شکوفه قاسمی؛ کارشناسی ارشد صنایع غذایی، دانشگاه علوم پزشکی تهران
زندگی را برای خوردن مخواه، بلکه خوردن را برای زندگی بخواه امام علی(ع)
مزاج شناسی علمی گسترده و وسیع است که کاربردهای فراوانی برای تشخیص و درمان مشکلات جسمی و روحی دارد.
در حقیقت مزاج تمامی جنبه‌های زندگی تحت تأثیر طبیعت بدنمان قرار دارد.
نوع غذایی که می‌خوریم می‌تواند تأثیرات بسیار مهمی بر تمامی اعضای بدن ما از مغز و اعصاب گرفته تا قلب و معده و کبد و کلیه‌ها داشته باشد.
در بعضی از انواع مزاج، خوردن یک غذای نامناسب می‌تواند عواقب زیادی داشته باشد.
ما دارای چهار مزاج مرکب هستیم:
* مزاج گرم و تر یا دموی.
* مزاج گرم و خشک یا صفراوی.
* مزاج سرد و خشک یا سوداوی.
* مزاج سرد و تر یا بلغمی
لزوم شناخت مزاج
غذای نامناسب با مزاج شما موجب تغییرات خواب، حالت عصبی، اختلال حافظه، اختلال هضم، اختلال دفع، عوارضی پوستی، نشانه‌های درگیری کبد و قلب و اندام‌های تناسلی می‌گردد.
نوع نوشیدنی‌ها، لباس‌ها، هوای استنشاقی، استراحت روزانه و چگونگی دفع و حالت‌های عصبی و روانی، مستقیماً مرتبط با حالات طبیعی یا مزاجی می‌باشد.
بنابراین برای داشتن زندگی سالم و طبیعی، و آرامش روحی، همه ما نیازمند به شناخت مزاج یا طبیعت خود هستیم.
در ادامه به توضیحات مختصری در مورد معرفی هر یک از مزاج‌ها می‌پردازیم:
برخی خصوصیات دموی‌مزاج‌ها (طبیعت گرم و‌تر = طبع بهاری)
مزه دهان در صبحگاه شیرین، دارای اندامی درشت، چاق و درشت‌اندام.
افراد دموی عموماً عضلانی می‌باشند و شکم بزرگ و عضلانی دارند. دموی ها زیاد عرق می‌کنند و عرق گرم دارند، اشتهای زیاد و خوراک خوبی دارند، توان هضم غذا بسیار بالاست و درصورت رعایت تعادل در خوراک، نفخ معده و یبوست ندارند.
هم تمایل به ترشی‌ها دارند و هم تمایل به شیرینی‌ها و هم تمایل به غذاهای سرد و هم تمایل به غذاهای گرم‌مزاج دارند.
افراد دموی به علت گرمی که درروان و جسم دارند علاقه به معنویات دارند و اهل خیر هستند و هر چه گرم‌تر می‌شوند دست‌ودل‌بازی آن‌ها بیشتر می‌شود.
بلندپرواز و جسور و ریسک‌پذیر بوده و مصداق دل به دریا زدن هستند.
چنانچه اندازه این خلط در بدن بیش‌ازحد طبیعی باشد (غلبه دم)، رنگ بدن به سرخی گراییده و شخص احساس می‌کند زبانش سنگین‌تر شده است.
سستی و کاهلی اعضا، دهان‌دره و خمیازه، کندی حواس، بروز برخی جوش‌ها در بدن، گاهی خون‌ریزی لثه‌ها و بینی از عوارض افزایش خلط خون در بدن است.
در این حالت رؤیاهای شخص سرخ و خونین است. رنگ پوست چهره گلگون و رنگ پایه گندمگون، لب‌ها قرمز (قرمز تیره)، رنگ چشم مشکی و سفیده چشم سفید مایل به قرمز است و گاهی قرمز می‌شود.
چون مزاج دم گرم و مرطوب است، بنابراین پوست این افراد گرم بوده و کمی مرطوب می‌باشد و گاهی رطوبت بیشتر می‌شود.
منافذ پوست درشت‌تر بوده و به علت رطوبتی که دارند پوست نرم می‌شود. عروق برجسته و رگ‌ها پر می‌باشد.
برخی خصوصیات سوداوی مزاج‌ها (طبیعت سرد و خشک = طبع پائیزی)
مزه دهان صبحگاهی شور، سرمایی هستند، خصوصاً در پاها احساس سرما می‌کنند، خوراکی‌های شیرین دوست دارند، تیرگی رنگ پوست (متمایل به سیاهی)، غلظت خون، سوزش معده، اشتهای کاذب و فزونی فکر و خیال، رؤیاهای شخص خواب توأم با وحشت و تاریکی یا آشفتگی، علاقه‌مند به حسابگری و مسائل فنی، علاقه‌مند به بهار و تابستان، کم احساس و منطقی، میانه‌رو و محتاط، کم انرژی و مداومت در انجام کار، تمایل کم به معنویت، ناآرام و همیشه در فکر، دوستدار آهنگ‌های غمگین، لباس‌های تیره، فضای تاریک، دارای وسواس و نگرانی و دودلی، بدون توان ریسک، انتقام‌جو، فکر و خیال فراوان، بدبین، حساس، نگران، منظم، درون‌گرا، اهل جدال و جنجال، تیزبین و با دقت، لجباز از خصوصیات ظاهری این طبع است.
