«میزان صادرات روزانه نفت خام ایران» در روزهایی که تحریم مانع اعلام شفاف ارقام از سوی وزارت نفت ایران شده، محل بحث و اختلاف نظر میان کارشناسان و شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها شده است. به این ترتیب اگرچه در برخی خبرها میزان صادرات روزانه نفت خام ایران در ماه گذشته میلادی (ماه جولای برابر با تیر-مرداد) ارقامی بسیار اندک عنوان شده، منابع دیگری این ارقام را رد کرده و اعداد 500 هزار تا یک میلیون بشکه در روز را به‌عنوان میزان صادرات روزانه نفت خام ایران در جولای عنوان می‌کنند. معمای میزان صادرات نفت خام ایران در روزهای تحریم در شرایطی وجود دارد که نمی‌توان منکر کاهش سطح صادرات زیر فشار تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه کشور شد، اما اینکه میزان کاهش دقیقا در چه سطح است، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. حتی نشانه‌های قیمتی از گریدهای مشابه نفت خام سنگین ایران نشان می‌دهد، این گریدها واکنشی متناسب با حذف چشمگیر نفت خام سنگین ایران از بازار نداشته‌اند. کلاید راسل، مقاله‌نویس رویترز، در رابطه با میزان صادرات روزانه نفت خام ایران، با اشاره به آماری که از منابع صنعتی مختلف به‌دست آورده، عقیده دارد تشخیص اینکه در حال‌حاضر ایران چه میزان نفت صادر می‌کند به این بستگی دارد که چه کسی دقیق‌ترین آمارها را در دست دارد. در برخی منابع عنوان شده صادرات نفت خام ایران در ماه گذشته میلادی تنها دو سوپرتانکر بوده و برخی منابع نیز عنوان می‌کنند ایران در جولای هر دو روز به میزان یک نفتکش غول‌پیکر نفت صادر کرده است. اختلاف نظر چشمگیری که میان کارشناسان منابع صنعتی و تحلیلگران بر سر میزان واقعی صادرات نفت خام ایران وجود دارد، نشان می‌دهد کار ناظران آمریکایی برای رصد بشکه‌‌های نفت خام ایران در بازار جهانی به‌خصوص آنهایی که به سمت هشت کشور اصلی خریدار نفت ایران می‌رود، تا چه اندازه دشوار است. برای مشخص شدن عمق اختلاف‌نظر یاد شده، در ادامه به اعداد و ارقامی اشاره می‌شود که از سوی منابع مختلف برای میزان صادرات روزانه نفت خام ایران در جولای عنوان شده است. این اعداد و ارقام نتیجه تلاش شرکت‌هایی است که مسیر نفتکش‌ها را رصد می‌کنند.
کف پیش‌بینی‌ها
یکی از منابع صنعتی که مسیر حرکت نفتکش‌ها را رصد می‌کند، اخیرا ادعا کرده بود ایران در ماه جولای حدود 100 هزار بشکه نفت خام در روز صادر کرده است. این میزان حتی برای پر کردن دو نفتکش غول‌پیکر که هر کدام می‌تواند حدود 2میلیون بشکه نفت خام را حمل کند، کافی نیست. Refinitiv دیگر منبعی است که محموله‌ها را بر اساس نوع نفتکش، بندر و دیگر شاخص‌ها رصد می‌کند. این منبع صادرات روزانه نفت خام ایران در جولای را 120 هزار بشکه در روز برآورد کرده است. در این ادعا محموله‌های میعانات گازی (نوعی نفت‌خام بسیار سبک) نیز در نظرگرفته شده است. اگر این اعداد دقیق باشند، به این معنا خواهد بود که صادرات روزانه نفت خام ایران در جولای نسبت به ماه قبل از آن (ژوئن) افتی حداقل 400 هزار بشکه‌ای داشته که رقمی بزرگ به‌شمار می‌رود. همچین این عدد در مقایسه با صادرات روزانه نفت ایران در آوریل (آخرین ماه معافیت شش ماهه از تحریم‌های نفتی آمریکا) افتی بزرگ‌تر را نشان می‌دهد زیرا در این ماه کشورمان حدود 910 هزار بشکه در روز نفت خام صادر کرده است. ایران در آوریل 2018 به‌طور میانگین 6/ 2 میلیون بشکه در روز نفت صادر می‌کرد. این مقطع زمانی، درست ماه قبل از خروج غیرقانونی دونالد ترامپ از توافق بین‌المللی برجام است.
225 تا 350 هزار بشکه در روز
سارا وخشوری، تحلیلگر موسسه SVB Energy International در رابطه با صادرات روزانه نفت خام ایران تخمین دیگری دارد. او به رویترز گفته است احتمالا ایران در جولای روزانه بین 225 هزار تا 350 هزار بشکه در روز نفت صادر کرده است. این میزان کمتر از 400 هزار بشکه صادرات روزانه در ماه ژوئن است.
400 هزار بشکه در روز
معمای صادرات روزانه نفت خام ایران زمانی پیچیده‌تر می‌شود که تعداد زیادی از منابع صنعتی ارقام بیشتری را نسبت به آنچه به آن اشاره شد، مطرح می‌کنند. دلیل این منابع نیز این است که میزان صادرات نفت خام ایران به مراتب بیشتر از چیزی است که ما می‌توانیم به واسطه استخراج داده‌های ردیابی تانکرهای یا اطلاعات مقامات بنادر به آن دست یابیم. در شرایطی که ایران به واسطه تحریم‌های بی‌سابقه نفتی آمریکا بر صادرات چراغ خاموش نفت تلاش دارد، مقامات کشور نیز از اعلام هرگونه عدد یا اطلاعاتی در رابطه با میزان صادرات روزانه نفت خام خودداری می‌کنند. وزیر نفت ایران عقیده دارد اعلام هر اطلاعاتی از سوی ایران می‌تواند از سوی ناظران آمریکایی در جهت بیشتر کردن فشار تحریم‌ها مورد استفاده قرار گیرد. در چنین شرایطی، بسیاری از نفتکش‌هایی که توسط ایران برای صادرات نفت مورد استفاده قرار می‌گیرند، رادارهای خود را خاموش می‌کنند تا قابل ردیابی نباشند. اگرچه ردیابی ماهواره‌ای می‌تواند حتی به رصد نفتکش‌های چراغ خاموش کمک کند، اما در عین حال پوشش هر متر مربع از اقیانوس‌ها نیز کاری غیرممکن است.در چنین شرایطی، یک رقم متفاوت دیگر برای میزان صادرات روزانه نفت خام ایران از سوی کپلر، یک شرکت ارائه دهنده خدمات ردیابی نفتکش‌ها ارائه شده است. بر اساس اطلاعات این شرکت، ایران در جولای حدود 417 هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی در روز بارگیری کرده است. این میزان 115 هزار بشکه کمتر از ماه ژوئن است. هنوز مشخص نیست این محموله‌ها قرار است ذخیره یا به سمت مقصد راهی شوند. با این حال آن‌طور که کپلر تخمین می‌زند، سطح ذخایر نفت خام ایران روی آب، به حدود 56 میلیون بشکه (دو برابر میزان دو ماه قبل) رسیده است.
مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا نیز در کنار تحلیلگران و شرکت‌های خدمات ردیابی تانکرها، به ارائه آماری از صادرات روزانه نفت خام ایران در ماه‌های ژوئن و جولای پرداخته است. به گزارش اس‌اندپی گلوبال پلتس، پمپئو روز جمعه گذشته اعلام کرد ایران در ماه‌های ژوئن و جولای کمتر از 500 هزار بشکه در روز نفت صادر کرده است. در شرایطی که پمپئو به اعلام یک عدد کلی در این زمینه اکتفا کرده، برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در گفت‌وگو با اس‌اند پی گلوبال پلتس گفته بود صادرات روزانه نفت خام ایران احتمالا به کمتر از 300 هزار بشکه رسیده است. در عین حال آن‌طور که S&P Global Platts تحلیل می‌کند، در نیمه دوم 2019 ایران به‌طور متوسط روزانه 400 تا 450 هزار بشکه نفت خام صادر کرده است.
500 هزار تا یک میلیون بشکه در روز
یکی دیگر از شرکت‌های خدماتی مطرح در زمینه ردیابی نفتکش‌ها، تانکر ترکرز است. این شرکت تخمین می‌زند میزان صادرات روزانه نفت خام ایران در جولای بین 500 هزار تا یک میلیون بشکه در روز بوده باشد. آن‌طور که سمیر مدنی، بنیان‌گذار تانکر ترکرز عقیده دارد، برخی از این محموله‌های صادراتی از طریق روش‌هایی همچون جابه‌جایی محموله‌ها روی آب به مقصد رسیده‌اند. این روش عموما در مقاطع زمانی دو ماهه به سرانجام می‌رسد. یک منبع صنعتی دیگر که نخواسته مشخصاتش منتشر شود نیز به رویترز اعلام کرده یکی از مشتریان اصلی نفت خام ایران میلیاردها دلار برای خرید نفت از طریق مکانیزم‌هایی که قابل ردیابی نیستند، کنار گذاشته است. به‌طور کلی تصویری که روند صادرات نفت خام ایران به دست می‌دهد، نشان‌دهنده آن است که اگرچه صادرات نفت خام ایران تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا نسبت به روزهای اوج کاهش یافته، اما نمی‌توان میزان کاهش آن را دقیقا مشخص کرد.
