صبح نو: یکی از بهانه‌های اصلی طرف‌های غربی برای نشستن پای میز مذاکره با ایران در قضیه برجام، ممانعت از دستیابی ایران به سلاح‌های هسته‌ای بود. این در حالی است که مقام‌های ایران ازجمله رهبر انقلاب، مسأله اشتغال ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای را رد و حتی آن را حرام اعلام کردند. باوجوداین، اقدام اخیر ایران در کاهش تعهدات برجامی خود که نفروختن اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین بخشی از آن‌هاست، به‌طوربالقوه می‌تواند قابلیت دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را ارتقا بخشد. درباره تفاوت ماهوی اورانیوم غنی‌شده، آب سنگین و تأثیر ضرب‌العجل 60 روزه ایران روی طرف‌های اروپایی با آقای حسن بهشتی‌پور، کارشناس هسته‌ای، به گفتگو نشستیم. پیش از خواندن گفتگو، نگاهی خواهیم انداخت به اظهارات مقام‌های ایرانی و غربی درباره برنامه هسته‌ای ایران و تأثیر برجام روی آن.
جایگاه آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده در مذاکرات
در مذاکرات هسته‌ای، بحث بر سر تولید آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده ایران، به دغدغه اصلی غربی‌ها تبدیل شده بود. آمریکایی‌ها اعتقاد داشتند رآکتور آب سنگین مسیری کاملا مستقیم به‌سمت سلاح هسته‌ای است و ازطریق تولید پلوتونیوم کافی، روشی دراختیار ایران قرار می‌دهد که می‌تواند بسیار سریع‌تر از روش غنی‌سازی به سلاح برسد. بر‌همین‌اساس، آن‌ها خواهان تعطیلی همه تأسیسات هسته‌ای ایران، ازجمله رآکتور اراک بودند که قابلیت استفاده از آب سنگین را داشت.
یکی از محسنات استفاده از آب سنگین در رآکتور‌های هسته‌ای، استفاده‌نکردن از اورانیوم غنی‌شده و همچنین دستیابی به پلوتونیوم است. از این پلوتونیوم برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای بهره گرفته می‌شود. البته، کارایی پلوتونیوم صرفا محدود به ساخت بمب هسته‌ای نیست و از این ماده می‌توان در صنایع مختلف نیز استفاده کرد. طرف‌های غربی که همواره ایران را به برنامه‌ریزی برای دستیابی به سلاح‌های نامتعارف متهم می‌کردند، می‌کوشیدند تمامی تأسیسات آب سنگین ایران ازجمله اراک را به‌طورکامل تعطیل کنند.
منع سلاح هسته‌ای مبنای فقهی دارد
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب 7دی 1395 در ابتدای جلسه درس خارج فقه‌شان، با بیان اینکه منع سلاح هسته‌ای.
مبانی بسیار مهم فقهی و عقلانی دارد، تأکید کردند: «دشمن همچون دزدی است که قصد تصرف خانه را دارد؛ اما این‌طور وانمود می‌کند که دلیل دشمنی، سلاحی است که صاحب‌خانه برای دفاع در دست دارد و اگر آن سلاح را زمین بگذارد، نزاع تمام می‌شود. بنابراین، تلاش می‌کند با حیله‌گری و استفاده از انواع روش‌ها، ازجمله حرف‌زدن، شوخی‌کردن، خندیدن و تشرزدن، صاحب‌خانه را خلع سلاح کند و به خانه وارد شود».
آیت‌الله خامنه‌ای در فروردین 1390 در پیامی به نخستین کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح و عدم‌اشاعه که در تهران
برگزار شد، فرمودند: «به‌اعتقاد ما افزون‌بر سلاح هسته‌ای، دیگر انواع سلاح‌های کشتارجمعی، نظیر سلاح شیمیایی و
سلاح میکروبی، نیز تهدیدی جدی علیه بشریت تلقی می‌شوند. ملت ایران که خود قربانی کاربرد سلاح شیمیایی است، بیش از دیگر ملت‌ها خطر تولید و انباشت این گونه سلاح‌ها را حس می‌کند و آماده است همه امکانات خود را در مسیر مقابله با آن قرار دهد. ما کاربرد این سلاح‌ها را حرام و تلاش برای مصونیت‌بخشیدن ابنای بشر از این بلای بزرگ را وظیفه همگان می‌دانیم».
کاهش تعهدات برجامی
برای خاتمه‌دادن دغدغه غربی‌ها، ایران در برجام متعهد شد مقدار مازاد اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین خود را
به کشور‌های خارجی بفروشد. ایران در برجام ملزم شد سقف 300 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده 67/3 درصد و همچنین سقف 130 تن آب سنگین را رعایت کند و بیشتر از آن را به خارج از کشور بفروشد.
در سالگرد خروج آمریکا از برجام و به‌دلیل عهدشکنی‌های مداوم طرف آمریکایی و اروپایی، دکترروحانی، رییس‌جمهوری کشورمان، در نشست هیأت‌دولت، از کاهش تعهدات برجامی ایران خبر داد. روحانی 18 اردیبهشت 1398 اعلام کرد ایران در واکنش به بدعهدی طرف‌های غربی در ارتباطات نفتی و بانکی خود با کشورمان، مازاد آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده خود را خلاف نص برجام، به بیرون نخواهد فروخت. این اقدام مهم و غیرمترقبه از نگاه غربی‌ها زمان دسترسی ایران
به سلاح هسته‌ای را کاهش خواهد داد؛ امری که دقیقا خلاف نیت و انگیزه اصلی آن‌ها در نشستن پای میز مذاکره با ایران در جریان برجام بود.
برای فهم بهتر تفاوت میان آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده و موارد استفاده هریک از این‌ها، به‌سراغ حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل هسته‌ای رفته‌ایم. بهشتی‌پور درباره نحوه و فرایند غنی‌کردن اورانیوم گفت: اورانیوم به‌شکل سنگ معدنی ترکیبی از اورانیوم 238 و اورانیوم 235 است و البته مقداری خاک که مورداستفاده قرار نمی‌گیرد. ناخالصی‌هایی مثل خاک را از سنگ معدن جدا می‌کنند و اورانیوم 238 و 235 را به‌شکل کنستانتره اکسید اورانیوم به کارخانه می‌برند و وقتی آنجا به گاز هگزوفلوراید تبدیل شد، به سانتریفیوژ (دستگاهی که 10 هزار دوربردقیقه می‌چرخد) تزریق و با این تزریق، اتم‌های 235 را از 238 جدا می‌کنند.
وی درهمین‌باره افزود:، چون فقط کمتر از یک درصد سنگ معدنی، از اورانیوم 235 تشکیل شده و فقط همین نوع اورانیوم به درد تولید انرژی می‌خورد، آن را با کمک سانتریفیوژ از 238 جدا می‌کنند، در اصطلاح به این جداکردن «غنی‌سازی» می‌گویند؛ چون مقدار اورانیوم 235 را افزایش می‌دهد. مقدار این غنی‌سازی تا 90 درصد هم امکان دارد که در‌این‌صورت، امکان تولید بمب اتمی وجود خواهد داشت؛ مثلا برای تولید برق، غنی‌سازی تا پنج درصد هم کفایت می‌کند.
بهشتی‌پور با اشاره به مفهوم آب سنگین گفت: آب سنگین (دوتریوم) در‌مقایسه‌با آب طبیعی، یک الکترون بیشتر دارد. وقتی از آب سنگین استفاده می‌کنید، دیگر نیازی به استفاده از اورانیوم غنی‌شده نخواهید داشت؛ یعنی همان کاری که با اورانیوم غنی‌شده انجام می‌دهید، می‌توانید با آب سنگین انجام دهید. اگر رآکتور اراک راه بیفتد، به‌راحتی می‌توان با همین آب سنگین از اورانیوم طبیعی (غیرغنی‌شده) استفاده کرد.
وی درباره دیگر مزایای استفاده از آب سنگین گفت: در پسماند آن رآکتور، پلوتونیومی باقی می‌ماند که درصدش بسیار بیشتر از زمانی خواهد بود که از آب سبک در آن رآکتور استفاده شود. از این پلوتونیوم استفاده‌های زیادی ازجمله در صنایع باتری‌سازی می‌شود. افزون‌براین، با این پلوتونیوم می‌توان بسیار راحت‌تر از اورانیوم غنی‌شده، به بمب اتم دست یافت. البته، ایران همواره اعلام کرده قصد تولید سلاح هسته‌ای را ندارد.
بهشتی‌پور اضافه کرد: این را باید اضافه کنم افزایش ذخایر آب سنگینی که اخیرا موردتأکید رییس‌جمهوری بود، هیچ ارتباطی به رآکتور اراک و پلوتونیوم ندارد و صرفا آب سنگین معمولی است که استفاده‌های صرفا پزشکی دارد.
وی با بیان اینکه طبق توافق برجام، ایران بیشتر از 300 کیلوگرم نمی‌تواند ذخیره اورانیوم داشته باشد، گفت: طبق برجام، ایران باید مازاد اورانیوم غنی‌شده تولیدی خود را به خارج بفروشد و در ازای آن کیک زرد (اکسید اورانیوم یا اورانیوم طبیعی) دریافت کند. این خریدوفروش برای ما ارزش افزوده به‌همراه داشته است.
این کارشناس هسته‌ای گفت: ایران اعلام کرده سقف 300 کیلوگرم را رعایت نمی‌کند تا اعتراض خود به تصمیم آمریکا را اعلام کند که گفته است کشور‌ها دیگر حق ندارند از ایران اورانیوم غنی‌شده بخرند.
بهشتی‌پور افزود: نقشه آمریکا این بود که اگر ایران نتواند اورانیوم غنی‌شده خود را بفروشد، یعنی اینکه غنی‌سازی در داخل را متوقف خواهد کرد؛ اما ایران با این تصمیم (نفروختن اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین به خارج) نه‌تن‌ها غنی‌سازی را متوقف نمی‌کند، بلکه می‌تواند اورانیوم خود را افزایش دهد؛ یعنی به بیش از 300 کیلوگرم برساند.
بهشتی‌پور سخنانش را چنین ادامه داد: با افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده، امکان ایران برای تولید انرژی بیشتر برای موارد صلح‌آمیز افزایش می‌یابد؛ مثلا تولید سوخت 20 درصد یا حتی 40 درصد برای پیشران کشتی‌هایی که با سوخت هسته‌ای کار می‌کنند، ازجمله مواردی است که از قِبَل افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده تولید می‌شود.
در پایان، این کارشناس نام‌آشنای مسائل هسته‌ای افزود: دکتر روحانی اعلام کرد اگر در 60 روز آینده اروپایی‌ها به درخواست‌های ایران توجه نکنند، ایران دو اقدام دیگر انجام خواهد داد: اول اینکه درصد غنی‌سازی اورانیوم را افزایش خواهد داد؛ یعنی ایران دیگر به 3.67 درصد (میزان مندرج در برجام) پایبند نخواهد ماند و دوم اینکه رآکتور آب سنگینی را که الان بتون‌ریزی شده باردیگر راه‌اندازی خواهد کرد؛ چون راه‌اندازی آن کار اصلا سختی نیست.
