تبیین نظریه مسئولیت اجتماعی جوانان در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی با تأکید بر حکمرانی خوب

مقدمه

نظریه پردازان با رویکردهای مختلفی به مفهوم مسئولیت اجتماعی نگریسته اند و تعاریف متعددی از سوی آنها در این حوزه ارائه شده است. مسئولیت اجتماعی مجموعه وظایف و تعهداتی است که باید در جهت حفظ، مراقبت و کمک به جامعه ای که در آن فعالیت میکنیم ، انجام دهیم. از دیدگاه مدرن ریشه مسئولیت پذیری اجتماعی به دهه ١٩٥٠ برمیگردد. مسئولیت اجتماعی تلاش های داوطلبانه برای از بین بردن یا حداقل کردن اثرات منفی فعالیت های تجاری بر ذینفعان تعریف میشود که توسط سازمان ها صورت میگیرد. در دنیای مدرن به سازمان ها آزادی بیشتری داده شده است، اما از آنها انتظار میرود که اقداماتی را در جهت مسئولیت پذیری اجتماعی مانند حمایت از حقوق بشر انجام دهند (سامت و جاربویی[1] ، ٢٠١٧). در این زمینه الگوهای بسیاری در چند سال اخیر در دنیا معرفی شده است که سازمان ها با رعایت موازین آنان سعی در بدست آوردن مشروعیت و مقبولیت در سطح جامعه میکند، از طرفی با توجه به هویت اسلامی جامعه ما، در دین اسلام این موضوعات به کرات و به دفعات به عنوان رهنمودهای اساسی در قرآن کریم و در سخنان ائمه اطهار (ع) آمده است که میتواند الگوی مناسبی برای سازمان های اسلامی باشد (نیکومرام و فیض آبادی، ١٣٨٩). مسئولیت پذیری و تعهد داشتن انسان در قبال مسائل گوناگون جامعه قدمتی به درازای خلقت انسان دارد. از لحظه ای که انسان به امر خداوند متعال پا به عرصه گیتی گذاشت، انسان در برابر خالق خود، در برابر خود و یا به تعبیر دقیق تر در برابر نفس خود و در برابر جهان پیرامون رسالت و ماموریتی عظیم یافت. بر اساس مفهوم مسئولیت پذیری اجتماعی از آنجایی که سازمان ها نیز مانند اشخاص حقیقی عضوی از اجتماع به شمار میروند و مانند سایر اعضای جامعه در برابر محیط پیرامون خود مسئولیت دارند، ضروری است که علاوه بر بهبود عملکرد اقتصادی و اجتماعی خود بر ارتقای استانداردهای زندگی اجتماعی افراد نیز تاکید نمایند (الوچنا[2]، ٢٠١٠).

امروزه انسان از جامعه صنعتی به سوی جامعه اطلاعاتی در حرکت است و هزاره سوم را با پیشرفت های علمی و فنی فوق العاده ای آغاز میکند. مدیران در سازمان ها با محیط های بسیار متغیر و پیچیده داخلی و بین المللی روبرو هستند و با چالش های عدیده ای از جمله فشار برای شفافیت و پاسخگویی بیشتر، منابع مالی محدود، افزایش وظایف و فعالیت ها، تغییرات پرسرعت تکنولوژی و هجوم راه حل های مدیریتی متفاوت برای بهبود وضعیت سازمان ها مواجه میباشند و تنها عامل موفقیت سازمان در عصر اطلاعات، کارکنان و مدیران آن هستند. مدیران عصر نوین باید هوشمند، متخصص و تیزبین باشند تا خود را برای مقابله با چالش های فراروی سازمان آماده کنند. در این راستا مدیران مجبور به ایجاد تصویر شفاف و قابل اعتماد از سازمان هستند (رستگار، اکبرزاده صفوئی و زنگیان، ١٣٩٦). برنامه های مسئولیت اجتماعی میتوانند هزینه هایی را برای سازمان ها و شرکت ها دربرداشته باشند و همچنین میتوانند رقابتی را برای منابع مالی محدود سازمان ها و شرکت ها جهت فعالیت های بازاریابی مانند توسعه محصول و تبلیغات جدید ایجاد کنند (بهاردواج، چاتیرجی، دوگرلیوغلو دمیر و تروت[3]، ٢٠١٨). بنابراین میتوان عنوان نمود که امروزه مسئولیت اجتماعی شیوه ای معمول در میان سازمان ها و شرکت ها شده و نقشی حیاتی در اقتصاد به منظور بهبود سرمایه گذاری اخلاقی و ایفای مسئولیت سازمان ها و شرکت ها نسبت به سهامداران بازی میکند. پس مشارکت در فعالیت های مسئولیت اجتماعی در حال حاضر به عنوان ضرورتی جهت اطمینان از پایداری سازمان شناخته میشود (دروز، احمد شوکری، یوسوف ، راملی، محمد زین و ابوبکر[4]، ٢٠١٧). مسئولیت اجتماعی شرکت و اخلاق کسب وکار از نظر چشم انداز علمی و عملی به مفهومی بسیار پیچیده تبدیل شده و مسئولیت اجتماعی اساسا مفهومی چندبعدی است و محدده وسیع و متنوعی از رفتارهای سازمانی، منابع ، فرایندها و خروجیها را میتوان به آن اختصاص داد (رودریگز-فرناندز[5]، ٢٠١٦).

مسئولیت اجتماعی و حکمرانی خوب

گسترش شهرنشینی و پیچیده شدن هر چه بیشتر روابط در قالب نقش های متعدد باعث شده است تا مسئولیت پذیری اجتماعی به یک موضوع جامعه شناختی مهم تبدیل گردد. این سازه بیانگر احساس و عملی است که افراد در چارچوب موقعیت ها و نقش های خود به طور آگاهانه و آزادانه نسبت به امور گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره از خود بروز میدهند. همچنین مسئولیت یا مسئولیت پذیری اشاره به حس وظیفه شناسی، پاسخگویی و متعهد بودن اشاره دارد (گلی، خوزین، اشرفی و نادریان ، ١٣٩٧). مسئولیت پذیری اجتماعی شامل ویژگیهایی مانند رعایت قوانین و هنجارها، به تاخیر انداختن خواسته ها، تفکر قبل از عمل و سازماندهی و اولویت بندی تکالیف اشاره دارد و باعث میشود که فرد این توانایی را کسب کند که به تفکرات و احساسات خود نظم ببخشد و خود را مسئول انتخاب هایی که میکند و همچنین پیامدهای فردی و اجتماعی آنها بداند (رابینسون و ایلرت[6]، ٢٠١٨).

مسئولیت اجتماعی سازمان از منظر ذینفعان ، زمانی مطرح میشود که در مدیریت ذینفعان سازمان خللی وارد شده باشد. بیتوجهی سازمان به ذینفعان خارجی سبب بروز پیامدهای ناگوار برای مصرف کننده کالای آن سازمان میشود و به این ترتیب حریم و مرز جامعه شکسته میشود و در نتیجه مسئولیت اجتماعی مسئولیت مدیر آینده نگر است (ابراهیمی، منصوری و رحمان احمدآبادی، ١٣٩٣).

مسئولیت اجتماعی دارای پنج بعد است. ١) بعد اقتصادی: مسئولیت اقتصادی پایه و اساس همه ابعاد در هرم مسئولیت پذیری اجتماعی توصیف میشود که در آن همه کارها و اقدامات اقتصادی سازمان مورد نظر قرار میگیرد. به عبارت دیگر مسئولیت اولیه هر بنگاه اقتصادی کسب سود است. وقتی سازمان سود لازم را بدست میآورد و حیات خود را تضمین میکند که بتواند به مسئولیت های دیگر بپردازد. ٢) بعد اجتماعی - سیاسی: این بعد شامل انتظارات، خواسته ها و سیاست های مدیران عالی در سطح کلان است که انتظار میرود مدیران و کارگزاران سازمان ها با نگرش همه جانبه و رعایت حفظ وحدت و مصالح عمومی کشور تصمیمات و استراتژیهای کلی را سرلوحه امور خود قرار داده و با دید بلندمدت تصمیم گیری کنند. این بعد را پاسخگویی اجتماعی هم مینامند. پاسخگویی اجتماعی تعهد در قبال مسئولیت واگذار شده است و از این رو پاسخگو بودن دلالت بر نوعی رابطه رسمی دارد که در آن اختیارات از یک طرف به طرف دیگر محول شده است. ٣) بعد قانونی: در این بعد سازمان ها ملزم میشوند در چارچوب قانون و مقررات عمومی عمل کنند. جامعه این قوانین را تعیین میکند و کلیه شهروندان و سازمان ها موظف هستند به این مقررات به عنوان یک ارزش اجتماعی احترام بگذارند و به این التزام اجتماعی نیز می گویند. ٤) بعد اخلاقی: این بعد به عنوان انتظارات جامعه از سازمان ها مبنی بر اینکه ارزش ها و هنجارهای جامعه را مد نظر داشته باشد و به آن احترام بگذارد، توصیف میشود و فراتر از چارچوب قوانین مکتوب است. ٥) بعد نوع دوستی: این بعد شامل فعالیت های داوطلبانه سازمان ها به منظور رسیدگی به مسائل و معضلات جامعه است. این فعالیت ها شامل اقداماتی مانند کمک های خیریه، برنامه های خدمات اجتماعی، اقدامات داوطلبانه کارکنان، حمایت از محیط زیست، برنامه های اعطای وام و تلاش برای بهبود سطح زندگی را شامل میگردد. همچنین بعد نوع دوستانه مجموعه وظایف و تعهداتی را شامل میشود که سازمان باید در جهت حفظ و کمک به جامعه با نگرش همه جانبه و رعایت حفظ وحدت و مصالح عمومی کشور انجام دهد و به این بعدد بعد بشردوستانه نیز میگویند (رویایی و مهردوست، ١٣٨٨).

مفهوم مسئولیت اجتماعی یعنی تمیز دادن درست از غلط و انجام آنچه که درست است. در مسئولیت اجتماعی سازمان به این مطلب اشاره شده است که سازمان باید یک شهروند مشارکت جوی خوب باشد و تعریف رسمی مسئولیت اجتماعی بدین شرح است که الزامات مدیریت درباره انتخاب گزینه هایی که موجب ارتقای رفاه و منافع اجتماع و سازمان میشود. با دانستن این موضوع وضعیت کمی دشوارتر میشود. زیرا مسئولیت اجتماعی طیف وسیعی از ملاحظات را دربرمیگیرد که در تعیین درست یا غلط بودن آنها با ابهام روبرو میشویم . در واقع مسئولیت اجتماعی سازمان رفتار مناسب و مورد انتظار جامعه از سازمان در قبال کارکنان، سهام داران ، مشتریان ، ارباب رجوع ها و جامعه میباشد (عزیزی و محسنی، ١٣٩٦). به طور کلی سه دیدگاه درباره مسئولیت اجتماعی وجود دارد که شامل دیدگاه های کلاسیک ، عمومی و اسلامی میباشد. در دیدگاه کلاسیک مسئولیت اولیه هر بنگاه اقتصادی کسب سود است. این بدان معنا است که هیچ کس نباید به جامعه فکر کند. بر اساس این دیدگاه هدف اصلی مدیران و سازمان های کسب وکار در جامعه باید حداکثرسازی سود و منافع بلندمدت سازمان باشد. به عبارت دیگر سازمان و مدیریت باید به دنبال کسب سود خود باشد و مستقیما نسبت به هدف ها و مسائل اجتماعی فعالیتی نداشته باشد. با این شرط که مسئولیت اجتماعی را تولید کالا و خدمات با حداقل هزینه برای جامعه تعریف کنیم. در دیدگاه کلاسیک مسئولیت اجتماعی سازمان ها و مدیران کسب سود بوده و مدیران فقط مسئولیت اخلاقی در جهت اتخاذ تصمیماتی دارند که در آنها خدعه و نیرنگ نباشد. به طور خلاصه این دیدگاه بیشتر تحت تاثیر ارزش های مکاتب مادیگرایی و ماتریالیستی قرار داشته و هدف تمامی فعالیت های کسب وکار را حداکثرسازی سود دانسته و مسئولیت اجتماعی مدیران را در قبال جامعه کم رنگ و تا حدودی نادیده میانگارد. دیدگاه عمومی دارای دامنه ای گسترده تر از دیدگاه کلاسیک بوده و سازمان های کسب وکار را به عنوان شرکای جامعه و نهادهای عمومی تعریف کرده و معتقد است حتی سازمان های غیرحکومتی هم ملزم به حل مسائل و مشکلات جامعه و نیز بهبود کیفیت زندگی عمومی افراد در کنار سایر سازمان های حکومتی هستند. از این دیدگاه سازمان ها و مدیران آنها متعهد میشوند به همان اندازه که هدف های شخصی خود را دنبال میکنند، هدف های بشردوستانه را پیگیری نمایند. بر این اساس سازمان ها به طور جدی تلاش میکنند تا مشکلات عمومی مانند کنترل فقر، بیکاری، آلودگی و بیسوادی را ریشه کن کنند. چون که جامعه اجازه فعالیت و استفاده از منابع کمیاب و نیز محیطی مناسب برای کسب سود را برای آنها بوجود آورده است . بنابراین سازمان ها و مدیران و مالکان آنها باید خود را مدیون جامعه و خدمتگزار آن بدانند. در دیدگاه اسلامی و بر اساس احکام دینی و الهی در خصوص مسئولیت اجتماعی، سازمان های حکومتی و غیرحکومتی و مدیران آنها در قبال جامعه از زاویه ای دیگر و با دیدگاهی گسترده تر و عمیق تر مورد بررسی قرار گرفته شده است. هر چند بر اساس موازین الهی و سیره پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) توجه به امورات جامعه و مردم در سرلوحه کارهای قرار گرفته اند، اما چنین فعالیت هایی را نه به عنوان هدف بلکه به عنوان وسیله ای برای رضای خداوند و تقرب انسان به ذات اقدس الهی دانسته است . به عبارت دیگر این دیدگاه به ارزش هایی چون آزادی و عدالت، برابری اجتماعی و منزلت انسان آنگونه که در شریعت مطرح شده، تاکید میکند. در دیدگاه اسلامی علاوه بر آنچه در دیدگاه عمومی مورد توجه قرار گرفته است به عرصه زندگی و معنویت، توسعه و بالندگی و سلامتی معنوی جامعه نیز توجه شده است . توجه به این ارزش ها برخلاف دیدگاه عمومی که به گونه ای زاییده شرایط امروز است در دیدگاه اسلامی در بطن ایدئولوژی اسلامی قرار دارد. با توجه به مفاهیم مطرح شده گرایش ها و ارزش های اقتصادی، اجتماعی و معنوی در دیدگاه های کلاسیک، عمومی و اسلامی در جدول ١ شرح داده شده است (نجف بیگی، ١٣٨٣).

جدول ١- گرایش ها و ارزش های اقتصادی، اجتماعی و معنوی در دیدگاه ها

موضوع مسئولیت پذیری اسلامی نیز یکی از مهمترین مولفه های زندگی اسلامی است. این مولفه به زندگی انسان رنگ و بوی الهی و دینی میدهد. چون که انسانی که خود را تابع و پیرو هیچ قانون و مذهبی قرار نمیدهد و زیر بار هیچ مسئولیتی نمیرود، نمیتواند روح زندگی دینی را درک نماید. از این رو در سبک زندگی اسلامی مسئولیت های مشخصی برای انسان بیان شده است که از جمله این مسئولیت ها میتوان به مسئولیت انسان در قبال خداوند متعال و آیین و شریعت پاک الهی و مسئولیت انسان در قبال خود، دیگران و جهان هستی اشاره کرد. در آموزه های اسلامی انسان از آن جهت که انسان است دارای مسئولیت های خاصی در ارتباط با خدا، خویشتن، انسان ها و جهان هستی است که در صورت توجه، پذیرش و شکوفاسازی تمام آنها زندگی آدمی نظامی مطلوب به خود میگیرد و انسان به کمال شایسته خود رهنمون میشود (جوادی آملی، ١٣٩١). تمام تحولات رشدی که به تدریج در راستای اهداف عالی معرفتی و هماهنگ با اهداف آفرینش در آدمی پدید میآید در چهار جنبه قرار دارد. در حقیقت پذیری این مسئولیت های چهارگانه به صورت مطلوب است که آدمی را به سبک زندگی اسلامی هدایت میکند و رشد و بالندگی سعادتمندانه را در زندگی فردی، اجتماعی و زیست محیطی موجب میگردد و انسان زندگی دنیا را مقدمه ای برای زندگی اخروی و حیات جاوید قرار میدهد و هدف قرب و کمال مطلوب را برای خود فراهم میسازد (سجادی، ١٣٨٨).

همچنین از یک سو مسئولیت اجتماعی تبدیل به عنصری مهم از هزینه ها و معیارهای عملکردی در دهه گذشته شده است (بانرجی و واسیو[7]، ٢٠١٧) و از سوی دیگر حکمرانی خوب نیز از جمله مباحث تازه ای است که در دو دهه اخیر توجه محافل علمی و بین المللی جهان را به خود معطوف نموده است.

مسئولیت پذیری نیز یک امر حیاتی برای حکمرانی خوب است که البته بدون وجود شفافیت و قانونمندی قابل اجرا نیست. مسئولیت پذیری حکومت در قبال مردم و نیز مردم در مقابل حکومت و جامعه عنصر مهمی در ایجاد رابطه دوسویه و همکاریجویانه و عدم شکاف بین حکومت و جامعه است که امروزه به دلیل پیچیده شدن جوامع و گسترش نیازها این دوسویگی و تعامل برای ایجاد حکمرانی ضروری است (سردارنیا و شاکری، ١٣٩٣). اصطلاح حاکمیت خوب به عنوان چارچوبی سازمان دهنده[8] جهت درک این روابط و نیز نظارت بر توسعه مفاهیم جدید و قدیمی ساخته شده است (دیوانی، ٢٠١٦). مفهوم حاکمیت خوب در اوایل دهه ١٩٩٠ بسیار مورد توجه قرار گرفت. در واقع هنگامی که سازمان های بین المللی متوجه شدند که فقر حکومتی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه از عمده موانع توسعه اقتصادی این کشورها است ، مفهوم حکمرانی خوب بیان کرد که همیشه یک راه بهتر برای مدیریت یک کشور یا سازمان وجود دارد. این مفهوم به چارچوب منصفانه بودن قوانین، شفافیت آنها، پاسخگویی، مشارکت مردان و زنان و غیره اشاره دارد (والنتین و فودا[9]، ٢٠١٢).

حکمرانی خوب روش اعمال اقتدار در مدیریت منابع اقتصادی و اجتماعی است . این تعریف سه جنبه حاکمیت را به شرح زیر مطرح ساخته است. ١) شکل رژیم سیاسی، ٢) فرایند اعمال اقتدار در مدیریت منابع اقتصادی برای توسعه و ٣) ظرفیت حکومت برای طراحی، تدوین و اجرای خط مشیها و وظایف اجرایی. پس حاکمیت اعمال اقتدار اداری، سیاسی و اقتصادی در مدیریت امور یک کشور در تمامی سطوح آن است و دستگاهی که مسئولیت اعمال حاکمیت را بر عهده دارد، حکومت نامیده میشود (ویس[10]، ٢٠٠٠). حکمرانی ترکیبی از سنت ها، ارزش ها و نهادها است که در یک کشور مورد استفاده قرار میگیرد و شامل روند انتخاب ، پاسخگویی و جایگزینی دولت، احترام و حقوق شهروندان و ظرفیت دولت برای تدوین و اجرای سیاست ها است. همچنین حکمرانی سیستم پیچیده ای از تعاملات بین ساختارها، سنت ها، کارکردها یا مسئولیت ها و فرایندها یا عملکردها است که به وسیله سه ارزش کلیدی یعنی پاسخگویی، شفافیت و مشارکت مشخص میشود. حکمرانی مستلزم حکومت جامعه مدنی است که در تمام سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی معنا مییابد (دورنبوس[11]، ٢٠٠٣). حکمرانی خوب به اصطلاح هنجاری است که باید به اقتضای بستر تعریف شود، لذا نیاز به بومیسازی حکمرانی خوب بیش از پیش احساس میشود، هر چند ایده حاکمیت خوب در مفهوم کلی آن در ایران مطرح شده است (یوساف، ایهسان و ایلاهی[12]، ٢٠١٦). حکمرانی خوب دارای پنج بعد است. ١) بعد مشارکت اقتصادی: در این بعد تنظیم روابط خارجی با رویکرد حفظ منافع ملی و ایفای نقش فعال و موثر در منطقه و جهان و تنظیم رابطه دولت و مردم مبتنی بر مشارکت جویی، شراکت جویی، اعتماد متقابل و نمایندگی است. شاخص هایی که در سطوح سازمانی برای این بعد از مدل حکمرانی خوب ارائه میشود شامل، دسترسی عمومی و آزاد به اطلاعات، سرعت عمل و تعهد مراجع قضایی و انتظامی، ثبات قوانین و مقررات، شفاف بودن قوانین و مقررات ناظر بر کسب و کار، عمل مسئولان به وعده های اقتصادی داده شده، حق اظهار نظر. ٢) پاسخگویی: بر اساس این بعد حدودی که حکومت به انتظارت مردم توجه داشته و برای برآورده سازی آنها تلاش کند، اطلاع رسانی برای شفافیت عملکرد دولت است و در این بعد آزادی بیان، اجتماعات و رسانه ها وجود دارد. شاخص هایی که در سطوح سازمانی برای این بعد از مدل حکمرانی خوب ارائه میشود عبارتند از، شفافیت، اعتماد و مسئولیت پذیری. ٣) عدالت و مبارزه با فساد: این بعد توانایی حکومت در ایجاد فرصت های برابر برای شهروندان است. شاخص هایی که در سطوح سازمان برای این بعد ارائه میشود شامل، کیفیت مقررات، انصاف، تساوی مقررات، توزیع عادلانه،حاکمیت قانون، کنترل فساد. ٤) حاکمیت قانون: این بعد به حدودی که کارگزاران و مردم به قواعد اجتماعی باور دارند و برای حاکمیت آن ایستادگی میکنند و به طور خاص کیفیت خط مشیها اشاره دارند. شاخص هایی که در سطوح سازمانی برای این بعد بیان میشوند شامل اجرای عادلانه قوانین ، حمایت از حقوق افراد، نظام قضایی مستقل، مسئولیت پذیری و اجماع سازی هستند. ٥) کارایی و اثربخشی دولت: این بعد به رعایت ارزش های اسلامی، انقلابی و ملی از سوی حکومت و تعمیق آنها در میان شهروندان اشاره دارد. شاخص هایی که در سطوح سازمانی برای این بعد مطرح میشود شامل کنترل فساد، توانایی رقابت جهانی، ثبات سیاسی، فقدان آشوب و کارایی قضایی میباشند (رهنورد و عباس پور، ١٣٨٦).

با اینکه پژوهش هایی درباره مسئولیت اجتماعی و حکمرانی خوب انجام شده، اما پژوهشی منسجم درباره مدل مسئولیت اجتماعی جوانان با رویکرد بر حکمرانی خوب یافت نشد. برای مثال حبیبی و همکاران (١٣٩٥) ضمن پژوهشی با عنوان مولفه های ارتقای مسئولیت پذیری اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی به این نتیجه رسیدند که پنج بعد اساسی در مدل مسئولیت پذیری اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی شامل ابعاد بشردوستانه، اقتصادی، قانونی، اخلاقی و فناوری است که بعد مسئولیت پذیری فناوری برای اولین بار در ابعاد مسئولیت پذیری سازمانی اضافه شد. داداشی کلایی (١٣٩٥) ضمن پژوهشی با عنوان تبیین اصول و روش های مسئولیت پذیری از دیدگاه اسلام و دلالت های تربیتی آن به این نتیجه رسید که مسئولیت پذیری را میتوان در دو بعد فردی و اجتماعی ملاحظه کرد و اصول و روش های تربیتی در چهار عنوان مسئولیت در برابر خداوند، مسئولیت در برابر خود، مسئولیت در برابر اجتماع و مسئولیت در برابر محیط زیست استنتاج گردید. در پژوهشی دیگر عابدینی و غفاری زنوزی (١٣٩٥) ضمن بررسی تاثیر مسئولیت اجتماعی مدیران بر سرمایه انسانی با نقش میانجی اعتماد سازمانی گزارش کردند که مسئولیت اجتماعی با استفاده از اعتماد سازمانی بر سرمایه انسانی تاثیر دارد.

برای افزایش مسئولیت پذیری اجتماعی میتوان به جای قرار دادن قواعد و مقررات از پیش تعیین شده سازمانی و بدون توجه به نظرات کارکنان و دخالت آنها در وضع این قوانین از مشارکت کارکنان استفاه کرد و مدیران سازمان باید در مرحله سیاست گذاری سازمانی به اهمیت توجه مسئولانه نسبت به سلامتی کارکنان، افراد جامعه، محیط و وظایف محوله پی ببرند و جهت نهادینه شدن این مورد در فرهنگ سازمانی همین امر را به کارکنان آموزش دهند. حاجیزاده و آورجه (١٣٩٣) ضمن پژوهشی با عنوان مسئولیت پذیری اجتماعی در قرآن کریم با تاکید بر دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان به این نتیجه رسیدند که انسان موجودی اجتماعی، در اجتماع و برای اجتماع است و انسان را نسبت به برخی از مسائل مسئول دانسته و رفتار مسئولانه را از شاخص های انسان سالم میداند. بنابراین مسئولیت پذیری از زمینه های مهم مورد مطالعه جامعه شناسی است، لذا طرح آن در قرآن به منزله اهمیتی است که اسلام برای جامعه و زندگی اجتماعی قائل است و ضرورت شناخت و بررسی علمی این پدیده مطالعات اجتماعی و جامعه شناسی را در اسلام تایید میکند. در پژوهشی دیگر رهنورد و عباس پور (١٣٨٦) ضمن بررسی حاکمیت خوب و امکان پیاده سازی آن در ایران گزارش کردند که تبیین مفهوم و ویژگیهای حاکمیت خوب در خصوص پیاده سازی آن مدلی را ارائه کردند که با رویکرد معماری تدوین شده بود. معماری حاکمیت معرف فرایندی است که سعی دارد حاکمیت سنتی را به حاکمیت مطلوب انتقال دهد. همچنین بهاردواج و همکاران (٢٠١٨) ضمن پژوهشی درباره اینکه چه زمانی و چرا سرمایه گذاری در مسئولیت اجتماعی میتواند تاثیر مثبت یا منفی بر سودآوری داشته باشد، به این نتیجه رسیدند که دو نوع مسئولیت اجتماعی داریم. یکی مسئولیت اجتماعی مرتبط با توانایی و زمینه فعالیت شرکت و دیگری مسئولیت اجتماعی غیرمرتبط با توانایی و زمینه فعالیت شرکت. تمایل مصرف کنندگان برای پرداخت هزینه محصول زمانی که آنها متوجه میشوند که شرکت در هر نوع مسئولیت اجتماعی سرمایه گذاری میکند، افزایش مییابد. نتایج پژوهش دروز و همکاران (٢٠١٧) حاکی از آن بود که موسسات مالی بین المللی فعالیت های مسئولیت اجتماعی خود را برای توسعه داخلی خود به جای حل مسائل خارجی در نظر میگیرند. بنابراین برای فعالیت های بیشتر مسئولیت اجتماعی که توسط سازمان های اسلامی انجام میشود تا اهداف اجتماعی خود را برآورده سازند باید منابع جایگزین برای اهداف مسئولیت اجتماعی شرکت های مورد نیاز را در نظر گرفت.

یوساف و همکاران (٢٠١٦) ضمن پژوهشی به این نتیجه رسیدند که رابطه علی بین حکمرانی خوب و اعتماد شهروندان و اثر واسطه ای اقدامات غیراخلاقی تایید شده است. این یافته میتواند برای خط مشیگذاری مفید باشد. زیرا از دیدگاه شهروندان ، حکمرانی خوب اعتماد شهروندان و نداشتن رفتار غیراخلاقی است . در پژوهشی دیگر هیریگوین و پولین -ریهم[13] (٢٠١٤) گزارش کردند که مسئولیت اجتماعی در قالب مولفه های منابع انسانی، رعایت حق و حقوق در محل کار، تعهد سازمانی، احترام به محیط زیست، رفتار بازاریابی و حکمرانی خوب قابل اجرا میباشد. نتایج پژوهش مک گریگور، سینگلیتون و تراتمان[14] (٢٠١٤) نشان داد که اگر حاکمیت قانونی، ثبات سیاسی، مکانیسم کنترل فساد و صدای مشتری و پاسخگویی وجود داشته باشد، حکمرانی خوب و رشد اقتصادی رخ خواهد داد.

تبیین نظریه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی

بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی تجدید مطلعی است خطاب به ملت ایران و به ویژه جوانان که به مثابه منشوری برای دومین مرحله خودسازی، جامعه پردازی و تمدن سازی خواهد بود و فصل جدید زندگی جمهوری اسلامی را رقم خواهد زد. این گام دوم ، انقلاب را به آرمان بزرگش که ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی(ارواحنا فدا) هست، نزدیک خواهد کرد. ( بسیج اساتید، ١٣٩٨)

رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی با مروری بر تجربیات چهل ساله انقلاب شکوهمند اسلامی ضمن بیان مشکلات و موانع کشور، از آغاز شکل گیری نظام اسلامی به ظرفیت ها و توانمندیها و پیشرفت ها و موفقیت های کشور اشاره و با ترسیم چشم انداز و نقشه راه، آینده مطلوبی را پیش روی آحاد ملت ایران و جوانان این مرز و بوم قرار دادند.

رهبری معظم در این بیانیه ضمن تأکید بر جهانی بودن گام دوم بر آمادگی نسل جدید و جوان و مؤمن تحصیل کرده، با انگیزه و پر انرژی و آینده ساز که هر یک از آنان می توانند نوید آینده ای درخشان را بدهند و به مثابه موتوی پرقدرت، محرک و پیشران این حرکت و اقدام مهم و سازنده برای کشور باشند، تأکید ورزیدند.

با نگاه به این بیانیه می توان گام دوم انقلاب اسلامی را در ابعاد ١- علمی و پژوهشی ٢- معنوی- اخلاقی٣- اقتصادی ٤- عدالت جویی و مبارزه با فساد٥- استقلال و آزادی ٦- عزت ملی و ٧- سبک زندگی، خلاصه نمود.

با نگاهی به سر فصل های این بیانیه مهم و تمدن ساز که شامل؛ ١- ورود انقلاب اسلامی به دومین مرحله خودسازی، جامعه پردازی و تمدن سازی ٢- انقلاب اسلامی آغاز عصر جدید در جهان ٣- نزدیک شدن راست مدرنیته به احتضار خود٤- نسل جدیدی که وارد فرآیند بزرگ و جهانی چهل سالگی دوم می شود٥- شعارهای فطری، جهانی و همیشه زنده انقلاب اسلامی٦- نظام سازی انقلاب اسلامی با دفاع ابدی از نظریه نظام انقلابی٧- قدرتمندی نظام همراه با چهره مهربان، با گذشت و حتی مظلوم بودن انقلاب و پرهیز از افراط ٨- متحجر نبودن انقلاب و در عین حال پایبندی شدید به اصول خود٩- صراحت و شجاعت در برابر زورگویان و گردنکشان و دفاع از مظلوم و مستضعفان ١٠- سه قطبی شدن جهان با وقوع انقلاب اسلامی و دو قطبی بودن کنونی جهان یعنی اسلام و استکبار می باشد، میتوان آن را به مثابه منشوری برای دومین مرحله خود سازی، جامعه پردازی و تمدن سازی دانست و فصل نوینی را در حیات طیبه نظام مقدس جمهوری اسلامی را رقم زد.

با نگاه به بیانات رهبری انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی متوجه این تأکید از سوی ایشان می شویم، که گام دوم انقلاب اسلامی را بدون داشتن نقشه راه جامع و یکپارچه نمی توان طی نمود و در تنظیم و تدوین این نقشه راه بایستی از تجربه گذشته درس گرفت و آموخت و با آسیب شناسی جامع و احصاء نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدات بیرونی به این مهم اقدام نمود. بی شک با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم ، نقش جوانان به خصوص جوانان مؤمن و دارای روحیه انقلابی و جهادی در این امر بسیار خطیر و ویژه خواهد بود. گر چه این پیام سرشار از امید برای حرکت در گام دوم است ، اما سختی ها و دشواری های زیادی بر سر راه ما قرار خواهد گرفت و آن راه را چه بسا دشوارتر، با موانع بیشتر و مستلزم صرف وقت، انرژی، استحکام، ایمان ، اعتقاد و انگیزه بیشتری باشد و دقیقا بدین منظور است که رهبری معظم انقلاب ، جوانان را کاندید اصلی این حرکت عظیم قرار دادند و بر خلاف تصور عده ای عناصر سست عنصر و تهی از روحیه انقلابی و جهادی، اعتقاد دارند که جوانان قادر به کشیدن این بار هستند و این نشان از اعتقاد و باور عمیق و ایمان راسخ ایشان به این نسل می باشد.

اعتقاد رهبری معظم انقلاب اسلامی بی شک بر خواسته از این واقعیت است که در صحنه های حساس انقلاب اسلامی، چه در زمان گذشته و چه در زمان حاضر از جمله صحنه جنگ نرم ، پیچیده و ترکیبی امروز و مبارزه فکری که دشمنان قسم خورده انقلاب ایجاد کرده اند، هر جا که جوانان ما ابتکار عمل به خرج دادند و در صحنه حضور مؤثر داشتند، کارآمدی خود را در عمل به اثبات رساندند و اهلیت و توانمندی خود را نشان دادند و اعتماد رهبری فرزانه انقلاب را جلب کردند. رهبر انقلاب در این بیانیه، جوانان را بزرگ ترین دستاورد جمهوری اسلامی می دانند و می فرمایند؛ جوانان بزرگترین ثروت و دارایی انقلاب هستند. این مسئله بسیار مهمی است که از نظر ایشان، جوانان افرادی نیستند که صرفا بایستی بار آینده را بر دوش آنان قرار داد، بلکه جوانان مهم ترین عامل موفقیت، اصلی ترین و شیرین ترین میوه این انقلاب بزرگ، تمدن ساز و شکوهمند هستند که قرار است بزرگ ترین بار از آینده درخشان ترسیمی را به عهده ایشان گذاشت.

با توجه به اهمیت نقش جوانان در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و عمل به مسئولیت اجتماعی، اسلامی و انقلابی خود، تمایل به تحقیق در زمینه مسئولیت اجتماعی جوانان در جهت تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ضرورتی انکار ناپذیر است . از طرفی حکمرانی خوب شبکه تعاملات بین دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی است . دولت در هسته مرکزی این تعاملات قرار داشته و حکمرانی خوب از طریق ارتباط سازنده این سه بخش ایجاد میشود. مسئولیت اجتماعی جوانان عاملی است که در بستر حکمرانی خوب اتفاق میافتد. سازمان های رعایت کننده اصول اخلاقی و قانونی میتوانند به نحو شایسته ای از عهده مسئولیت های اجتماعی خود برآیند. در نتیجه هدف این مطالعه مدل سازی معادلات ساختاری مسئولیت اجتماعی جوانان با تکیه بر حکمرانی خوب بود.

انقلابی بودن مسیری برای حکمرانی خوب

حکمرانی خوب زمانی تحقق مییابد که دارای مؤلفه های انقلابی باشد. با نگاه به ادبیات حکمرانی خوب از دیدگاه غربیها و بررسی ابعاد و متغیرهای آن متوجه می شویم که ابعاد آن به خصوص بعد عدالت تا آن نقطه ای که از سوی اجتماع و افکار عمومی مورد اقبال و پذیرش واقع شود و مورد حمایت گروه های ذینفوذ، احزاب و رسانه ها قرار گیرد، دنبال و پیگیری خواهد شد. در حالی که در رویکرد انقلابی که برخواسته از تفکر اسلامی است، عدالت خواهی عبارت است از تا پای جان ایستادن و پافشاری بر آن تا تحقق آرمان ها، خداوند متعال در سوره نسا آیه ٧٥ می فرمایند؛ چرا در راه خدا و (در راه) مردان و زنان و کودکان که ( به دست ستمگران) تضعیف شده اند، پیکار نمیکنید؟! همان افراد ستمدیده ای که میگویند: پروردگارا ما را از این شهر که اهلش ستمگرند بیرون ببر و از طرف خود سرپرستی قرار ده و از جانب خود، یار و یاوری برای ما تعیین فرما(نسا /٧٥). پیامبر اسلام (ص) در این رابطه می فرمایند؛ هر کسی صدای مظلومی را بشنود و او را یاری نکند مسلمان نخواهد بود. مولای متقیان امام علی(ع) می فرمایند؛» احسن العدل اعانته (نصرته) المظلوم « یعنی بهترین عدالت و نیک ترین تصویر عدالت، یاری رساندن به مظلوم میباشد. با همین رویکرد و نگاه است که جمهوری اسلامی ایران دفاع از کشورهای مظلوم منطقه از جمله لبنان ، یمن، سوریه و در رأس آنان فلسطین را وظیفه ذاتی و همیشگی خود می داند و قاطعانه و محکم پای تحقق آرمان ها نه به صرف صدور یک یا چند بیانیه بلکه در عمل ایستاده است.

رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در بیان الگوی جهاد علمی و نقش و مسئولیت جوانان در تحقق آن در طی سال های اخیر و به مناسبت های مختلف در سرفصل های به شرح ذیل می فرمایند؛

جوان مؤمن انقلابی: ما امروز وقتی به آن گذشته نگاه میکنیم، میبینیم حرکت کشور در این زمینه ها، یک حرکت غیر قابل تصوری است، حرکت، خیلی خوب بوده ، کار کردیم ، نتیجه اش را هم داریم مشاهده میکنیم. همین رویان و این ماجرای سلول های بنیادی که این ها با امکانات کم توانستند به آن دست پیدا کنند و پیشرفتی که در این زمینه کرده اند و در این سمیناری که در این جا تشکیل شد و دانشمندان دنیا آمدند و با آنها مصاحبه شد و گواهی و اظهار شگفتی کردند، این ها یک داستان هایی است که واقعا جا دارد به عنوان مایه های افتخار، جلو چشم ما باشد. ما شخصیت هایی از قبیل مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی، که حالا من مقیدم از این جوان پاک باخته ی مومن فاضل کارآمد و مدیر حقیقتا انقلابی و مؤمن اسم بیاورم، داریم و الان هم در کشور، فراوان هستند و در بخش های مختلف دارند کار میکنند و کارهای خوبی هم انجام گرفته است. وضع دانشگاه های ما امروز با بیست، بیست و پنج سال قبل قابل مقایسه نیست، پیشرفت هایمان خیلی خوب است.

تربیت نیرو: ما در علم و تحقیق نخبه های برجسته ای داریم، مثل مرحوم کاظمی آشتیانی که این سلول های بنیادی و این تشکیلات عظیم را راه انداخت و انسان های زیادی را تربیت کرد، همکارانش هم همین جور هستند، امروز به حمدالله این حرکت ادامه دارد.

الگوی مطلوب: مؤسسه رویان یک مؤسسه موفق و یک نمونه کامل و چشم گیر از آن چیزی بود و هست که انسان آرزویش را دارد. اگر بخواهم این الگوی مطلوب را در یک جمله معرفی کنم، عبارت است از؛ ترکیب علم ، ایمان، تلاش. هم علم را جدی گرفتند، هم ایمان و پایبندی و تقوا را، نه به صورت سربار، بلکه به شکل یک عنصر اصلی دریافت مجموعه و دریافت کار و هم خستگی را فراموش کردند.

کار جهادی در مقابل دشمن : مبارزه انواع و اقسامی دارد، اما یک نقطه مشترک در همه زمینه ها وجود دارد و آن این که در مقابل یک خصم است ، در مقابل یک مانع است. دایره جهاد شما علم و فناوری است . در حرکت جهادی، در علم جهادی، در تحقیق جهادی، این عنصر حتما شرط است.

مجموعه، مجموعه علمی است، وقتی راجع به سلول های بنیادی، شبیه سازی و این طور کارها، آقایان حرف زدید و بنده یا دیگری تجلیلی از این کار کردند، مقامات آمریکایی اعلام کردند که برای علوم ژنتیک هم باید شورای حکامی به وجود بیاید! این معنایش چیست؟ دشمن از این که شما در این رشته دارید حرکت می کنید، دردش آمده است.

ترویج خود باوری در دانشگاه ها: هم دستگاه های مدیریتی، هم اساتید در داخل دانشگاه ها خود باوری را ترویج کنند. خوباوری که در مقابل غرب باوری قرار دارد، باید در میان جوانان گسترش یابد.