پوست خشک و بدون رطوبت و دارای منافذ متوسط، رگ‌های دست پنهان است، رنگ پوست تیره است، رنگ چشم (سفیدی) سفید تیره، موی سر، خشک و ضخیم یا مجعد است، رنگ مو، سیاه مات و جوگندمی است و بدن فرد سوداوی معمولاً کم مو است. دهان، خشک و کم آب است، اشتها زیاد، ولی خوراک کم است.
برخی خصوصیات بلغمی‌مزاج‌ها (طبیعت سرد و تر = طبع زمستانی)
افراد بلغمی یا مزاج بلغمی، طبع سرد و تر دارند.
آب‌ریزش دهان صبحگاهی با مزه ترش یا بی‌مزه، از نظر ظاهری افراد فربه و چاقی هستند ولی بدنشان شل‌وول و سست است.
به خاطر چربی و آب میان بافتی بالایی که دارند، پوستشان سفید است و قرمزی دموی ها را ندارند.
در مقابل سردی واکنش منفی نشان می‌دهند مثلاً ماست و خیار و دوغ و ماهی که بخورند بدنشان سست و بی‌حال و کسل می‌شود.
دارای پوستی نرم و مرطوب، غالباً سرد، دارای منافذ ریز (تعرق کم) رگ‌های پنهان دارند، رنگ پوست سفید، سفیدی چشم، سفید بی‌حال، مردمک آبی و روشن دارای موهای نرم و نازک و لخت بارنگ زرد، بور و خرمایی روشن و سفید.
اشتهای زیاد با گرایش به شیرینی و شوری و خوراک فراوان، توان هضم غذا در آنان کم است، معده نفاخی دارند، گاهی یبوست دارند بوی بددهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قاروقور شکم دارند، تمایل به سردی‌ها ندارند و در عوض تمایل به گرمی‌ها به‌شدت در آنان وجود دارد.
در قسمت‌های بعدی به‌صورت اختصاصی در مورد هریک از مزاج‌ها و غذای مفید و مضر هر گروه، پرداخته می‌شود.
برخی خصوصیات صفراوی مزاج‌ها (طبیعت گرم و خشک = طبع تابستانی)
مزه دهان در صبحگاه تلخ، دارای اندامی لاغر، رنگ پوست روشن متمایل به زرد، نسبتاً خشک بخصوص در ناحیه دست و صورت، صفرا مانند آتش روی آب است که گاهی شعله می‌کشد و همه‌جا را می‌سوزاند و گاهی افت پیدا می‌کند.
گاهی دچار عصبانیت آنی شده و لحظه‌ای بعد به‌سرعت پشیمان می‌شوند.
به علت گرمی که در بدن وجود دارد. حرکات سریع و تند و پرانرژی دارند و ناآرام هستند. در یکجا نمی‌توانند درازمدت بنشینند و مرتباً حرکت کرده و بی‌قرارهستند.
به مکان‌های مرطوب و سرد علاقه دارند. حساسیت نسبت به غذاهای گرم و خشک مثل فلفل، دارچینی، زنجبیل، ادویه‌ها پیدا می‌کنند و با مصرف آن‌ها دچار خارش بدن می‌شوند.
این بیماران در تابستان به علت هوای گرم و خشک حساسیت، خارش بدن بیشتری دارند.
موی سر معمولاً در قسمت جلوی سر به شکل 7 ریزش می‌کند.
برجستگی عروق بخصوص عروق دست، علائم چیرگی صفرا زردی چشم‌ها و صورت، تلخی دهان، خارش بدن، کمی اشتها، کمی خواب، زردی متمایل به قرمزی ادرار، گرمی و حرارت در دست‌وپا، بیمار در خواب زردی، صاعقه، آتش‌سوزی و امثال این‌ها می‌بیند علاقه کم به چربی‌ها (در غذا معمولاً چربی‌ها را جدا می‌کنند) تلخی دهان، کم‌اشتهایی، (شوره سر)، علاقه به نوشیدن آب یخ و خوردن یخ، از مشخصات صفراوی‌هاست.
به علت داشتن معده گرم در این افراد، غذا زودتر هضم شده و نفخ شکم وجود ندارد و با تحریکات صفرا در انجام بهتر حرکات دودی روده بزرگ، دفع به‌راحتی صورت گرفته و یبوست نیز وجود نخواهد داشت.
اوج بیماری در تابستان بوده و افراد صفراوی این فصل و گرمی و خشکی آن را دوست ندارند.
بیشتر بخوانید:
