افسانه محمدزاده، در ابتدا به مهم‌ترین عامل ناباروری در زنان اشاره کرد و گفت: سن، مهم‌ترین عامل ناباروری در زنان است.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا، تاکید کرد: خانم‌ها باید توجه کنند که پس از 35 سالگی قدرت باروری زنان کاهش پیدا می‌کند. اگر ما ناباروری را یک سال تلاش ناموفق برای بارداری بدانیم، برای خانم‌های بالای 35 سال این مدت به 6 ماه کاهش پیدا می‌کند.
وی، علل ناباروری زنان را در سه دسته اصلی تخمدانی، لوله‌ای و رحمی، تقسیم بندی کرد و گفت: دستگاه تولید مثلی زنان پیچیده است و تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی و رحم نقش اصلی را در فرآیند پیچیده باروری بر عهده دارند. نقش مهم تخمدان‌ها، تولید تخمک بالغ است. در هر سیکل ماهانه، تعدادی تخمک نابالغ در تخمدان‌ها وارد روند رشد می‌شوند که در حالت طبیعی، معمولاً یک تخمک می‌تواند روند بلوغ را طی کند و به مرحله‌ای برسد که قابل لقاح با اسپرم باشد.
وی ادامه داد: نقش مهم دیگر تخمدان‌ها ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون است که علاوه بر ایجاد صفات ظاهری زنانه، وظیفه آماده‌سازی بافت دیوار رحم یا آندومتر برای لانه‌گزینی و رشد جنین را هم بر عهده دارند. بنابراین، اگر اختلالی در عملکرد تخمدان‌ها ایجاد شود، باروری خانم دچار اختلال می‌شود.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا، شایع‌ترین اختلال عملکرد تخمدان‌ها را سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دانست و افزود: سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که در اصطلاح به آن تنبلی تخمدان گفته می‌شود، یکی از شایع‌ترین علل اختلال هورمونی در خانم‌ها است.
محمدزاده توضیح داد: در این سندرم، که مهم‌ترین نشانه آن بی‌نظمی در قاعدگی است، روند بلوغ تخمک‌ها و ترشح هورمون‌های تولید مثلی دچار اختلال می‌شود. این سندرم ممکن است با علائم دیگری مانند رشد مو‌های زائد، به ویژه در صورت و سینه، آکنه و چاقی هم همراه باشد و زمینه‌ساز بروز مشکلات جدی مانند مقاومت به انسولین و دیابت شود.
وی درباره علل لوله‌ای ناباروری، افزود: لوله‌های رحمی یا لوله‌های فالوپ محل تلاقی تخمک و اسپرم و انجام لقاح است. در واقع، تخمک وقتی به بلوغ می‌رسد و از داخل فولیکول آزاد می‌شود، وارد لوله‌های رحمی می‌شود و آنجا با اسپرم لقاح می‌یابد. سپس، تخمک بارورشده به سمت رحم می‌رود. بنابراین، اگر لوله‌های فالوپ دچار هر اختلالی، از جمله التهاب یا چسبندگی یا انسداد باشند، روند باروری هم دچار اختلال می‌شود.
این متخصص زنان سپس به نقش علل رحمی در ناباروری اشاره کرد و گفت: رحم جایی است که تخمک بارور شده باید در آن لانه‌گزینی کند و مراحل رشد و نمو را تا زمان تولد طی کند، بنابراین بسیار مهم است که شرایط رحم مناسب و نرمال باشد. اختلالات رحم، از جمله نامناسب بودن شرایط اندومتر، وجود فیبروم و پولیپ، وجود دیواره یا سپتوم و ناهنجاری‌های شکلی مثل تک‌شاخ بودن رحم می‌توانند باعث ناباروری، سقط مکرر و یا زایمان زودرس شوند.