جوانی که تحت تربیت و تحت آموزش و تعلیم شماست، باید به خود اعتماد داشته باشد.آن اعتماد به نفس ملی که عرض کردیم. بحث این نیست که شخصی به خودش اعتماد دارد، بحث این است که ما به سرمایه ملی خودمان، به امکانات ملی خودمان، به ذخائر فرهنگی خودمان ، یک اعتماد به نفس عمومی داشته باشیم که به آن گفتیم اعتماد به نفس ملی، این بایستی در یکایک جوانان های ما بروز پیدا کند.

پایبند کردن جوان دانشجو به هویت ملی: تربیت دینی دانشجویان بایستی یکی از اهداف مجموعه اساتید دانشگاهی کشور باشد. دانشجو را باید هم متدین و هم دارای باورهای ملی بار آورد. باید جوان را به هویت ملی و باورهای ملی خودش پایبند کرد، طوری که افتخار کند که ایرانی است و افتخار هم دارد.

توسعه فرهنگ مجاهدت برای جبهه حق: فرهنگ تلاش و مجاهدت برای جبهه حق باید در دانشگاه ها توسعه پیدا کند. در این مورد نقش اساتید، نقش برجسته ای است ، و این همان فرماندهی جنگ نرم است که من مکرر مطرح کردم و گفتم اساتید، فرماندهان جنگ نرمند.

پرورش امید در جوانان دانشجو: رهبر معظم انقلاب اسلامی با توجه به جایگاه و رتبه ایران در تولید علم در دنیا به استناد آمار مراکز بین المللی فرمودند؛ آن چه که اساس قضیه است ، این است که شما اساتید در کلاس های درس، چه در آموزش و پرورش ، چه در دانشگاه، امید به حرکت را در این جوان و مخاطب خودتان پرورش دهید، این مثل یک گلوله ای خواهد شد و پیش خواهد رفت و از هرگونه القاء یأس و نا امیدی پرهیز شود.

پیشرفت علمی در خدمت نیازهای کشور: اصرار بر قرار گرفتن پیشرفت های علمی کشور در خدمت نیازهای کشور، که یکی از جهت گیریها و معیارهای اساسی، این است. بلاخره ظرفیت ها محدود است، هم ظرفیت های انسانی و هم ظرفیت های مالی و مادی، حتما باید توجه شود که کار علمی ما در جهت نیاز کشور باشد. ما نیازهای گوناگونی داریم که دانشگاه میتواند به این نیازها پاسخ دهد، این خلاها را پر کند.

تلاش برای شکستن مرزهای دانش: من می گویم در زمینه علم و فناوری، آن کاری را که ذهن بشر به آن دست نیافته است، آن را وجه همت خود قرار بدهید و دنبال بکنید، این طوری است که ما خط مقدم علم را شکسته ایم و یک قدم به جلو بر داشته ایم. آن وقت می توانیم این را ادعا بکنیم و این ممکن است . البته برداشتن قدم های جدید مستلزم پیمودن راه های رفته شده و طی شده به وسیله دیگران است و در این شکی نیست. اما هیچ وقت نباید ذهن را از کاوش و جستجو برای یافتن راه های میانبر محروم و ممنوع کرد.

جلوگیری از تشکیل حلقه های بسته در تدریس: من طرفدار این نیستم که در عالم تدریس، حلقه های بسته ای درست بشود که جوان هایی که فرزندان آن اساتید هستند و میخواهند وارد میدان شوند، راهی به آن ها داده نشود، نه، بایستی از تشکیل حلقه های بسته در سطوح هیئت علمی و آموزشی مانع شد. باید اجازه داد جوان ها بیایند. اما اساتید پیشکسوت، اساتید با تجربه، سابقه دار در رشته های مختلف از ذخائر نظام هستند، از این ها باید حداکثر استفاده بشود.

شاگرد پروری: اساتید باید یکی از اهتمام هایشان، شاگردپروری باشد. ارزش استاد، اعتبار استاد در بیرون، به شاگردان اوست. شاگردپروری کنید. این افرادی که می آیند در کلاس های درس شما مینشینند و شما با این ها به عنوان استاد مواجه میشوید، این ها را نباید به حساب یک مستمع یک سخنرانی، یک منبر، به حساب آورد. نه، باید مثل مصنوعی که این ها را می خواهید با دست خودتان بسازید، با این ها برخورد کنید.

جدی گرفتن تحقیق: تحقیق، منبع تغذیه ی آموزش است. ما اگر تحقیق را جدی نگیریم، باز سال های متمادی بایستی چشم به منابع خارجی بدوزیم و منتظر بمانیم که یک نفر در یک گوشه دنیا تحقیقی بکند و ما از او یا از آثار تألیفی بر اساس تحقیق او استفاده کنیم و اینجا آموزش بدهیم ، این نمی شود، این وابستگی است، این همان ترجمه گرائی و عدم استقلال شخصیت علمی برای یک کشور و یک مجموعه دانشگاهی است.

شجاعت علمی و پرهیز از کار علمی: آن چه که اساتید ما برای پیشرفت علم، وجه همت خودشان باید قرار بدهند، اولا شجاعت علمی در همه بخش هاست. هم در بخش های علوم انسانی،هم در بخش های علوم تجربی و هم در بخش های نزدیک به فناوری و هم در بخش های علوم پایه، نظریه را دنبال کنید، تولید کنید، خلق کنید، ابداع کنید، نقد کنید، چشم بسته و تقلیدی نباید کار را دنبال کرد.

جلوگیری از حرکت دانشگاه به سمت مسائل پوچ: همه مراقبت کنند که فضای دانشگاه به سمت مسائل پوچ حرکت نکند، فضا، فضای دنباله گیری مسائل اصلی و اساسی باشد، گفتمان علم و گفتمان پیشرفت علمی و گفتمان پیشرفت عمومی کشور بر دانشگاه ها همچنان حاکم باشد. البته این جا، هم دشمنانی هستند که مایلند، حتی مسائل صنفی در دانشگاه ها به سمت مسائل سیاسی و جنجال های سیاسی گرایش پیدا کند، از این باید پرهیز کرد.

روش پژوهش

این پژوهش کاربردی از نوع کیفی بود. به عبارت دیگر هر مطالعه ای جهت حصول اهداف تحقیق گاه از یک روش و یا از چندین روش استفاده میکند. مطالعه حاضر نیز به طور ماهوی از نوع تحقیقات غیرتجربی و در سطح توصیفی - تحلیلی انجام شد. در بخش اول پژوهش اقدام به انجام مطالعه تطبیقی در خصوص موضوع مطرح شد و سپس اقدام به انجام مصاحبه در خصوص بررسیهای صورت گرفته و نیز مولفه های شناسایی شده شد. همچنین برای بررسی رابطه بین مولفه های شناسایی شده از تکنیک های مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. به طور کلی در این پژوهش به تبیین مسئولیت اجتماعی جوانان پرداخته شد. یکی از موضوعات مورد بررسی چگونگی نگاه به مسئولیت های اجتماعی بود. بنابراین ضمن ارائه تعاریفی از مسئولیت اجتماعی و حکمرانی خوب با مروری بر مفاهیم به مبانی فلسفی دیدگاه های مسئولیت اجتماعی در ابعاد عمومی، کلاسیک و اسلامی پرداخته شد. برای شناسایی معیارها و بیان روابط بین معیارها پس از مطالعه ادبیات پژوهش های مرتبط و مصاحبه با صاحب نظران از تکنیک غربال گری فازی و مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد.

یافته ها

نتایج ابعاد و مولفه های مسئولیت اجتماعی جوانان در جدول ٢ شرح داده شده است.

جدول ٢- نتایج ابعاد و مولفه های مسئولیت اجتماعی جوانان

طبق نتایج جدول ٢ مسئولیت اجتماعی جوانان دارای پنج بعد اقتصادی(٧ مؤلفه)، اجتماعی - سیاسی(٦مؤلفه)، قانونی (٤ مولفه)، معنوی-اخلاقی (١٣ مولفه) و نوع دوستی (٤ مولفه) است.

نتایج ابعاد و مولفه های حکمرانی خوب در جدول ٣ شرح داده شده است.

جدول ٣- نتایج ابعاد و مولفه های حکمرانی خوب

طبق نتایج جدول ٣ حکمرانی خوب دارای پنج بعد مشارکت اقتصادی (٦ مولفه)، پاسخگویی (٣ مولفه)، عدالت خواهی و مبارزه با فساد (٧ مولفه)، حاکمیت قانون (٥ مولفه) و کارایی و اثربخشی (٤ مولفه) است . نتایج شاخص های برازندگی مدل مسئولیت اجتماعی جوانان با رویکرد انقلابی با تاکید بر حکمرانی خوب با رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری در جدول ٤ شرح داده شده است.

