خطر کاهش بودجه آموزشی در دانشگاه‌های دولتی

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فرهیختگان، در این بین اعداد و ارقام بودجه تنها مفاهیم ریاضی نیست و نوع تخصیص بودجه در هر زمینه نشان از سیاستگذاری‌های دولت جهت کمک، ارتقا یا حتی حذف برخی موارد دارد. بودجه‌بندی از این جهت اهمیت دارد که به مخاطبان نشان می‌دهد دولت در سیاستگذاری‌هایش چه اولویت‌هایی را برای سال آینده خود مشخص کرده است. در این میان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سه وزارتخانه‌ای هستند که تربیت نیروی انسانی را برعهده دارند با این فرق که وزارت آموزش و پرورش مسئول آموزش‌های پایه‌ای‌ نیز هست و دو وزارتخانه دیگر وظیفه مهارت‌آموزی تخصصی را برعهده دارند. هرچه به تخصص نیروی ماهر نزدیک می‌شویم، اهمیت بودجه و سرانه‌های آموزشی و رفاهی افزایش پیدا می‌کند.  در این بین بودجه وزارت علوم در بحث تحقیق و توسعه از اهمیت بیشتری برخوردار است. براساس لایحه بودجه سال 99 کشور، دولت برای سال آینده وزارت علوم 19هزار و 58 میلیارد و 651 میلیون تومان (بدون احتساب بودجه تملک دارایی‌های سرمایه‌ای) هزینه پیش‌بینی کرده است که در مقایسه با بودجه سال پیش که برابر با 13هزار و 428 میلیارد و 711 میلیون تومان بود، 41.92 درصد افزایش داشته است. هرچند میزان افزایش در دولت روحانی برای وزارت علوم رقمی قابل‌توجه محسوب می‌شود اما همین موضوع نگرانی‌ها را درباره تخصیص بودجه بیشتر کرده است.  محمدتقی نظرپور، معاون اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم در گفت‌وگویی بیان کرده است:‌ «درحال حاضر کمتر از 60 درصد اعتبارات مصوب دانشگاه‌ها تخصیص پیدا کرده است که البته میزان این تخصیص در دانشگاه‌ها متفاوت است، اما درمجموع متوسط 9ماهه تخصیص دانشگاه‌های ما حدود 57 درصد است.»  نظرپور افزایش بودجه دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی برای سال 99 را حدود 10 درصد اعلام کرده و این بودجه را برای اداره دانشگاه‌ها ناکافی دانسته و می‌گوید: «ما معتقد هستیم این میزان نیاز دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی ما را برطرف نمی‌کند، چراکه نیازهای این مراکز صرفا در بخش پرداخت حقوق نیست بلکه فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقی را نیز شامل می‌شود.» معاون اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم می‌گوید: «بودجه پیشنهادی فوق یک مبلغ متوسط است و ممکن است برای برخی دانشگاه‌ها افزایش یا کاهش داشته باشد.»

   افزایش نامتوازن بودجه در دانشگاه‌های مختلف

در این بین 14 دانشگاه ازجمله دانشگاه تهران، شهید بهشتی، شیراز، فردوسی مشهد، بیرجند، یزد، سیستان و بلوچستان، رازی، شهید چمران اهواز، گیلان، کاشان، هرمزگان، اراک و حکیم‌سبزواری را به‌عنوان نمونه‌هایی از دانشگاه‌های کشور مورد بررسی قرار دادیم تا نگاهی به تخصیص بودجه در دانشگاه‌های مختلف داشته باشیم. همچنان که در گفته‌های نظرپور اشاره شد افزایش 49 درصدی بودجه وزارت علوم به صورت کاملا ناهماهنگ بین دانشگاه‌های کشور تقسیم شده است. در این بین اگر به جدول یک نگاه کنید شاهد خواهید بود که دانشگاه‌های سطح یک با بیشترین افزایش‌ بودجه همراه بوده‌اند. برای مثال درحالی که بودجه دانشگاه تهران نسبت به سال 98، 89 درصد افزایش داشته است، دانشگاه گیلان تنها 17درصد افزایش بودجه را نسبت به سال گذشته تجربه می‌کند، بودجه‌ای که به نظر می‌رسد حتی قادر به توانایی تامین افزایش هزینه‌های دانشگاه‌ها براساس تورم سال 98 نیز نیست. درحالی که میانگین افزایش بودجه سال 99، حدود 33 درصد است اما برخی دانشگاه‌های تهران مانند دانشگاه تهران و شهید بهشتی افزایش بودجه خاصی را تجربه کرده‌اند.

   کاهش بودجه رفاهی دانشگاه‌های برتر

عدم‌ توازن بودجه نه‌تنها در تخصیص‌ها بلکه در زیرمجموعه‌ها نیز دیده می‌شود. یکی از موضوعات جالبی که در پیوست چهار بودجه سال 99 دانشگاه‌ها دیده می‌شود، افزودن بخشی به‌عنوان کمک‌هزینه غذایی در بخش «برنامه ارائه خدمات رفاهی، فرهنگی و ورزشی به دانشجویان» است که به نظر می‌رسد به دلیل افزایش هزینه‌های تغذیه دانشجویی، وزارت علوم و سازمان برنامه و بودجه به این نتیجه رسیده‌اند ردیف خاصی برای بودجه دانشگاه‌ها در نظر بگیرند. بودجه‌ای که برای سال آینده این بخش در نظر گرفته شده دوهزار و 314 میلیارد و 775 میلیون تومان است که با توجه به بودجه سال گذشته که یک‌هزار و 249میلیارد و 800 میلیون تومان بود، رشدی 174 درصدی را تجربه می‌کند. هرچند به نظر می‌رسد شاهد افزایش این کمک‌هزینه‌ها در اکثر دانشگاه‌ها باشیم اما برخی دانشگاه‌ها با کاهش شدید این نوع هزینه‌ها روبه‌رو بوده‌اند. دانشگاه تهران برای سال آینده 34/37 درصد کاهش بودجه در این زمینه را تجربه می‌کند، این درحالی است که دانشگاه اراک و گیلان که با درصد کم افزایش بودجه روبه‌رو بوده‌اند به ترتیب رشدی 90 و 85 درصدی را برای هزینه‌های خدماتی رفاهی، فرهنگی و ورزشی دانشجویان داشته‌اند. درحالی شاهد افزایش کم بودجه در بخش خدمات رفاهی و فرهنگی هستیم که سال گذشته برخی دانشجویان این دانشگاه‌ها اعتراض‌هایی نسبت به امکانات این دانشگاه‌ها داشته‌اند. از طرفی دیگر با افزایش هزینه‌های دانشجویی در سال‌های اخیر شاهد آن هستیم که دانشجویان تمایل دارند با استفاده از امکانات دانشگاهی هزینه‌های خود را کاهش دهند و در طرف مقابل دانشگاه‌های مطرح نیز تمایل دارند هزینه‌های خود را در این زمینه کاهش دهند. در این میان افزایش اینگونه هزینه‌ها برای دانشگاه‌هایی که کمترین درصد افزایش بودجه را داشته‌اند نشان‌دهنده آن است که این دانشگاه‌ها بخش مهمی از منابع مالی خود را باید برای امکانات رفاهی خرج کنند که می‌تواند آسیب‌هایی را برای سایر بخش‌ها به همراه داشته باشد. در کل در این قسمت بودجه با تخصیص عجیبی روبه‌رو هستیم که مشخص نیست هدف آن کاهش هزینه‌های متولی‌گری دانشگاه‌هاست یا افزایش آن.  «برنامه آموزشی نیروهای متخصص»  از بخش‌هایی است که بودجه‌ دانشگاه‌ به آن تعلق می‌گیرد که در سال جاری با تغییراتی همراه بوده است. بودجه این بخش در سال گذشته به تفکیک رشته‌های تحصیلی نیز قابل‌بررسی بود اما در پیوست چهارم بودجه سال 99 تفکیک رشته‌ها لحاظ نشده و تنها به مقاطع مختلف تقسیم شده است. این بخش با کاهش بودجه روبه‌رو بوده است. درحالی که در گفت‌وگویی که چندی پیش با مسئولان آموزشی داشتیم، این مسئولان بر عدم کافی بودن سرانه آموزشی دانشگاه‌ها تاکید کردند اما امسال نیز شاهد کاهش بودجه آموزشی در اکثر مقاطع و دانشگاه‌های مختلف هستیم. دانشگاه شهید چمران اهواز در برنامه آموزشی مقطع کارشناسی‌ارشد خود در سال آینده نسبت به سال 98، 27 درصد رشد بودجه داشته است اما دانشگاه تهران برای برنامه آموزشی همین مقطع خود 31 درصد کاهش قائل شده است. در جدول شماره سه شاهد هستیم که برخلاف کلیت بودجه که نزدیک 50 درصد افزایش بودجه را تجربه می‌کند، بیشتر بودجه برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌های مختلف با کاهش روبه‌رو بوده که می‌تواند آموزش دانشگاه‌ها را با مشکل روبه‌رو کند.

   افزایش بودجه تنها روی کاغذ

در بودجه امسال دانشگاه‌ها شاهد افزایش بودجه برنامه‌های پژوهشی هستیم؛ افزایشی که نسبت به کاهش هزینه‌های مختلف کمی عجیب به نظر می‌رسد. از آنجایی که برخی دانشگاه‌ها با گذشت 9 ماه از سال از تخصیص نیافتن حتی 50 درصد از بودجه خود گلایه می‌کنند، دولت برای بودجه سال آینده وزارت علوم افزایش 49درصدی در نظر گرفته است و معلوم نیست آیا قرار است بودجه دانشگاه‌ها در سال دیگر کمتر از این مقدار باشد! نکته مهم اینکه به نظر می‌رسد دولت تصمیم گرفته افزایش بودجه وزارت علوم را به بخش پژوهش منتقل کرده و سایر هزینه‌های خود را کاهش دهد، با این کار دولت دو هدف داشته است، یک: بودجه‌ای که روی کاغذ برای دانشگاه‌ها در نظر گرفته است افزایش چشمگیری داشته و عملا دانشگاه‌ها نمی‌توانند گلایه خاصی نسبت به کمبود بودجه داشته باشند، از طرف دیگر از آنجا که دانشگاه‌ها در مواردی با کمبود بودجه مواجه هستند سعی می‌کنند تا بودجه امور جاری، آموزشی و رفاهی خود را از طریق بودجه پژوهشی تامین کنند، در صورتی که دولت بتواند این افزایش بودجه را برای سال آینده تامین کند، دانشگاه‌ها قادر خواهند بود بودجه کاهشی خود را از طریق بودجه پژوهشی تامین کنند و در غیر این صورت بودجه پژوهشی تخصیص پیدا نکرده و عملا دانشگاه‌ها تنها موظف به عبور از بحران مالی می‌شوند تا آنکه بخواهند پژوهشی را دنبال کنند. در واقع هرچند بودجه فعلی وزارت علوم افزایش داشته اما باید شاهد باشیم که در سال آینده بخش مهمی از این بودجه تخصیص پیدا نخواهد کرد و عملا طرح‌های پژوهشی کنار گذاشته خواهند شد.