وی درباره روند تشخیص و درمان ناباروری در مرکز ابن‌سینا، گفت: مهم است که خانم و آقا در کنار هم و همزمان بررسی شوند؛ بنابراین در ابتدا خانم در کلینیک زنان و آقا در کلینیک مردان ویزیت می‌شوند. ما در کلینیک زنان ابتدا یک شرح حال و سابقه خانوادگی دقیق از مراجعان می‌گیریم. نکاتی مثل چگونگی سیکل قاعدگی ماهانه، سابقۀ بارداری قبلی، سابقه درمان‌های قبلی، بیماری‌های زمینه‌ای مثل اختلالات تیروئید، داروهای مصرفی و سابقه مصرف دخانیات از جمله نکاتی هستند که باید در گرفتن شرح حال در نظر بگیریم. همچنین، مهم است که از سابقه خانوادگی بیمار هم بپرسیم. اینکه آیا در خانواده سابقه ناباروری، سقط مکرر، زایمان زودرس و مرده‌زایی دارند یا نه. در مرحله بعد، اقدامات تشخیصی لازم مانند آزمایش‌های هورمونی، سونوگرافی و یا عکس رنگی رحم درخواست می‌شود.
این متخصص زنان، تصمیم‌گیری درباره شیوه درمان را یک کار گروهی دانست و یادآور شد: در مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا پس از انجام اقدامات تشخیصی، هم متخصص ناباروری مردان تشخیص و نظر خود را می‌نویسد، هم متخصص جنین‌شناسی و هم متخصص زنان و سپس، با جمع‌بندی این نظرات بهترین روش درمانی به زوج نابارور پیشنهاد می‌شود. حتی ممکن است به نظر مشاوره‌ای دیگر تخصص‌ها، مانند غدد، ژنتیک و عفونی هم نیاز باشد که خوشبختانه همۀ تخصص‌های مرتبط در مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا حضور دارند.
محمدزاده با بر شمردن سه نوع درمان دارویی، جراحی و درمان‌های پیشرفته برای ناباروری زنان، اظهار داشت: در مواردی که علل تخمدانی، مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مطرح است، ما از درمان دارویی مانند قرص‌های ضدبارداری و داروهای تحریک تخمک‌گذاری استفاده می‌کنیم. در مواردی که مشکلاتی مانند انسداد لوله‌های رحمی یا وجود فیبروم‌های بزرگ و یا سپتوم در رحم تشخیص داده می‌شوند، ممکن است از روش‌های جراحی مثل هیستروسکوپی یا لاپاراسکوپی استفاده کنیم. در مواردی هم لازم است از آی یو آی و همچنین فناوری‌های پیشرفته کمک‌باروری مانند «آی وی اف» یا میکرواینجکشن استفاده کنیم.
این فلوشیپ ناباروری زنان درباره ارزیابی وضعیت باروری دختران، گفت: خوشبختانه حتی اگر خانمی ازدواج نکرده باشد، می‌تواند تا حد زیادی وضعیت باروری خود را ارزیابی و پایش کند. اگر دخترخانمی سیکل قاعدگی‌اش نامنظم است یا خون‌ریزی‌های شدید دارد، می‌توان با انجام آزمایشات هورمونی و سونوگرافی، وضعیت رحم و تخمدان‌های او را بررسی کرد. تنها فاکتوری که در صورت بکارت خانم نمی‌توان بررسی کرد، وضعیت لوله‌های رحمی است که نیازمند انجام هیستروسالپنگوگرافی یا عکس رنگی رحم است که از راه واژینال انجام می‌شود.
محمدزاده درباره رابطه مصرف قرص‌های ضدبارداری و ناباروری، گفت: باوری بین خانم‌ها وجود دارد که مصرف قرص‌های ضدبارداری عوارض جدی برای باروری به دنبال دارد. اما این باور نادرست است. قرص‌های ضدبارداری کاربرد‌های متفاوتی دارند. به جز کاربرد اولیه، یعنی پیشگیری از بارداری، ممکن است برای درمان کیست‌های تخمدان، تنظیم سیکل‌های قاعدگی ماهانه و پیش‌درمان در روش‌هایی مثل آی یو آی و آی وی اف هم به کار روند، اما این قرص‌ها موجب ناباروری یا کاهش توان باروری نمی‌شوند. برای نمونه، خانمی که به مدت 6 سال قرص ضدبارداری مصرف کرده است و حالا با قطع مصرف، می‌خواهد باردار شود ممکن است با تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مواجه شود و فکر کند به خاطر مصرف آن قرص‌ها مبتلا شده است. در حالی که در واقع او قبلاً به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا بوده و مصرف قرص‌ها مانع بروز علائم آن می‌شده است.
این متخصص زنان، هر گونه ارتباط بین درمان به روش آی وی اف و بروز یائسگی زودرس را رد کرد و گفت: منظور از یائسگی زودرس کاهش ذخیره تخمدان و بروز علائم یائسگی پیش از 40 سالگی است. ممکن است برخی به اشتباه فکر کنند که تحریک تخمک‌گذاری و پانکچر تخمدان ممکن است باعث کاهش ذخیره تخمدانی شود، اما همان‌طور که قبلاً گفتم، در هر سیکل ماهانه چند تخمک وارد روند رشد و بلوغ می‌شوند که تنها یکی از آن‌ها بالغ می‌شود و بقیه از بین می‌روند. در تحریک تخمک‌گذاری، ما تلاش می‌کنیم تعداد بیشتری از آن تخمک‌ها بالغ شوند، بنابراین این روند اختلالی در میزان ذخیره تخمدان ایجاد نمی‌کند. زیرا هر دختری با ذخیره تخمدانی مشخصی متولد می‌شود که پس از بلوغ، در سیکل‌های ماهانه، این ذخیره به‌تدریج کاهش می‌یابد و در زمان یائسگی به صفر می‌رسد.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا درباره نشانه‌های هشدار دهنده و عوامل خطر ناباروری زنان، یادآور شد: به جز عامل سن، خانم‌ها باید به نظم سیکل ماهانه خود دقت کنند. هرگونه بی‌نظمی، درد شدید و خونریزی شدید قاعدگی باید جدی گرفته شود. زیرا ممکن است علامت اختلالات تخمدان یا رحم یا بیماری‌هایی مانند اندومتریوز باشد. همچنین، اگر خانمی سابقه شیمی‌درمانی یا جراحی در ناحیه شکم و لگن، مثل جراحی پارگی آپاندیس یا برداشتن کیست تخمدان، داشته باشد ممکن است دچار آسیب به تخمدان یا لوله‌های فالوپ شده باشد و باید زودتر برای ارزیابی وضعیت باروری خود اقدام کند. گذشته از اینها، عوامل مربوط به سبک زندگی هم بر توان باروری بسیار مؤثرند. اضافه‌وزن یا چاقی، تغذیه ناسالم، ورزش نکردن و کم تحرکی، استرس مداوم و خواب ناکافی و نامنظم از جمله عوامل تهدید کننده قدرت باروری هستند.
محمدزاده در پایان خاطرنشان کرد: متأسفانه هم سن ازدواج و هم سن اقدام برای بارداری در کشور افزایش یافته است. دختر خانم‌هایی که هنوز ازدواج نکرده‌اند و ممکن است سن طلایی باروری خود را از دست بدهند، می‌توانند برای حفظ باروری خود از روش فریز تخمک استفاده کنند. با این روش می‌توانند تخمک‌های سالم و جوان خود را منجمد و نگهداری کنند تا در آینده با مشکل ناباروری مواجه نشوند. زوج‌هایی هم که فعلاً قصد یا شرایط بارداری را ندارند، می‌توانند از روش فریز تخمک یا فریز جنین استفاده کنند تا با افزایش سن، دچار مشکل نشوند.
منبع: مهر
بیشتر بخوانید:
