جدول/ چه کالاهایی از‌سفره مردم حذف شد؟

از اوایل سال گذشته با افزایش شدید قیمت کالاهای اساسی، به‌تدریج قدرت خرید بیشتر مردم کاسته شد و بررسی‌ها بیانگر آن است که هم‌اکنون برخی مواد غذایی در سفره اقشار متوسط رو به پایین، دیگر یافت نمی‌شود و مصرف برخی دیگر از مواد غذایی هم به‌شدت کاهش یافته است.

به گزارش به نقل از جام جم، براساس گزارش جدید مرکز آمار، از ابتدای سال گذشته تا خرداد امسال به طور میانگین قیمت مواد غذایی پرمصرف دو برابر شده است. از آنجا که میزان درآمد اقشار متوسط (کارمندان) و کم‌درآمد (کارگران) در یک سال اخیر کمتر از 20 درصد افزایش یافته، طبیعی است با گرانی‌های رخ‌داده، از قدرت خرید آنها به‌شدت کاسته شده است. در فروردین سال گذشته برای خرید یک سبد غذایی شامل یک کیلوگرم برنج ایرانی درجه یک، یک کیلوگرم برنج خارجی درجه یک، یک کیلوگرم گوشت گوسفند، یک کیلوگرم گوشت گاو یا گوساله، یک کیلوگرم مرغ تازه، یک لیتر شیر پاستوریزه، یک کیلوگرم ماست پاستوریزه،500 گرم پنیر ایرانی پاستوریزه، یک کیلوگرم تخم‌مرغ، صد گرم کره پاستوریزه، 900 گرم روغن مایع، یک کیلوگرم موز، یک کیلوگرم سیب‌ درختی زرد، یک کیلوگرم پرتقال محصول داخل، یک کیلوگرم خیار، یک کیلوگرم گوجه‌فرنگی، یک کیلوگرم سیب‌زمینی، یک کیلوگرم پیاز، یک کیلوگرم لوبیاچیتی، یک کیلوگرم عدس، یک کیلوگرم قند، یک کیلوگرم شکر، یک کیلوگرم رب گوجه‌فرنگی و 500 گرم چای خارجی مجموعا 218 هزار تومان پول لازم بود؛ اما برای خرید همین سبد غذایی در خرداد امسال، 429 هزار تومان پول لازم بوده است؛ یعنی 97 درصد افزایش قیمت نسبت به سال گذشته.

کاهش سهم خوراکی‌ها با افزایش هزینه اجاره مسکن
نکته مهم آن است که در یک سال اخیر فقط مواد غذایی نبوده که گران شده، بلکه هزینه مسکن و اجاره‌بها هم به‌شدت برای اقشار متوسط رو به پایین که اغلب مستاجرند، افزایش شدیدی پیدا کرده است. البته مستاجران تهرانی به اجبار با نقل مکان به شهرهای حاشیه‌ای تهران، بخشی از هزینه افزایش اجاره‌بها را جبران کرده‌اند؛ اما در زمینه تهیه مواد غذایی راهی جز کاهش مصرف آنها نیست.
در سال‌های اخیر به علت افزایش هزینه اجاره مسکن، خانوارهای متوسط رو به پایین جامعه، سال به سال درصد بیشتری از درآمد خود را صرف هزینه اجاره مسکن کرده و به‌ناچار از سهم خوراکی‌ها کاسته‌اند. در سال‌های 1391 و 1392 خانوارهای ایرانی به طور متوسط بیش از 26 درصد درآمد خود را صرف خرید مواد غذایی می‌کردند و در مقابل سهم هزینه مسکن بین 33 تا 34 درصد درآمد آنها بود؛ اما در سال‌های اخیر سهم مواد غذایی از درآمد خانوارها به 23 درصد کاهش یافته و در مقابل، سهم هزینه مسکن از 35 درصد بالاتر رفته است. این رقم قطعا امسال با توجه به افزایش دو برابری قیمت مسکن و رشد افسارگسیخته اجاره‌بها، بیشتر هم شده است؛ یعنی مستاجران مجبورند حتی بیش از 50 درصد درآمد ماهانه خود را صرف اجاره کنند. در این شرایط، آنها چاره‌ای جز صرفه‌جویی در دیگر هزینه‌ها از جمله خرید مواد غذایی ندارند.



58 درصد مردم قدرت خرید همه مواد غذایی ضروری را ندارند
محاسبات نشان می‌دهد در شرایط فعلی، خرید همان متوسط مصرف مواد غذایی خانوارها در سال‌های قبل شامل 8.8 کیلوگرم برنج خارجی، سه کیلوگرم گوشت گوسفند، سه کیلوگرم گوشت گاو یا گوساله، 7.5 کیلوگرم مرغ، 10.5کیلوگرم شیر، هفت کیلوگرم ماست پاستوریزه، دو کیلوگرم پنیر، سه کیلوگرم تخم‌مرغ، پنج کیلوگرم کره، حدود سه کیلوگرم روغن مایع، یک کیلوگرم موز، یک کیلوگرم سیب‌درختی زرد، یک کیلوگرم پرتقال، یک کیلوگرم خیار، یک کیلوگرم گوجه‌فرنگی، یک کیلوگرم سیب‌زمینی، یک کیلوگرم پیاز، یک کیلوگرم لوبیاچیتی، یک کیلوگرم عدس، 1.3 کیلوگرم قند، 700 گرم شکر، یک کیلوگرم رب گوجه‌فرنگی و 600 گرم چای در ماه نیازمند یک میلیون و 80 هزار تومان است.
البته اگر به جای برنج خارجی، برنج ایرانی تهیه شود این رقم به یک میلیون و 280 هزار تومان می‌رسد.
بررسی طبقه‌بندی خانوارهای کشور بر اساس سطح درآمد بیانگر آن است که در سال 98 بیش از 58 درصد مردم توان خرید همه این کالاها را نخواهند داشت.
بانک مرکزی در محاسبات خود، خانوارها را بر اساس سطح درآمد به 15دسته تقسیم می‌کند. با مبنا قرار دادن آمار بانک مرکزی درباره بودجه خانوار در سال 1396 و تعدیل 25 تا 30 درصدی آن برای سال 1398، این نتایج به دست می‌آید که در سال جاری خانوارهای طبقه درآمدی هشتم به پایین، قدرت خرید همه مواد غذایی ضروری را ندارند.
این 8 طبقه که اقشار متوسط رو به پایین محسوب می‌شوند، قطعا در سال جاری مجبورند مواد غذایی گرانقیمت‌تر مثل برنج ایرانی، گوشت قرمز، لبنیات و میوه را از سفره خود حذف کنند یا خرید آنها را به‌شدت کاهش دهند.
بر اساس برآوردهای صورت‌گرفته، طبقات درآمدی اول تا پنجم در هر ماه کمتر از 500 هزار تومان می‌توانند برای خرید مواد غذایی مصرف کنند. این در حالی است که فقط تهیه سه کیلوگرم گوشت گوسفند و سه کیلوگرم گوشت گوساله در ماه بیش از 580 هزار تومان پول می‌خواهد؛ بنابراین طبیعی است این بخش از اقشار مردم که بیش از 17 درصد کل جامعه هستند، در سال جاری یا اصلا گوشت قرمز نمی‌خرند یا در حد اندکی خریداری می‌کنند. برنج ایرانی هم قطعا از سفره این اقشار حذف شده و مواد لبنی نیز به حداقل خود رسیده است. میوه‌جات هم به‌ندرت در سفره این اقشار حضور خواهد داشت.

حذف قطعی گوشت و برنج ایرانی، لبنیات و میوه جات
بر اساس گزارش بانک مرکزی از بودجه خانوار، هر خانوار ایرانی به طور میانگین در ماه 8.8 کیلوگرم برنج مصرف می‌کند. از آنجا که در ابتدای سال 97 قیمت هر کیلوگرم برنج ایرانی در بازار 13 هزار و 500 تومان بود، هزینه خرید 8.8 کیلوگرم برنج در ماه برای یک خانوار حدود 120 هزار تومان در ماه می‌شد؛ اما تأمین همین مقدار برنج ایرانی در خرداد امسال به بیش از 200 هزار تومان رسیده است، چراکه متوسط قیمت برنج ایرانی به 22 هزار و 700 تومان افزایش یافته است.
به این ترتیب اگر یک خانوار متوسط بخواهد در سال 98 همچنان برنج ایرانی مصرف کند، باید حدود یک‌پنجم از کل قدرت خرید یک میلیون تومانی‌اش در ماه را برای تأمین مواد غذایی را صرف تهیه برنج کند. طبیعی است به علت کاهش قدرت خرید، اکثر مردم مجبورند از خیر برنج ایرانی بگذرند و به‌ناچار، برنج خارجی خریداری کنند؛ اما برنج خارجی هم با افزایش قیمت مواجه شده است و هر کیلوگرم برنج خارجی از 7420 تومان در ابتدای سال 97 به بیش از 8900 تومان در خرداد 98 رسیده است که هزینه تأمین 8.8 کیلوگرم در ماه از همین برنج برای یک خانوار به حدود 79 هزار تومان می‌رساند.
همین قضیه درباره گوشت قرمز و با وضع بغرنج‌تری رخ داده است. براساس آمارهای بانک مرکزی، هر خانوار ایرانی در سال‌های گذشته به طور متوسط سه کیلوگرم گوشت گوسفند و سه کیلوگرم گوشت گاو یا گوساله در ماه مصرف می‌کرده است.

