مقررات حقوق بین الملل بشردوستانه نیست.[53]
در 14 ژوئیه، پلیس رژیم صهیونیستی ادعا کرد: «حماس یک گلولۀ خمپاره حاوی فسفر سفید از غزه به رژیم صهیونیستی شلیک کرده است». پلیس در این رابطه خاطرنشان کرد که «این حمله هیچ جراحت و ضرر و زیانی در پی نداشت».[54] یکی از محققین دیده بان حقوق بشر در 15 ژوئیه جهت انجام تحقیق و بررسی این ادعا از منطقه محل اصابت بازدید کرد، اما مقامات محلی از این حمله اظهار بی اطلاعی کردند.[55]
الف) درباره فسفر سفید
فسفر سفید یک ماده شیمیایی است که در اثر تماس با اکسیژن آتش می گیرد، دود غلیظ سفید رنگی تولید و بویی شبیه بوی سیر در هوا پخش می کند. در زمانی که فسفر سفید در تماس با بدن افراد یا اشیا قرار می گیرد، سوختگی عمیق و دائمی، گرمای زیاد و مایع جاذب ایجاد می کند که در اجزای مواد و بافت های چربی بدن قابل انحلال است. علاوه بر سوختگی عمیق، فسفر سفید می تواند در ارگان های داخلی بدن نفوذ کند. بر طبق گزارش ارائه شده از سوی ادارۀ امور پزشکی نیروهای دفاعی رژیم صهیونیستی،[56] نارسایی کلیه و بیماری های عفونی از آثار اجتناب ناپذیر فسفر سفید بر قربانیان است. همچنین در این گزارش آمده که زخم ها و جراحت های ایجاد شده بر اثر فسفر سفید به طور بالقوه آثار مخربی بر بافت دارد.[57] وقتی فسفر سفید در تماس با پوست قرار می گیرد باعث سوختگی عمیق در ماهیچه ها می شود؛ به طوری که به استخوان ها نیز نفوذ می کند. سوختن فسفر سفید مادام که اکسیژن وجود دارد، ادامه می یابد. عفو بین الملل، اسناد ارائه شده توسط رژیم صهیونیستی در رابطه با کاربرد فسفر سفید[58] را مورد توجه قرار داده است. بنابر گزارش رئیس اداره امور پزشکی نیروهای دفاعی رژیم صهیونیستی، آزمایش های انجام گرفته نشان می دهد که در مورد حیوانات، سوختگی 12 تا 15 درصد و در مورد انسان حتی سوختگی کمتر از 10 درصد ممکن است منجر به مرگ شود.[59]
در گزارشی هم که از سوی وزیر سلامت رژیم صهیونیستی تحت عنوان«در معرض فسفر سفید»[60] ارائه شده بر خطرهای پزشکی فسفر سفید تأکید شده است. در این گزارش از«سمی شدن سیستماتیک»به عنوان یکی از آثار فسفر سفید نام برده شده است. آثار سمی ناشی از فسفر سفید، وخامت زخم ها را تشدید می کند و می تواند منجر به مرگ قربانی شود.[61]
ب) فسفر سفید و حقوق مربوط به سلاح های آتش زا
حقوق بین الملل بشردوستانه، مهمات حاوی فسفر سفید را به عنوان یک سلاح «کور کننده» جهت اختفای اقدامات نظامی یا به عنوان یک سلاح آتش زا ممنوع نکرده است.[62] پروتکل سوم کنوانسیون مربوط به سلاح های متعارف، ممنوعیت ها و محدودیت های کاربرد سلاح های آتش زا را دربر می گیرد.[63] برطبق این پروتکل، سلاح آتش زا به هر سلاح یا مهماتی اطلاق می گردد که به دلیل وجود شعله، حرارت یا آمیخته ای از آنها یا انجام واکنش شیمیایی ناشی از مواد، منفجر به آتش گرفتن اهداف یا ایجاد سوختگی بر بدن افراد می شود. برطبق این تعریف، فسفر سفید یکی از سلاح های آتش زا محسوب می گردد. برطبق بند دوم ماده 2 کاربرد سلاح های آتش زای هوایی علیه اهداف نظامی که در مجاورت غیرنظامیان قرار گرفته، ممنوع است بنابراین، بمباران هوایی مناطق مسکونی با مهمات حاوی فسفر سفید غیرقانونی است؛ زیرا غیرنظامیان را در معرض خطر غیرضروری قرار می دهد. این یک قاعده حقوق بین الملل عرفی است و لذا برای رژیم صهیونیستی لازم الاجرا است، حتی اگر عضو پروتکل سوم نباشد.[64] بر طبق حقوق بین الملل بشردوستانه عرفی، کاربرد سلاح های آتش زایی که ایجاد درد و رنج غیرضروری می کنند، ممنوع است.[65] بنابراین هرگاه سلاح مشابهی موجود است که درد و رنج غیرضروری کمتری ایجاد می کند نباید از فسفر سفید به عنوان سلاح ضدنفر استفاده کرد. در حقوق بین الملل، فسفر سفید به عنوان یک سلاح شیمیایی احصا نشده و بنابراین در معاهدات بین المللی کاربرد آن ممنوع نیست، اما کاربردش مانند سایر سلاح ها توسط اصول اساسی حقوق بین الملل بشردوستانه محدود شده است؛ از جمله اینکه باید به شیوه ای به کار رود که تفکیک میان نظامیان و غیرنظامیان را رعایت شود و هرگز غیرنظامیان هدف قرار نگیرند.[66]
مواضع اعلام شده از سوی کمیته بین المللی صلیب سرخ نیز در خصوص کاربرد فسفر سفید توسط رژیم صهیونیستی در غزه حائز اهمیت است. در 13 ژوئیه، بنابر گزارش برخی منابع خبری، کمیته بین المللی صلیب سرخ اعلام کرد که«استفاده از فسفر سفید در جریان مخاصمات مسلحانه برای ایجاد دود استتار کننده و یا آشکار کردن اهداف مورد حمله بر طبق حقوق بین الملل ممنوع نیست. همچنین کمیته مذکور اعلام داشت مدارک و مستندات کافی که اثبات کند رژیم صهیونیستی از فسفر سفید برای مقاصد دیگری غیراز آنچه بیان شد، استفاده کرده، موجود نیست». دو روز بعد در 15 ژوئیه، متعاقب گزارش های جدید مبنی بر اقدام نیروهای رژیم صهیونیستی در بمباران آژانس ملل متحد برای کار و رفاه آوارگان فلسطینی[67] واقع در شهر غزه با فسفر سفید، سخنگوی رژیم صهیونیستی با استناد به گزارش کمیته بین المللی صلیب سرخ هرگونه نقض مقررات حقوق بین الملل توسط نیروهای خود را انکار کرد.[68] در 17 ژوئیه، کمیته مذکور صراحتا مخالفت خود را با اظهارات ارائه شده از سوی رژیم صهیونیستی ابراز و اعلام کرد که کمیته به هیچ وجه مشروعیت کاربرد فسفر سفید در وقایع اخیر را مورد تأیید قرار نمی دهد.[69]