شاخص قیمتی برای حل یک معما
با این حال هنوز یک شاخص وجود دارد که به واسطه آن می‌توان به نتایجی در رابطه با میزان کاهش صادرات روزانه نفت خام ایران دست یافت.آن‌طور که راسل می‌نویسد، اگر صادرات نفت خام ایران به میزان 800 هزار بشکه در روز در طول دو ماه گذشته کاهش یافته بود؛ این انتظار منطقی بود که قیمت گریدهای هم‌سطح با گریدهای نفت خام ایران، واکنشی متناسب با این میزان کاهش داشته باشند.این انتظار در شرایطی وجود دارد که طبق گزارش آرگوس، نفت خام سنگین بصره عراق روز چهارشنبه گذشته روی قیمت 32/ 64 دلار بر بشکه بسته شد. این میزان 2/ 9 درصد بیشتر از قیمت 94/ 58 دلار بر بشکه در تاریخ 6 ژوئن و کمترین سطح قیمتی در چهار ماه قبل از آن بود. نفت خام برنت نیز به‌عنوان یک شاخص دیگر، در روز مشابه (چهارشنبه گذشته) معاملات را روی قیمت 17/ 65 دلار بر بشکه به پایان رساند. این میزان 7/ 8 درصد بیش از کمترین سطح قیمتی پنج ماه گذشته، یعنی 97/ 59 دلار بر بشکه در تاریخ 12 ژوئن بوده است. چیزی که این قیمت‌ها نشان می‌دهند این است که نفت خام سنگین بصره، گریدی مشابه نفت خام سنگین ایران، اگرچه نسبت به شاخص نفت خام سبک برنت عملکرد بهتری داشته اما رشد قابل توجهی نیز نداشته است. برداشت نهایی از این مقایسه این است که هنوز هیچ تلاش قابل توجهی از سوی پالایشگران آسیایی برای جایگزین کردن نفت خام ایران صورت نگرفته است.
نفت‌های در سایه
اما در کنار محموله‌هایی که ایران به واسطه روش‌های مختلف دور زدن تحریم‌ها آنها را به دست برخی مصرف‌کنندگان می‌رساند، محموله‌هایی نیز از سوی ایران در بنادر مختلف دنیا ذخیره‌سازی می‌شود. به گزارش سی‌ان‌بی‌سی، تخمین زده می‌شود میزان نفت خامی که طی ماه‌های ژانویه و مه(طی شش ماه معافیت‌های نفتی) از ایران راهی چین شده است به 12 تا 14 میلیون بشکه می‌رسد. چین این محموله‌ها را در انبارهایی که به ایران اجاره داده است، ذخیره می‌کند. این منابع هنوز از سوی مصرف‌کنندگان چینی مورد استفاده قرار نگرفته است. بنابراین به‌عنوان نقض تحریم‌های نفتی به شمار نمی‌رود. در عین حال پیش‌بینی می‌شود 20 میلیون بشکه نفت خام دیگر از سمت ایران راهی بنادر چین برای ذخیره‌سازی هستند. به عقیده جان کیلداف، تحلیلگر بازار انرژی، چنانچه این منابع وارد بازار شوند، می‌تواند باعث افت 5 تا 7 دلاری قیمت نفت در شرایطی شود که تشدید جنگ تجاری چین و آمریکا، به میزان کافی قیمت نفت را تضعیف کرده است. جنگ تجاری و نگرانی از کند شدن بیش از اندازه رشد تقاضای نقت خام در پی این درگیری، عاملی است که باوجود پایبندی بالای اوپک به کاهش تولید قیمت نفت خام را از اوج 75 دلار در سال جاری میلادی به حدود 64 دلار بر بشکه در حال حاضر رسانده است. ذخیره محموله‌های نفت خام ایران در انبارهای چین نه تنها می‌تواند به تداوم تولید نفت خام ایران کمک و از کاهش بیش از اندازه آن در شرایط تحریم جلوگیری کند که در عین حال با کم شدن فشار تحریم‌ها، این محموله‌ها فرصت ورود به بزرگ‌ترین بازار مصرف نفت خام دنیا در کوتاه‌ترین زمان ممکن را خواهند داشت.