ابتدای سال 97 قیمت هر کیلو گوشت گوسفند حدود 42 هزار تومان و گوشت گوساله 39 هزار و 500 تومان بود اما قیمت فعلی گوشت گوسفند و گوشت گوساله به ترتیب 99 هزار و 93 هزار تومان است؛ بنابراین در حالی که ابتدای سال 97 خرید شش کیلوگرم گوشت قرمز برای هر خانوار حدود 250 هزار تومان بود، این رقم امسال به 580 هزار تومان افزایش یافته است؛ یعنی هر خانوار ایرانی به طور متوسط مجبور است نصف کل قدرت خرید خود برای مواد غذایی را صرف تهیه گوشت قرمز کند؛ بنابراین تردیدی نیست که هم‌اکنون اکثر خانوارها خصوصا کارگران و بخش زیادی از کارمندان و بازنشستگان، از مصرف گوشت قرمز چشم‌پوشی کرده یا میزان خرید آن را به‌شدت کاهش داده‌اند.

مطابق همین فرمول، یک خانوار ایرانی در شرایط کنونی نسبت به ابتدای 97 برای خرید ماهانه 7.5 کیلوگرم مرغ که متوسط مصرف خانوارها در سال‌های گذشته بود، باید حدود 25 هزار و 800 تومان پول بیشتری پرداخت کند. همین خانوار در همین مدت، برای خرید 10.5 کیلوگرم انواع شیر (متوسط مصرف ماهانه) باید 20 هزار و 500 تومان و برای خرید هفت کیلوگرم ماست هفده هزار تومان پول بیشتری خرج کند. با توجه به این‌که مطابق گزارش مرکز آمار قیمت برنج ایرانی از ابتدای سال 1397 تاکنون 67 درصد، برنج خارجی 20 درصد، گوشت قرمز 135 درصد، مرغ 42 درصد، لبنیات بالای 35 درصد و انواع میوه بیش از 100 درصد گران شده، مشخص است که با وجود افزایش 10 تا 20 درصدی درآمد حقوق‌بگیران در سال 98، قدرت خرید آنها به شدت کاهش یافته و بسیاری از مواد غذایی به تدریج در حال حذف شدن از سفره اقشار متوسط رو به پایین است.

قدرت خرید یک میلیون تومانی
براساس محاسبات بانک مرکزی، در سال‌های اخیر خانوارهای ایرانی به طور متوسط 23 درصد درآمد ماهانه خود را صرف خرید مواد غذایی کرده‌اند. طبق اعلام بانک مرکزی، متوسط درآمد خانوارهای کشور در سال 1396 معادل سه میلیون و 660 هزار تومان بوده است. اگر فرض کنیم که این رقم در سال‌های 1397 و 1398 معادل افزایش حقوق کارگران و کارمندان (مجموعا 25 تا 30 درصد) بیشتر شده باشد، متوسط درآمد خانوارهای کشور اکنون باید حدود چهار میلیون و 600 هزار تومان باشد. (البته درآمد اکثر کارگران بسیار کمتر از این رقم است، اما همان‌طور که ذکر شد این میانگین تقریبی درآمد کل خانوارهاست)
اگر هر خانوار همچنان در همان سطح سال‌های قبل و به طور متوسط 23 درصد درآمد خود را صرف خرید مواد غذایی کند، هر خانوار ایرانی به طور میانگین در ماه می‌تواند یک میلیون تومان مواد غذایی بخرد؛ البته رقم واقعی برای اقشار کارگر قطعا کمتر از این رقم میانگین است. بر این اساس، در این گزارش، رقم یک میلیون تومان را معیار قدرت خرید مواد غذایی متوسط خانوارها لحاظ کرده‌ایم، هرچند این مبلغ برای بیش از 58 درصد خانوارهای کشور که درآمد کمتر از میانگین دارند، رؤیا است.