بر طبق اظهار کمیته بین المللی صلیب سرخ به رغم اینکه در حقوق بین الملل بشردوستانه کاربرد سلاح های حاوی فسفر سفید به عنوان یک سلاح آتش زا منع نشده، لکن این بدان معنا نیست که استفاده از هر سلاحی که حاوی این ماده باشد، قانونی است. مشروعیت کاربرد هر سلاح باید در پرتو تمامی قواعد اساسی سنجیده شود و مشروعیت یا عدم مشروعیت کاربرد هر سلاح باید در پرتو تمامی قواعد اساسی سنجیده شود و مشروعیت یا عدم مشروعیت کاربرد یک سلاح به عوامل متعددی بستگی دارد؛ ازجمله اینکه استفاده از سلاح های هوایی آتش زا برای حمله به اهداف نظامی واقع در منطقه تمرکز جمعیت غیرنظامی ممنوع است. این ممنوعیت ها در پروتکل سوم کنوانسیون مربوط به سلاح های متعارف بیان شده است.[70]
دادگاه کیفری بین المللی برای یوگسلاوی سابق در خصوص ممنوعیت«فراهم آوردن عمدی موجبات رنج عظیم یا صدمه شدید به جسم یا سلامتی» خاطرنشان کرد که این جرم موجب تحمیل صدمه است، اگرچه لزوما موجب مرگ نشود و ایجاد کننده آثار مهم و طولانی مدت در رابطه با تمامیت جسمانی قربانی یا سلامت فیزیکی-روانی وی خواهد بود.[71]
مبحث ششم) تعهدات بین المللی دولتها در پشتیبانی تسلیحاتی از رژیم صهیونیستی
بنا به گزارش عفو بین الملل در طول چند دهه اخیر، ایالات متحده امریکا مهم ترین تأمین کننده سلاح برای رژیم صهیونیستی است، ملکم اسمارت[72]، رئیس عفو بین الملل در خاورمیانه اظهار داشت: «سطح وسیعی از تخلفات نظامی رژیم صهیونیستی در غزه از طریق سلاح ها، مهمات و تجهیزات نظامی بوده که به وسیله دولت امریکا فراهم شده است »: همچنین بنا به اظهارات رئیس هیأت حقیقت یاب عفو بین الملل«نیروهای رژیم صهیونیستی فسفر سفید و سایر سلاح های تولید شده توسط امریکا را به کار برده و مرتکب نقض های جدی حقوق بشردوستانه که مشمول جنایت جنگی می شوند، شده اند».[73] شورای امنیت در قطعنامه 1860 مورخ 8 ژوئیه[74] 2009 از دولت های عضو درخواست کرد که حداکثر تلاش خود را برای برقراری آرامش و امنیت در غزه به کار گیرند و از هرگونه انتقال غیرقانونی اسلحه و تسلیحات ممانعت به عمل آورند. بر طبق راهنمای عمل ملل متحد در خصوص انتقال بین المللی سلاح(1996)[75] واژه«غیرقانونی» در برگیرنده تجارت بین المللی سلاح های متعارف است که با قوانین دولت ها و مقررات حقوق بین الملل مغایرت دارد. مسئولیت دولت ها در خصوص ممنوعیت نقل و انتقالات بین المللی سلاح ها -که زمینۀ نقض جدی حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بین الملل بشر را فراهم می کند-از تعهد دولت ها به عدم مشارکت بین المللی در اقدامات غیرقانونی دیگر دولت ها نشأت می گیرد. عفو بین الملل و دیگر سازمان های بین المللی غیردولتی بر لزوم همکاری دولت ها در اجرای قاعده طلایی حقوق بشر تأکید کرده اند و این قاعده عبارت است از اینکه کلیه دولت ها موظفند در صورتی که احتمال می رود از تسلیحات نظامی آنها در ارتکاب نقض های جدی حقوق بین الملل بشر و حقوق بین الملل بشردوستانه استفاده شود از نقل و انتقال هرگونه سلاح و تجهیزات نظامی خودداری کنند.[76]
گفتار سوم) ممنوعیت مجازات جمعی
محاصره طولانی مدت غزه که از حدود 18 ماه قبل از جنگ اخیر آغاز شده بود، از سوی مقامات رژیم صهیونیستی به مثابه مجازات جمعی[77] مردم غزه به دلیل حمایت از حماس تلقی می شود و البته این امر نقض ماده 33 کنوانسیون چهارم ژنو(1949)است که مقرر می دارد: «هیچ شخص مورد حمایت را نمی توان برای خلافی که شخصا مرتکب نشده باشد، تنبیه کرد. تنبیهات دسته جمعی و همچنین هرگونه عمل ارعاب آمیز یا تروریسم ممنوع است».[78] کمیته بین المللی صلیب سرخ نیز در نظریه تفسیری خود در خصوص«مجازات جمعی»خاطرنشان می کند: «مجازات هایی که بر همه یا برخی از افراد گروه به دلیل اعمالی که آن گروه انجام نداده، اعمال می شود، نقض مهم ترین اصول انسانیت است».[79] رژیم صهیونیستی با استناد به پرتاب راکت توسط نیروهای حماس و دیگر گروه های فلسطینی به اهداف غیرنظامی، محاصره غزه را شدت بخشید. اگرچه این اقدام نیروهای فلسطینی ممکن است نقض حقوق بین الملل باشد اما اولا باید زمینه ارتکاب اقدامات انجام شده نیز همزمان با ارزیابی ماهیت آنها، در نظر گرفته شود و ثانیا صدمات ناشی از حملات راکتی فلسطین در مقایسه با صدمات ناشی از حملات رژیم صهیونیستی بسیار کمتر بوده است. بنابراین از رژیم صهیونیستی این انتظار می رفت که برای رفع یا حداقل کاهش شدت محاصره که سختی های شدیدی را بر مردم غزه تحمیل کرده است، اقدام کند، اما رژیم صهیونیستی از چنین اقدامی خودداری کرد. از منظر حقوقی، دو نکته مهم در این باره باید مدنظر قرار گیرد:
1- گستردۀ خسارات و صدمات وارد بر غیرنظامیان ناشی از اقدام غیرقانونی رژیم صهیونیستی بسیار بیشتر از خسارات ناشی از اقدامات فلسطین بوده است.
2- هرگونه تلاش برای آتش بس پایدار باید تضمین کند رژیم صهیونیستی و حماس به حقوق بین الملل بشردوستانه احترام خواهند گذاشت و به طور عینی و ملموس تر به این معنا است که ممانعت و دخالتهای اعمال شده ازسوی رژیم صهیونیستی در دسترسی مردم به کالاهای ضروری برای گذران زندگی عادی باید پایان پذیرد و حتی در صورت وقوع حملات راکتی در آینده از سوی نیروهای فلسطینی، چنین محدودیتهایی (اعمال محاصره)به عنوان یک اقدام مقابله به مثل مجددا نباید انجام گیرد.[80] به رغم اینکه نیروهای فلسطینی اقدام به پرتاب راکت از غزه به رژیم صهیونیستی کردند، رژیم صهیونیستی نمی تواند با استناد به اقدام فلسطین در کشتن تعداد اندکی از نیروهای نظامی صهیونیستی از طریق حمله به مناطق مسکونی پرجمعیت غزه، اقدام به تنبیه دسته جمعی مردم غیرنظامی کند.[81]
مورد دیگری از مجازات جمعی که توسط رژیم صهیونیستی در غزه اعمال شده، ممنوعیت ملاقات های خانوادگی برای بازداشت شدگان است. ممنوعیت ملاقات های خانوادگی برای زندانیان غزه بخش از ممنوعیتی است که توسط رژیم صهیونیستی بر رفت وآمد مردم به داخل و خارج این شهر تحمیل شده و یک مجازات جمعی برای 5/1 میلیون سکنۀ غزه محسوب می شود. آنچه مسلم است اینکه ادامه محاصره در غزه منجر به بروز یک بحران انسانی شده است. کمیته بین المللی صلیب سرخ نیز ضمن ابراز نگرانی از رویه مقامات رژیم صهیونیستی در خصوص ممنوع کردن ملاقات های خانوادگی بازداشت شدگان خاطرنشان کرد که این ممنوعیت، کودکان را از امکان دیدار والدین یا سایر اعضای خانواده محروم می کند و در نتیجه، نقض حقوق کودکان را به دنبال داشته است.[82]
گفتار چهارم) مروری بر اقدامات حماس و دیگر گروه های نظامی فلسطینی
گروه های نظامی فلسطینی وابسته به حماس در طول جنگ اخیر غزه اقدام به شلیک راکت هایی به شهرها و روستاهای جنوب رژیم صهیونیستی کردند. بیشتر این راکت ها در مناطق عاری از سکنه افتادند. در مواردی برخی از این راکت ها بدون اینکه به رژیم صهیونیستی برسند در غزه افتادند و منجر به مرگ و زخمی شدن غیرنظامیان فلسطینی شدند. راکت های پرتابی از سوی نیروهای فلسطینی خصوصا در مسافت های دورتر، امکان نشانه گرفتن هدف مشخصی را نداشتند و عملا نشانه گیری ها به طور دقیق نمی گرفته است. بنا به گزارش ارتش رژیم صهیونیستی، حماس و دیگر گروه های نظامی فلسطینی در فواصل 27 دسامبر 2008 تا 11 ژوئیه 2009 در حدود 643 راکت به رژیم صهیونیستی پرتاب کردند که منجر به کشته شدن 3 غیرنظامی رژیم صهیونیستی شد.[83] اقدام حماس و دیگر گروه های نظامی فلسطینی در پرتاب راکت ها باتوجه به نوع و کیفیت حملات انجام گرفته، کورکورانه و مغایر با اصل تفکیک قلمداد شده، اگرچه خسارات به بار آمده ناشی از حملات برطبق آمار ارائه شده در خصوص قربانیان اندک بوده است.[84]
گفتار پنجم) احراز ارتکاب جنایات جنگی در غزه: مسئولیت رژیم صهیونیستی و مقامات آن
بنابر مستندات و شواهدی که عفو بین الملل ارائه کرده، وقوع جنایات جنگی و دیگر موارد نقض جدی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در جنگ 22 روزه غزه محرز است.[85] جنایت جنگی، جنایتی است که ارتکابش، نقض حقوق بشردوستانه بین المللی ناظر بر درگیری های مسلحانه را در پی دارد.[86] جنایات جنگی، نقض های جدی مقررات عرفی یا معاهده ای حقوق بشردوستانه در مورد مخاصمات مسلحانه هستند که باید نقض ارزشهای مهم حمایت شده محسوب گردند و نتایج مهم و گسترده ای برای قربانیان داشته، مطابق حقوق عرفی یا معاهده ای، متضمن ایجاد مسئولیت کیفری فردی برای مرتکبین باشند.[87] مفهوم جنایت جنگی از زمان تأسیس دادگاه نورمبرگ بسیار توسعه یافته و در واقع، آن مفهوم، علاوه بر مخاصمات مسلحانه بین المللی، امروزه در مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی نیز مصداق دارد. آنچه به عنوان معیار در جنایت جنگی مطرح می شود این است که باید در رابطه مستقیم با یک مخاصمه مسلحانه(بین المللی و غیربین المللی) ارتکاب یابند. باوجود این، رابطه میان جنایات جنگی و مخاصمه مسلحانه ضرورتا به این معنا نیست که عملی باید در منطقه جنگی یا در جریان یک حمله نظامی صورت گیرد.[88] قلمرو تعهدات دولت ها نسبت به حقوق بشردوستانه، نه فقط در مناطق جنگی، بلکه در سراسر قلمرو دولت یا دولت های درگیر گسترش می یابد.[89] بنابراین، رژیم صهیونیستی در سراسر سرزمین های اشغالی، متعهد به ایفای تعهدات خود بر طبق حقوق بین الملل بشردوستانه است. برای اینکه نقض جدی حقوق بشردوستانه یک جنایت جنگی قلمداد شود، لازم است که نقض مزبور جرم انگاری یا واجد جنبه کیفری شده باشد. یک نقض حقوق بشردوستانه به طرق ذیل ممکن است واجد جنبه کیفری گردد:
1- رویه دادگاه های ملی و دادگاه های بین المللی در مجرمانه دانستن آن نقض که اغلب جنایات جنگی از این طریق شناسایی هستند؛ قتل غیرقانونی زندانیان، افراد مجروح و یا غیرنظامیان غیرمرتبط با مخاصمه، هدف قراردادن بیمارستان ها و غیره، طرح دعاوی و پرونده های متعدد دربارۀ موضوعی خاص برای اینکه جنایات جنگی قلمداد شود، کافی است. البته قطعا وجود دعاوی و آراء معدود در این خصوص کفایت نخواهد کرد.
2- فهرست ارائه شده در اساسنامه های محاکم کیفری بین المللی نیز در معرفی نقض های مجرمانه حقوق بشردوستانه بسیار به کار می آید. نسبت به موارد احصا شده در آنها حتی اگر تاکنون رویه ای در یک دادگاه داخلی یا بین المللی وجود نداشته باشد باز هم جنایت جنگی مشمول صلاحیت این محاکم قلمداد می گردد.
3- در مورد اقداماتی که در خصوص آنها رویه داخلی و بین المللی وجود ندارد و اساسنامه دادگاه های کیفری بین المللی ساکت هستند، دشوار است که بتوان نظر قطعی داد. مثال آن در مورد ممنوعیت کاربرد سلاح ای هسته ای است که ماهیتا قادر به تبعیض و تشخیص نیستند و موجب لطمه یا رنج غیرضروری می شوند. در این موارد می توان به دستورالعمل های نظامی، قوانین ملی که به اغلب نظام های حقوقی دولت ها تعلق دارند، اصول کلی عدالت کیفری که میان دولت ها مشترک هستند و اسناد بین المللی، قطعنامه ها و مانند آن و رویه قضائی و مقررات دولت محل ارتکاب جرم یا دولت متبوع متهم مراجعه کرد.[90]
جرم انگاری جنایت جنگی نسبت به مقررات مربوط به رفتارها یا اعمال ممنوع در یک مخاصمه مسلحانه، قواعد یا مقررات فرعی یا تبعی(ثانوی)هستند و به همین دلیل، مفهوم جنایات جنگی یک مفهوم پویا[91] است که به تناسب توسعه قواعد اولیه یا اصلی مربوط به آن اعمال یا رفتارها باید تغییر کند. البته این امر باتوجه به ماهیت کلی و مبهم برخی از قواعد اولیه و لزوم قطعیت قوانین در حقوق کیفری (قانونی بودن جرم و مجازات)تا حدودی تعدیل شده است؛ تا آنجا که با تدوین ماده 8 اساسنامه دیوان بین المللی کیفری اولین تلاش برای تعریف جامع و دقیق آنچه جنایت جنگی به حساب می آید، انجام گرفت و به نظر می رسد که مفاد آن بر آینده اعمال و تفسیر قواعد اولیه تأثیر خواهد داشت.[92] ماده 8 اساسنامه در بند«الف»به نقض های عمدی کنوانسیون های ژنو(1949)و در بند «ب»به دیگر نقض های عمده قوانین و عرف های مسلم حقوق بین الملل و حاکم بر مخاصمات مسلحانه بین المللی اشاره می کند.
بر طبق نظر عفو بین الملل، اشغال نوار غزه، نتیجه یک مخاصمه مسلحانه بین المللی است و حقوق بین الملل بشردوستانه در مورد نیروهای متخاصم اشغالگر قابل اعمال است. در شرایطی که در سرزمین اشغال شده مخاصمه مسلحانه روی دهد حقوق بین الملل بشردوستانه در کنار حقوق بین الملل بشر، رفتار انسانی طرفین مخاصمه را در جنگ تضمین می کند. کنوانسیون های چهارگانه ژنو(1949)پروتکل های الحاقی(1977)مهم ترین اسناد حقوق بین الملل بشردوستانه هستند. باتوجه به عضویت رژیم صهیونیستی در کنوانسیون های ژنو و تکلیفش به رعایت قواعد عرفی حقوق بین الملل بشردوستانه، برخی از مهم ترین مقررات حقوق بشردوستانه که رژیم صهیونیستی در سرزمین های اشغالی خصوصا در جریان جنگ 22 روزه غزه متعهد به رعایت آن بوده، عبارتند از:
بخشی از مقررات کنوانسیون چهارم لاهه(1907)،
کنوانسیون چهارم ژنو(1949)در رابطه با حمایت از غیرنظامیان در زمان جنگ(1949)،
قواعد عرفی حقوق بین الملل بشردوستانه که در سرزمین های اشغالی اعمال می شود و در ماده 75 پروتکل الحاقی اول(1977)به آن تصریح شده است.[93]
جنایات جنگی ارتکاب یافته در مخاصمات مسلحانه بین المللی، علاوه بر نقض های عمده کنوانسیون های چهارگانه ژنو، نقض های دیگر قوانین و عرفهای مسلم حقوق بین الملل را نیز در بر می گیرد که شامل کنوانسیون چهارم لاهه(1907)و پروتکل الحاقی اول(1977)مربوط به کنوانسیون های چهارگانه ژنو است. برای شمول این بخش لازم نیست که قربانی جزء «اشخاص مورد حمایت»باشد؛ زیرا کنوانسیون چهارم لاهه بیشتر درصدد حمایت از خود رزمندگان است، نه غیرنظامیان.[94]
مبحث اول) مسئولیت رژیم صهیونیستی در قبال جنایات جنگی در غزه
اصول و قواعد حقوق بشردوستانه، ملاحظات اولیه انسانی را باز می تاباند که به عنوان حداقل مقررات الزام آور برای طرز رفتار در مخاصمات مسلحانه از هر نوع شناخته شده اند و وقتی ارتکاب این اعمال مجرمانه مسئولیت آور است، به نظر می رسد که تعهد بین المللی دولت ها به تعقیب و محاکمه جنایتکاران جنگی هم در پی آن طرح باشد.[95]
رژیم صهیونیستی به عنوان عضو کنوانسیون های چهارگانه ژنو متعهد است که تحقیقات لازم و مقتضی را در خصوص جنایات بین المللی ارتکابی در جنگ 22 روزه غزه به عمل آورد و در صورت وجود مستندات کافی، مبنی بر ارتکاب آن جنایات توسط نیروهای خود، اقدام به شناسایی، تعقیب و محاکمه مرتکبین جنایات بین المللی کند. برطبق گزارش عفو بین الملل، رژیم صهیونیستی موظف است در قبال قربانیان نقض های جدی حقوق بشردوستانه اقدامات ذیل را انجام دهد:
1-دسترسی برابر و مؤثر تمامی قربانیان به عدالت،
2-جبران خسارت مؤثر و فوری برای خسارات وارده،
3-دسترسی به اطلاعات مربوط به نقض ها و سازوکارهای جبران خسارت.[96]
در حقوق بین الملل بشردوستانه که توسط کمیته بین المللی صلیب سرخ تدوین شده «دولتها در قبال نقض های حقوق بشردوستانه ملزم به جبران خسارت کامل برای افراد مجروح و زبان دیده هستند».[97]
باوجود اهمیت و ضرورت تعقیب متهمان به نقض حقوق بشردوستانه در محاکم ملی، غالبا دولت های درگیر مخاصمه به دلایلی مختلف از جمله نبود اراده جدی به وظیفه خود در این رابطه عمل نکرده اند. با آنکه کوتاهی در انجام وظیفه مزبور را می توان عملی متخلفانه قلمداد کرد که قابل انتساب به دولت و به لحاظ بین المللی مسئولیت آور است، ولی دولت هایی که به تکلیف خود در این زمینه عمل کرده اند چندان زیادی نیستند. بنابراین غالبا اقدامات ملی در مقابله با جنایتکاران جنگی چنانکه شایسته است انتظارات را برآورده نمی کند و در نتیجه باید این نقیصه را از راه های دیگر برطرف کرد.[98]
مبحث دوم) مسئولیت افراد در قبال ارتکاب جنایات بین المللی
نقض فاحش حقوق بین الملل بشردوستانه، چه به طور عامدانه و چه از روی قصور و تقصیر، جرم جنگی محسوب و منجر به تحقق مسئولیت کیفری مرتکبان می شود. جنایات جنگی مشتمل بر حمله عامدانه به غیرنظامیان یا حمله بدون رعایت اصل تفکیک و همچنین حمله بدون رعایت اصل تناسب میان منفعت نظامی پیش بینی شده و ضرر و زیان وارد بر غیرنظامیان و غیره است. افراد باید در قبال ارتکاب جنایات جنگی، و معاونت و مساعدت در وقوع چنین جرایمی به لحاظ کیفری مسئول قلمداد شوند. بر طبق نظر عفو بین الملل، از جمله مهم ترین اقداماتی که به نظر می رسد تعقیب کیفری نیروهای رژیم صهیونیستی ارتکاب آنها ممکن است، عبارتند از: بمباران هوایی مناطق پرجمعیت بدون رعایت اصل تفکیک و اصل تناسب و استفاده از مهمات حاوی فسفر سفید از روی عمد یا قصور. بر طبق بین الملل بشردوستانه باید تحقیقات مستقلی در خصوص کاربرد فسفر سفید صورت گیرد و درصورت احراز این اقدام، زمینه جهت تعقیب و مجازات کلیه افرادی که در قبال ارتکاب جنایات جنگی مسئول شناخته می شوند، فراهم گردد.[99]
مرتکبین جنایات جنگی در راستای تضمین احترام به حقوق بین الملل بشردوستانه و اجرای حقوق بین الملل بشر و همچنین حمایت و ارتقای اصول و مفاد مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر و بر طبق صلح و عدالت که در منشور ملل متحد درج شده است، محاکمه و مجازات می شوند.[100]
تعهد به مجازات جنایتکاران جنگی که در حین مخاصمات بین المللی مرتکب نقض حقوق بشردوستانه شده اند، هردولت را ملزم به تعقیب این افراد می کند. تعقیب و مجازات جنایتکاران جنگی، نه فقط حق، بلکه تکلیف دولت های عضو کنوانسیون های چهارگانه ژنو است و بدون آنکه تابعیت جانی یا بزه دیده یا حتی محل وقوع جنایت جنگی در نظر گرفته شود، دولت ها را مکلف به محاکمه جنایتکاران جنگی یا استرداد این افراد به دولت دیگری می کند که خواهان محاکمه آنان باشد. این نوع صلاحیت رسیدگی به جنایات جنگی را«صلاحیت جهانی»می نامند و هدف از آن، تأمین مصالح و منافع جهانی است و از طریق مجازات کسانی تأمین می شود که ارزش های جهانی متبلور در کنوانسیون های چهارگانه ژنو را زیر پا می گذارند.[101]
در جنگ 22 روزه غزه نیز از سایر دولت ها درخواست شد که در خصوص نقض جدی حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بین الملل بشر و جنایات جنگی ارتکاب یافته در غزه اقدام به تحقیق کرده، در صورت احراز ارتکاب این جنایات، نسبت به شناسایی، تعقیب، محاکمه افراد مسئول و یا استرداد آنها به دیگر کشورهای اقدام کنند. دولت ها در مورد نقض های عمدی کنوانسیون های چهارگانه ژنو(1949)و پروتکل الحاقی اول (1977) و در مورد شکنجه و سایر جرایم به رسمیت شناخته شده در حقوق بین الملل، مجاز به اعمال صلاحیت جهانی هستند.[102] بر همین مبنا عفو بین الملل خاطرنشان کرد دولت ها در صورت اقتضا و داشتن آمادگی می توانند انجام تحقیقات کیفری و اقدام به تعقیب افراد مسئول در نزد محاکم ملی خود را براساس دلایل و مستندات کافی آغاز کنند.[103]
از آنجا که صلاحیت به منظور جلوگیری از بی کیفر ماندن مرتکبان جرایمی مورد شناساییی قرار گرفته که «منافع اساسی بشریت»را مورد صدمه قرار داده اند.[104] به نظر می رسد وقایع اخیر غزه که دربر گیرنده نقض گسترده حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بین الملل بشر است و هر وجدان بیداری را در هر نقطه از جهان جریحه دار کرده، آزمون مناسبی برای اعمال صلاحیت جهانی باشد.
در گزارش های عفو بین الملل در رابطه با نقش دیوان بین الملل کیفری در محاکمه نیروهای رژیم صهیونیستی که در جریان جنگ 22 روزه غزه مرتکب جنایات جنگی شدند تصریح شده، به رغم آنکه رژیم صهیونیستی اساسنامه دیوان را تصویب نکرده، با این حال، وضعیت نیروهای آن در سرزمین اشغالی می تواند از طریق شورای امنیت مطابق بند«ب»ماده 13 اساسنامه به دیوان بین المللی کیفری ارجاع شود.[105]
نتیجه
جنگ اخیر غزه، پرده نمایش از وقوع نقض های حقوق بشر و حقوق بشردوستانه و درد و رنج صدها انسان از زن و مرد و کودک بود که جهان بار دیگر به نظاره آن نشست و در این میان، عملکرد ارکان سازمان ملل متحد و نهادهای حقوق بشری وابسته به آن مدنظر برخی تأمل برانگیز است؛ چرا که در طول این مدت، شاهد انجام اقدام جدی و مؤثری از سوی این مراجع خصوصا شورای امنیت به عنوان نهاد مسئول در حفظ صلح و امنیت بین المللی نبوده ایم و البته این امر در رابطه با وقایع آتی و نیز لزوم حمایت از ارزشهای مشترک جامعه بین المللی که در رأس آن حمایت از حقوق اساسی و بنیادین بشر در زمان صلح و جنگ است، نگران کننده به نظر می رسد. باوجود این، اقدام برخی سازمان های بین المللی غیردولتی فعال در عرصه حقوق بشر از جمله عفو بین الملل و دیده بان حقوق بشر در راستای حقیقت یابی در خصوص جنگ اخیر غزه از اهمیت بالایی برخوردار است و در انعکاس جهانی حقایق، تأثیر به سزایی داشته است.