جدول ٤- نتایج شاخص های برازندگی مدل مسئولیت اجتماعی جوانان با رویکرد انقلابی با تاکید

بر حکمرانی خوب با رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری طبق نتایج جدول ٤ شاخص برازندگی مجذور کای به درجه آزادی (df/ь٢) با مقدار ١/٨٦، شاخص نیکویی برازش (GFI) با مقدار ٠/٩٥، شاخص ریشه میانگین مربعات خطای برآورد (RMSEA) با مقدار ٠/٠٦، شاخص برازش هنجارشده (NFI) با مقدار ٠/٩٨ و شاخص برازش مقایسه ای (CFI) با مقدار ٠/٩٦ حاکی از برازش خیلی خوب مدل میباشند. در نتیجه میتوان گفت که مدل مسئولیت اجتماعی جوانان با تاکید بر حکمرانی خوب برازش خیلی خوبی دارد. بنابراین مدل مسئولیت اجتماعی جوانان با تاکید بر حکمرانی خوب به همراه ضرایب استاندارد و معناداری با رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری در نمودار های ١ و٢ ارائه شد.

نمودار ١- مدل مسئولیت اجتماعی جوانان با رویکرد انقلابی تاکید بر حکمرانی خوب به همراه ضرایب استاندارد با رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری

نمودار ٢- مدل مسئولیت اجتماعی جوانان با رویکرد انقلابی با تاکید بر حکمرانی خوب به همراه ضرایب معناداری با رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری

بحث و نتیجه گیری

مسئولیت اجتماعی متغیر مهمی در سازمان ها برای بهبود وضعیت کلی آنان است و دیدگاه های مختلفی درباره مسئولیت اجتماعی وجود دارد که با توجه به بافت جمعیتی کشور ما مسئولیت اجتماعی جوانان میتواند اهمیت و جایگاه ویژه ای داشته باشد. مسئولیت اجتماعی جوانان عاملی است که در بستر حکمرانی خوب اتفاق میافتد. بنابراین هدف این مطالعه مدل سازی معادلات ساختاری مسئولیت اجتماعی جوانان با رویکرد انقلابی با نگاه به حکمرانی خوب در جهت تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است.

نتایج نشان داد که مسئولیت اجتماعی جوانان در پنج بعد اقتصادی، اجتماعی - سیاسی، قانونی، معنوی-اخلاقی و نوع دوستی و حکمرانی خوب در پنج بعد مشارکت اقتصادی، پاسخگویی، عدالت و مبارزه با فساد، حاکمیت قانون و کارایی و اثربخشی دولت قرار گرفت. همچنین مدل مسئولیت اجتماعی جوانان با تاکید بر حکمرانی خوب با رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری برازش خیلی خوبی داشت. این نتایج از جهاتی با نتایج پژوهش های حبیبی و همکاران (١٣٩٥)، داداشی کلایی (١٣٩٥)، عابدینی و غفاری زنوزی (١٣٩٥)، حاجیزاده و آورجه (١٣٩٣)، رهنورد و عباس پور (١٣٨٦)، بهاردواج و همکاران (٢٠١٨)، دروز و همکاران (٢٠١٧)، یوساف و همکاران (٢٠١٦)، هیریگوین و پولین -ریهم (٢٠١٤) و مک گریگور و همکاران (٢٠١٤) همسو بودند. برای مثال حبیبی و همکاران (١٣٩٥) ضمن پژوهشی به این نتیجه رسیدند که مسئولیت پذیری اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی شامل ابعاد بشردوستانه، اقتصادی، قانونی، اخلاقی و فناوری است. در پژوهشی دیگر داداشی کلایی (١٣٩٥) گزارش کرد که مسئولیت پذیری را میتوان در دو بعد فردی و اجتماعی ملاحظه کرد و اصول و روش های تربیتی در چهار عنوان مسئولیت در برابر خداوند، خود، اجتماع و محیط زیست قابل ذکر است. رهنورد و عباس پور (١٣٨٦) ضمن پژوهشی حاکمیت خوب و امکان پیاده سازی آن را شرح دادند.

همچنین بهاردواج و همکاران (٢٠١٨) ضمن پژوهشی به این نتیجه رسیدند که دو نوع مسئولیت اجتماعی شامل مسئولیت اجتماعی مرتبط با توانایی و زمینه فعالیت شرکت و مسئولیت اجتماعی غیرمرتبط با توانایی و زمینه فعالیت شرکت وجود دارد. در پژوهشی دیگر یوساف و همکاران (٢٠١٦) گزارش کردند که رابطه علی بین حکمرانی خوب و اعتماد شهروندان و اثر واسطه ای اقدامات غیراخلاقی تایید شده است و از دیدگاه شهروندان، حکمرانی خوب شامل اعتماد شهروندان و نداشتن رفتار غیراخلاقی است . هیریگوین و پولین -ریهم (٢٠١٤) ضمن پژوهشی به این نتیجه رسیدند که مسئولیت اجتماعی در قالب مولفه های منابع انسانی، رعایت حق و حقوق در محل کار، تعهد سازمانی، احترام به محیط زیست، رفتار بازاریابی و حکمرانی خوب قابل اجرا می باشد.

پژوهش حاضر ابعاد و مولفه های مسئولیت اجتماعی جوانان (ابعاد شامل اقتصادی، اجتماعی - سیاسی، قانونی، معنوی- اخلاقی و نوع دوستی) و همچنین ابعاد و مولفه های حکمرانی خوب (ابعاد شامل مشارکت اقتصادی، پاسخگویی، عدالت و مبارزه با فساد، حاکمیت قانون و کارایی و اثربخشی دولت) را تشریح کرد و بر اساس نتایج با روش مدل سازی معادلات ساختاری مدلی از مسئولیت اجتماعی جوانان با رویکرد انقلابی با تاکید بر حکمرانی خوب را طراحی و ارائه کرد. با توجه به نتایج و بر اساس نظریات اندیشمندان مکاتب مختلف و با بررسی دیدگاه های موجود بحث مشروعیت از طریق انجام مسئولیت اجتماعی از جمله موضوعات مهم برای سازمان ها و جوامع است. جوامع و به تبع آن سازمان ها نیز از طرق مختلف در پی کسب مشروعیت هستند. البته نه به خاطر نگران بودن از وضعیت فعلی جامعه، بلکه در پی کسب سود و منافع حاصل از این مشروعیت میباشند. برخلاف دیدگاه های موجود، در اسلام عمل به مسئولیت اجتماعی و مسئول بودن در برابر هم نوع ها بر اساس آموزه های قرآنی به عنوان یک تکلیف الهی مطرح شده است، حتی اگر به ظاهر به نفع فرد یا سازمان و یا جامعه نباشد. اسلام نه تنها فرد را در مقابل خود و خداوند مسئول و متعهد میداند، بلکه فرد را از نظر اجتماع هم مسئول و متعهد میداند. انسان در طول زندگی ناچار به معاشرت با دیگران است و در همین راستا دین اسلام وظایفی را برای افراد نسبت به یکدیگر تعیین کرده است که همان مسئولیت اجتماعی است.

پیامبر اکرم (ص) در حدیثی می فرمایند «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته » که بر اساس آن مشخص میشود تمامی افراد جامعه نسبت به هم مسئولیت و وظیفه دارند.

بر اساس نتایج، پیشنهاد میشود که سازمان ها و شرکت ها در عمل، ابعاد و مولفه های مسئولیت اجتماعی جوانان با رویکرد حکمرانی خوب را در تصمیم گیریها مد نظر قرار داشته باشند. پیشنهاد دیگر لزوم توجه مسئولان به ابعاد مسئولیت اجتماعی جوانان برای استخدام کارکنان و پایبندی خود مسئولان و سازمان به ابعاد حکمرانی خوب میباشد که با استفاده از این راهکار میتوان یک مزیت رقابتی ایجاد کرد و هم به ارتقای کارکنان و هم به ارتقای سازمان رسید. در پیشنهادهای دیگر می توان به تبیین، ترویج و فرهنگ سازی مسئولیت اجتماعی جوانان با تاکید بر حاکمیت خوب در سازمان ها و استفاده از ابعاد و مولفه های شناسایی شده برای تربیت کارکنان و مدیران و نهادینه ساختن ابعاد و مولفه ها در آنها اشاره کرد. از آنجایی که در مدل مسئولیت اجتماعی جوانان با تاکید بر حکمرانی خوب بر همه ابعاد و مولفه ها توجه شده و همه آنها در قالب یک مدل نهایی طراحی گشته، لذا میتواند در سیاست گذاری در حوزه مدیریت و ارتقای کیفیت سازمان ها و تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی موثر واقع شود.

منابع

١) قرآن کریم.

٢) ابراهیمی، لقمان؛ منصوری، احمد و رحمانی احمدآبادی، لقمان. (١٣٩٣). بررسی رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت ها (CSR) و رعایت حقوق مصرف کننده (مطالعه موردی: سیستم بانکی شهرستان بوکان). فصلنامه مدیریت صنعتی، ٩(٣٠)، ٩٦-٨٥.

٣) بسیج اساتید.(١٣٩٨)، بیانیه گام دوم انقلاب ( گزارش راهبردی رهبر فرزانه انقلاب اسلامی مدظله به مردم و جوانان در طلیعه دهه پنجم انقلاب اسلامی)، تهران ، ناشر، روابط عمومی بسیج اساتید و دفتر هماهنگی کانون های دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول، ص ٥

4) جوادی آملی، عبدالله . (١٣٩١). گستره دین. قم: انتشارات اسراء.

5) حاجیزاده، مهین و آورجه، محیالدین. (١٣٩٣). مسئولیت پذیری اجتماعی در قرآن کریم با تاکید بر دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان . دوفصلنامه تفسیر پژوهی، ١(١)، ١٥٥-١٢٥.

6) حبیبی، نوید؛ وظیفه دوست، حسین و جعفری، پریوش. (١٣٩٥). مولفه های ارتقای مسئولیت پذیری اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، ٢٢ (٢)، ١٤٥ -١٢٥.

٧) حساس یگانه، یحیی و برزگر، قدرت الله. (١٣٩٣). مبانی نظری مسئولیت اجتماعی شرکت ها و پارادایم تحقیقاتی آن در حرفه حسابداری. فصلنامه علمیپژوهشیحسابداریمدیریت، ٧(٢٢)،١٣٣-١٠٩.

٨) داداشی کلایی، فاطمه . (١٣٩٥). تبیین اصول و روش های مسئولیت پذیری از دیدگاه اسلام و دلالت های تربیتی آن. پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه مازندران .

٩) رستگار، عباسعلی؛ اکبرزاده صفوئی، مرتضی و زنگیان، سمیه. (١٣٩٦). بهره گیری از اصول رهبری اخلاقی چین باستان برای ارتقای مدیریت نوین. مجله اخلاق زیستی، ٧(٢٥)، ٨٢-٦٤.

١٠) رویایی، رمضانعلی و مهردوست، حسین. (١٣٨٨). بررسی نقش مدیران فرهنگی در ارتقای مسئولیت اجتماعی (بررسی موردی: مدیران تک پست سازمان صدا و سیما). پژوهش نامه علوم اجتماعی، ٣(٣)، ٥٩-٤٣.

١١) رهنورد، فرج الله و عباس پور، باقر. (١٣٨٦). حاکمیت خوب و امکان پیاده سازی آن در ایران . مجله مطالعات مدیریت، ١٤(٥٥)، ٣٨-٢٥.

١٢) سجادی، سیدابراهیم. (١٣٨٨). قرآن و بازتاب تربیتی روابط چهارگانه انسان. فصلنامه پژوهش های قرآنی، ١٥(٦٠-٥٩)، ١٣٩-٩٠.

١٣) سردارنیا، خلیل اله و شاکری، حمید. (١٣٩٣). تبیین حکمرانی خوب در نهج البلاغه با رویکرد روشی زمینه گرا. مجله مطالعات حقوقی، ٦(٤)، ٥٣-٢٧.

١4) شیروانی، علیرضا و رجبی فرجاد، حاجیه. (١٣٩٠). حکمرانی خوب با تاکید بر سازمان های غیردولتی. فصلنامه رسالت مدیریت دولتی، ٢(٣)، ٣٧-٢٩.

١5) عابدینی، بیژن و غفاری زنوزی، مهرداد. (١٣٩٥). تاثیر مسئولیت اجتماعی مدیران بر سرمایه انسانی با نقش میانجی اعتماد سازمانی. مطالعات مهندسی صنایع و مدیریت تولید، ٢(٤)، ٩٩-٨٨.

١6) عزیزی، نرجس و محسنی، رضاعلی. (١٣٩٦). مقایسه ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکتی در بانک ملت با تاکید بر مدل ٤ بعدی کارول (مطالعه موردی: مشتریان بانک ملت در شهر تهران). مجله مطالعات علوم اجتماعی ایران، ١٤(٥٥)، ١٣٩-١٢١.

١٧) گلی، علی؛ خوزین، علی؛ اشرفی، مجید و نادریان، آرش. (١٣٩٧). شناسایی مولفه های مسئولیت اجتماعی و اخلاق حرفه ای کارکنان (مطالعه موردی). فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، ١٢(٢)، 187-201.

١٨) نجف بیگی، رضا. (١٣٨٣). سازمان و مدیریت. تهران: مرکز انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.

١٩) نیکومرام، هاشم و فیض آبادی، بهنام. (١٣٨٩). مسئولیت اجتماعی از دیدگاه اسلام. پژوهش نامه مسئولیت اجتماعی، ١٨(٦١)، ٨٦-٦٩.

٢٠) هیوز، آون. (١٣٩٧). مدیریت دولتی نوین ( ترجمه سیدمهدی الوانی، سهراب خلیلی شورینی و غلامرضا معمارزاده طهران). تهران: انتشارات مروارید.

21. Aluchna , M. (2010). Corporate social responsibility of the top ten; Examples taken from the warsaw stock exchange. Social Responsibility Journal, 6(4), 611- 626.

22. Banerjee, S., Wathieu, L. (2017). Corporate social responsibility and product quality: Complements or substitutes. International Journal of Research in Marketing, 34(3), 734-745.

23. Bhardwaj, P., Chatterjee, P., Dogerlioglu Demir. K., Turut, O. ( 2018).When and how is corporate social responsibility profitable? Journal of Business Research, 84, 206-219.

24. Darus , F., Ahmad Shukri, N., Yusoff, H., Ramli, A., Mohamed Zain, M. AbuBakar, N. (2017). Empowering social responsibility of Islamic organizations through Waqf. Research in International Business and Finance, 42, 959-965.

25. Devaney, L. (2016). Good governance? Perceptions of accountability, transparency and effectiveness in Irish food risk governance. Food Policy, 62, 1-10.

26. Doornbos, M. (2003). Good governance: The metamorphosis of policy metaphor. Journal of International Affairs, 1, 3-17.

27. Faundez , J. (2016). Good government and law. Legal and institutional reform in developing countries. New York: Springer Publish.

28. Hirigoyen, G., Poulain-Rehm, T. (2014). The corporate Social responsibility of family businesses: An international approach. International Journal of Financial Studies, 2, 240-265.

29. MacGregor, S., Singleton, N., Trautmann, F. (2014). Toward good governance in drug policy: Evidence, stakeholders and politics. International Journal of Drug Policy, 25 (5), 931 -934.

30. Robinson, S., Eilert, M. (2018). The role of message specificity in corporate social responsibility communication. Journal of Business Research, 90, 260-268.

31. Rodriguez-Fernandez, M. (2016). Social responsibility and financial performance: The role of good corporate governance. BRQ Business Research Quarterly, 19, 137-151

32. Samet, M., Jarboui, A. (2017). How does social responsibility contribute investment efficiency? Journal of Multinational Financial Management , 40 , 33-46.

33. Valentin Ngobo, P., Fouda, M. ( 2012). Is good governance good for business? A cross-national analysis of firms in African countries. Journal of World Business, 47, 435-449.

34. Weiss , T. G. (2000). Governance, good governance and global governance conceptual and actual challenges. Third World Quarterly, 21(5), 795-815.

35. Yousaf, M., Ihsan, F., Ellahi, A. (2016). Exploring the impact of good governance on citizens ' trust in Pakistan. Government Information Quarterly, 33,200-209.

یادداشت ها