اقدام رژیم صهیونیستی در کاربرد مهمات و سلاح های حاوی فسفر سفید از جمله بحث برانگیزترین اقدامات این رژیم در جنگ غزه بوده است. اگرچه بر طبق حقوق بشردوستانه کاربرد فسفر سفید به عنوان یک سلاح آتش زا با هدف استتار منع نشده، لکن شیوه کاربرد فسفر سفید در غزه توسط رژیم صهیونیستی، ازجمله حمله به اهداف غیرنظامی و نظامی واقع در مناطق مسکونی پرجمعیت، مغایر با تعهدات به رسمیت شناخته شده رژیم صهیونیستی است که البته اقدام رژیم صهیونیستی مبنی بر انکار اولیه کاربرد این سلاح و سپس سکوت و عدم پاسخگویی آن می تواند مؤید این واقعیت قلمداد شود. در این خصوص می توان به نامه دیده بان حقوق بشر به مقامات رژیم صهیونیستی(1 فوریه 2009)درباره چگونگی کاربرد فسفر سفید توسط نیروهای رژیم صهیونیستی در غزه و پاسخ رژیم صهیونیستی(15 فوریه 2009)اشاره کرد که به موجب آن، مقامات رژیم صهیونیستی ارائه پاسخ دقیق به دیده بان را به یافته های گروه تحقیق تشکیل شده توسط خود رژیم صهیونیستی منوط کرده اند که به نحوی تأیید اصل ماجرا محسوب می شود؛ اگرچه ارائه پاسخ از سوی رژیم صهیونیستی قدری بعید به نظر می رسد باتوجه به وقوع جنایات جنگی در غزه باید رژیم صهیونیستی در خصوص تعقیب و محاکمه جنایتکاران جنگی به تعهدات بین المللی خود عمل کند. همچنین دیگر دولت ها نیز از طریق اعمال صلاحیت جهانی می توانند نیروهای رژیم صهیونیتستی را که مسئول شناخته می شوند مورد تعقیب و محاکمه و مجازات قرار دهند و یا نسبت به استرداد آنها اقدام کنند. همچنین نهادهای بین المللی باید زمینه مقابله با بی کیفری جنایتکاران جنگی در جنگ 22 روزه غزه را از طریق دیوان بین المللی کیفری و یا تشکیل دادگاه های بین المللی ویژه فراهم سازند.
پی نوشت ها
[1] Amnesty International,The Confict in Gaza: A brifing on applicable law,investigations and. accountability ,January 2009,p. 6,available at: http: //www. amnesty. org/en/gaza-crisis
[2] کنوانسیون چهارم ژنو راجع به حمایت از غیرنظامیان در زمان جنگ(1949)بر نیروی اشغالگر تعهداتی را درباره رفتار انسانی با ساکنین سرزمین اشغالی تحمیل می کند. همچنین نیروی اشغالگر از قتل، عمدی، سوءرفتار و اخراج افراد تحت حمایت ممنوع شده است. یکی از اهداف مهم مقررات این کنوانسیون، کمک به ساکنین سرزمین های اشغالی برای داشتن یک زندگی معمولی تا حدامکان است. مراجعه کنید به: . Ibid,pp. 7-8
[3] برای تحلیل رویه امنیتی و کیفری رژیم صهیونیستی در تخریب خانه های مسکونی به عنوان جرم جنگی مراجعه کنید به:
Amnesty International ,Israel and the Occupied Terrirories: Under the rubble;house demolition and. destruction of land property(Index: : MDE 15/033/2006)
[4] ممتاز، جمشید و رنجبریان، امیر حسین، «حقوق بین الملل بشردوستانه مخاصمات مسلحانه داخلی»، چاپ دوم، 1386، ص 154.
[5] ماده 48 پروتکل الحاقی اول مقرر دارد: «به منظور تضمین احترام و حمایت نسبت به سکنه غیرنظامی و اموال غیرنظامی طرف های مخاصمه باید همواره بین سکنه غیرنظامی و رزمندگان و نیز بین اموال و اهداف نظامی تمایز قائل شده و از همین رو باید عملیات خود را فقط متوجه اهداف نظامی کند».
[6] در جریان مخاصمه اخیر، عفو بین الملل، عبارت غیرنظامیان را در مورد افرادی به کار برده که در مخاصمات مشارکت مستقیم ندارند. در حقوق بین الملل، تعریف مشخصی از مشارکت مستقیم در مخاصمات وجود ندارد؛ اما توافق آرایی ( consensus )وجود دارد که برخی اقدامات مانند کاربرد سلاح برای انجام کارهای خشونت بار علیه نیروهای دشمن، مشارکت مستقیم قلمداد می گردد. رک.
Amnesty International,The Conflict in Gaza: A briefing on applicable law. investigations and accountability,January 2009,p. 11.
[8] the UN Office for the Cordination of Humanitarian Affairs(OCHA)
[9] Human Rights Situation in Palestine and Other Occupied Arab Territories ,Report of the Secretary- General,Follow -up on the implementaion of the recommendations contained in the report of the high- level fact-finding mission to Beit Hanoun established under Human Rights Council resolution S-3/1,A/. HRC/10/27,6 March 2009- p. 2
[10] Human Rights Situation in Palestine and Other Occupied Arab Territories,A/HRC/10/NGO/101,. 27 February 2009- p. 4
[12] به طور نمونه، رژیم صهیونیستی ادعا کرده که از مدارس، مساجد و خانه های مسکونی برای ذخیره یا تولید مهمات، راکت ها یا سایر سلاح ها، فرماندهی یا کنترل مراکز، اقامت مبارزان حماس برای حمله علیه شهرها یا نیروهای رژیم صهیونیستی استفاده می شده، اما در بسیاری از موارد دلایل و مستنداتی برای اثبات این ادعاها وجود ندارد. رک.
. Amnesty International,The Conflict in Gaza,Janury 2009- p. 13
[13] ICRC,Gaza: hope emerging despite urgent needs and uncetainty about future,25 January 2009,p. 2,available. at: huttp: //www. icrc. org/web/eng/siteengo. nsf/humlall/palestine-update-250109?opendocument
[14] بر طبق قسمت 9 بند«ب»ماده 8 اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری، هدایت عـمدی حـملات بـر ضد ساختمان‌های اختصاص یافته به اهداف مذهبی، آموزشی، هنری،علمی یا خیریه، آثار تـاریخی و بـیمارستان ها جنایت جنگی قلمداد می‌شود.
[15] Human Rights Situation in Palestine and Occupied Arab Territories,A/HRC/S-9/NGO /6,8- January 2009- paras. 3-6
[16] Amnesty International,the Confict Gaza,January 2009- p. 13
[17] . Rules of Engagement: Fire also up oil rescue
[18] Amnesty International,Israel Troops Reveal Gaza Abuses,l April 2009- p. l,available at: http: //www. amnesty. org/en/news-and-updates/pages/crisis -in -gaza-background
[19] Amnesty international,Document-Israel/OPT: fuelling conficn: Foreign Arms Supplies to Israel/. Gaza,23 February 2009,p. 2- available at: http: //www. amnesty. org/en/gaza-crisis
[20] خود رژیم صهیونیستی نیز خاطرنشان کرده که عملکرد توپخانه هایش همراه با خطر غیرقابل قبول بوده است. رک.
. Amnesty International,The Conflict in gaza: January 2009,pp. 14- 15
[22] به طور نمونه در نخستین دقایق حمله در 27 دسامبر 2008، تعداد 7 دانش آموزی که پس از اتمام کلاس از مدرسه سازمان ملل در حال عزیمت به خانه بودند، کشته شدند. حمله در ساعات پرتردد روز شنبه آغاز شد و مردم غزه را غافلگیر کرد. رک.
. Amnesty Internationl ,the Confict in Gaza ,January 2009,p. 16
[23] Human Rights Situation in palestine and Other Occupied,A/HRC/S-9/NGO/6,8 January. 2000,para. 5
[24] گزارشهای موجود حاکی از آن است که حملات یا انفجارهای زمینی خیلی زود پس از اخطار به غیرنظامیان انجام گرفت. به طور نمونه در مورد یک حمله به بیش از 100 غیرنظامی در خانه مسکونی در زیتون در شهر غزه اطلاع داده شد. نیروهای رژیم صهیونیستی آن خانه را روز بعد مورد هدف گلوله قرار دادند و منجر به به قتل 30 نفر شدند. رک.
. OCHA,Protection of Civilans Weekly Reports,1-8 January 2009: http: //www. Ochapt. org/documents/ocha-opt-protection-of civilians-weeky -2009-o8-english. pdf
[25] ماده 28 کنوانسیون چهارم ژنو 1949 مقرر می کند: «هیچ شخص مورد حمایتی نباید به صرف اینکه حضور فیزیکی وی باعث در امان ماندن برخی نقاط از حملات نظامی می شود، مورد استفاده قرار گیرد». بند هفتم از مادۀ 51 پروتکل اول(1977) استفاده از سپر انسانی را ممنوع می کند.
[26] Amnesty Interntional,The Conflict in Gzaz ,January 2009,p. 18
[27] ممتاز و رنجبریان، همان، صص 149-150.
[28] The New Weapons Research Committee (NWRC(
[30] Human Rights Stiuation in Palestine and Other Occupied Arab Terriories,A/HRC/10/NGO/101,27- February 2009,p. 4
[31] Amnesty International,The Conflict in Gaza: Jauary 2009 ,pp. 19-20.
[35] Amnesthry International,Document-Israel/OpT: Fulling Conflict: Foreign Arms Supplies to Israel/. GAZA. 23 February 2009,p. 6
[38] برای اطلاعات بیشتر درباره صدمات ناشی از بمب های خوشه ای در لبنان، رک.
UN Mine Action Cordination Centre in South Lebanon (http: //www. maccsl. Org)
[39] Convention on Cluster Wepaons
[40] Amnesty International,The Conflict in Gaza: January 2000,pp. 21-22
[41] ( Dense Intert Metal Explosives(DIME
[42] برای مطالعه بیشتر در خصوص این موضوع رجوع کنید به:
Amnesty International,Occupied Palestine Terriories: Israel must disclose weapons it used in Gaza attack ,22 January 2009- Available at: http: //www. amnesty. org/en/news-and -updates /pages /crisis-in-. gaza-background
[43] بنا به اذعان پزشکان، زخم ها و جراحت های برخی قربانیان، وضعیتی شبیه داغ زدگی دارند که بسیار کم خونریزی دارد و یا اصلا خونریزی ندارد و سوختگی عمیق، وخامت حال و بعضا مرگ مجروحان را به دنبال داشته است. رک.
Amnesty International,Document-Israel/opt: Fuelling Confict: Foreign Arms Supplies to Israel/Gaza,. 23 February 2009,p. 13
[44] عفو بین الملل مصرانه از رژیم صهیونیستی خواست سلاح هایی را که نیروهای آن در جریان مخاصمۀ غزه به کار بردند، فاش سازد تا بتوان اقدامات درمانی و پزشکی مقتضی را در خصوص معالجۀ قربانیان به کار برد. رک.
Amnesty International,Document -Israel /oPT: Fuelling Confict: Foreign Arms Supplies to Israel/. GAZA,23 February 2009,p. 3
[45] The Protocol on Non-Detectable Fragments(Protocol I to the Convention on Conventional Weapons. ( of 10 October 1980
[46] Amnesty Intenational,Document -Israel /opt: Fuelling Conflict: Foreign Arms Supplies to Israel/. Gaza,23 February 2009,p. 14
[47] رژیم صهیونیستی فسفر سفید را در گذشته نیز به کار برده است. ازجمله می توان به جنگ لبنان در سال 1982 اشاره کرد. همچنین رژیم صهیونیستی پذیرفت که در جنگ اخیر لبنان در سال 2006 نیز بمب های فسفری به کار برده است. اما در مخاصمات مذکور به طور غیرمستقیم از مهمات حاوی فسفر سفید استفاده کردند؛ بدین ترتیب که اجزای مشتعل فسفر سفید به اهداف اصابت نکردند، بلکه از آنها به وسیله نورافکن هایی جهت کسب اطلاعات از اهداف مورد حمله استفاده شد. رک.
Haaretz,22 October 2006,http: //www. haaretz. com /hasen /objects/pages/print AriticleEn. jhtml?item. No-777560
[48]( Israel Defense Foreces(IDF
[49] Human Rights watch,Rain of Fire: Israel''s Unlawful Use of Whihte Phosphorus in Gaza,March. 20 p. l. available at: http: //www. hrw. org/en/features/rain-fire-white-phosporus gaza-background
[50] Amnesty International,Document-Israel/opt: Fuelling Conflict: Foreign Arms Supplies to Israel/. Gaza,23 February 2009,p. 7
[51] Human Rights Watch,Rain of Fire: Israel''s Unlawful use of White phosporus in Gaza ,March 2009,. p. 2
[54] ááIsrael: Hamas Fires Phosphorus Shell '''' ,Associated Press,14 January 2009
[55] Human Rights Watch,Rain of Fire: Israel '' s Unlawful Use of White Phosporus in Gaza,March. 2009,p. 14
The office of IDF chief meadical officer [56]
[57] Human Rights Watch,Rain of Fire: Israel''s Unlawful use of White phosphorus in Gaza ,March 2009,. P. 11
[58] ááGaza burned victims exhible signs of white phosphorous wounds'''',Haaretz,5 February. 2009: http: //www. haaretz com/hasen/spages/10617720- html
[59] mnesty International,Document -Israel /opt: Fulling Conflict: Foreihn Arms Supplies to Israel/ Gaza,23 February 2009,pp. 7-8/
[60] ááExposure to White Phosporous''''
[61] Human Rights watch ,Rain of Fire: I rael'' s Unlawful use of White Phosporus in Gaza,March 2009,. pp. 11-12
[63] Protocol on Prohibitions or Restrictions on the Use of Incendiary Weapons (protocol III to the. CCW ),entered into forece. 2,1983
[64] Amnesty Interntional,The Conflict in Gaza,January 2009,p. 21
[65] International Committee of the Red Cross(ICRC),Customary International Humanitarian Law,. Cambridge University press,Cambridge,2005,rule 85
[66] Human Rights Watch,Rain of Fire: Israel''s Unlawful use of White phosphorus in Gaza,March 2009, pp. 3- 11
[67] UN Relief and Works Agency for Palestine Refugees(UNRWA(
[68] Human Rights Works Rain of Fire ,March 2009,p. 58
[69] International Committee of the red Cross,ááPhosphorus Weapons-the ICRC ''S view;17 January. 2009- http: //www. icrc. org /web /Eng /siteengo. nsf/html/weapons -interview-170109
[70] Human Rights Watch,Rain of Fire,March 2009,pp. 58-59
[71] ICTY ,the Prosecutor v. Zlatko Aleksovski,(Case No. IT -95 -14 /I-PT ),Judgment of 23 March 1998,
[73] Amnesty International,Foreign-Supplied weapons used aginst civilians by Israel and Hanas,20- February 2009
[74] Resolution of the UN Security Counc. l 1860(2009 ). of 8 January 2009
[75] The 1996 United Nations Guidelines for International Arms Transfer
[76] Amnesty International,Document-Israel/opt: Fuelling COnflict: Foreign Arms Supplies to Israel/. Gaza,23 February 2009- p. 29
[77] Collective Punishment
[78] Amnesty International,The Conflict in Gaza. January 2009,p. 10
[79] ICRC,Commentary: IV Geneva Convention Relection of Cicilian Persons in time of. ( War,p. 225(Geneva,1958
[80] UN News Centere (UN News Sevice),UN rights suggests mission to assess possilbe war. crimes in Gaza Confict
[81] Human Rights Situation in Palestine and Other Occupied Arab Territories,A/HRC/S-9/NGO/8,8- January 2009 ,p. 3
[82] Amnesty International,Detainees used as Bargaining Chips by both sides in Israel/Gaza conflict,20 March 2009,pp. 1-3- available at: http: //www. amnesty. org/en/news-and updates/pages/crisis in-gaza-. background
[83] Amnesty International,Document -Israel /OPT: Fuelling Conflict: Foreign Arms Supplies to Israel/ Gaza,23 February 2009,pp. 14-15
[84] Amnesty International the Conflict in Gaza,January 2009,p. 20
[85]. Amnesty Internptional,Document-Israel/OPT: Fuelling Confict: Foreign Arms Supplies to Israel/. GAZA,23 February 2009,p. 29
[86] شیایزری، گیتی، و گریانک ساک، حقوق بین المللی کیفری، ترجمه بهنام یوسفیان و محمد اسماعیلی، انتشارات سمت، تهران، 1383، ص 151.
[87] Casses,Antonio,"International Criminal",Oxford University Press,Oxford,2003,p. 47
[88] ICTY,Prosecutor v. Akayesu(Case No. IT -96-4-T),Judgment of 2 September 1998,paras. 630-634
[89] Gutierrez Poss,Hartensia,"The Relationship Between International Humantional Humaniteian Law and the. International Criminal Tribunals,IRRC,VOL,. 88,No. 861 ,2006 ,pp. 65-86
[90] . Antonio Cassese ,International Law,Oxford University Press,Oxford ,2003- ,pp. 50-51
[92] Cassese Antonio,Paola Gaeta and Jahn R. W. D Jones,"The Rome Statue of the Internationl. Crimrnal Court": A Commentary,vol. 2,Oxford University Press,Oxford,2002,p. 381
[93] . Amnesty Internationl the Confict in Gaza. January 2009,pp. 6-7
[94] میرمحمد صادقی، حسین، دادگاه کیفری بین المللی، نشر دادگستر، تهران، 1382-
[95] ممتاز و رنجریان، همان، ص 194-195-
[96] Amnesty International,A Briefing on Applicable Law,Investigations and Applicability,January. 2009,pp. 28-29
[97] ICRC,Customary International,Vol,I,Rule 150
[98] ممتاز و رنجبریان، همان، ص 199 -200.
[99] Human Rights Watch,Rain of Fire: Israel ''s Unlawful Use of White Phosphorus in Gaza ,Msrch 20,. pp. 65-66
[100] Human Rights Situation in Palestine and Other Occupied Arab Territories ,A/HRC/10/NGO/101,. 27 February 2009 ,p. 4
[101] ممتاز و رنجبریان، همان، ص 198.
[102] Amnesty Internationl ,A Briefing on Applicable Law,Intestigations and Applicability,January. 2009,pp. 28-29
[103] Amnesty International ,Document -Israel/OPT: Fuelling Conflict: Foreign Arms Supplies to . Israel /GAZA ,23 February 2009 ,p. 29
[104] فروغی، فضل اللّه، «اصل صلاحیت جهانی در حقوق کیفری داخلی و بین المللی»، پایان نامه دکتری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 86-1385، ص 325.
[105] Amnesty International,A Briefing on Applicable Law,Investigations and Applicability,January. 2009 ,pp. 28-29
