د کتر سید مهد ی میرغضنفری - پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی
دکترراحله حسنی - دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی
تحریریه زندگی آنلاین : آرتروز (استئوآرتریت) یکی از بیماری‌های شایع است که سالانه افراد زیادی در دنیا به آن مبتلا می‌شوند. در این بیماری مفاصل بدن درگیر می‌شوند و غضروف‌های سر استخوان‌ها در فضای مفصلی به مرور زمان دچار فرسایش و تخریب می‌شوند.
به دنبال این فرآیند، به تدریج فاصله مفصلی (فاصله سراستخوان‌های موجود در مفصل) کاهش یافته و استخوان‌ها به طور مستقیم با هم تماس پیدا می‌کنند که می‌توانند به درد شدید در بیمار منجر شود.
مزاج رباط‌های مفصلی در طب‌سنتی
رباط‌های تشکیل دهنده مفاصل از دیدگاه طب‌سنتی، مزاجی سرد و خشک دارند و مایع مفصلی، سرد و تر (از جنس بلغم) است، لذا در کل، مفاصل دارای مزاج سرد هستند و بنابراین به سرما حساس بوده و اکثر مشکلات مفاصل، به دنبال و یا همراه با افزایش سردی، با یا بدون تری می‌باشد و به همین دلیل است که بیماری‌های درگیرکننده مفاصل در افراد با مزاج سرد (تر یا خشک) و یا در سوءمزاج سرد (تر یا خشک) بیشتر مشاهده می‌شود.
در مزاج‌های خشک، احتمال غلبه خشکی در رباط‌ها و کپسول مفصلی و نیز غضروف سراستخوان‌ها بیشتر است که علائم آن، سفتی، تغییر شکل، کاهش دامنه حرکات و صدادار شدن حرکات مفصل می‌باشند
پیشگیری از ابتلا به آرتروز با اصلاح مزاج
برای درمان آرتروز، جلوگیری از پیشرفت و به خصوص پیشگیری از مبتلا شدن به آن با استفاده از طب‌سنتی، در وهله اول باید به اصلاح مزاج پرداخت. بدین شکل که ابتدا وضعیت مزاجی و اخلاطی فرد باید توسط یک پزشک متبحر در طب‌سنتی تشخیص داده شده و سپس برای اصلاح مزاج وی اقدام شود.
تا اصلاح مزاج و پرهیزهای لازم صورت نگیرد، بقیه اقدامات درمانی به جایی نمی‌رسد. در مزاج‌های تر با اصلاح مزاج، اضافه وزن نیز کاهش می‌یابد که این امر فشار را از روی مفاصل اندام تحتانی مخصوصاً زانو (شایع‌ترین مفصل مبتلا شونده به درد و آرتروز) برداشته و امروزه نیز قدمی مهم در جهت درمان به حساب می‌آید.
تفاوت درمان طب سنتی در مزاج خشک و مزتج تر
درمان آرتروز در افراد با مزاج یا سوءمزاج خشک و افراد با مزاج یا سوءمزاج تر متفاوت است. در مزاج‌های خشک، احتمال غلبه خشکی در رباط‌ها و کپسول مفصلی و نیز غضروف سراستخوان‌ها بیشتر است که علائم آن، سفتی، تغییر شکل، کاهش دامنه حرکات و صدادار شدن حرکات مفصل می‌باشند. همچنین در این مزاج، احتمال رسوب سودا که ماده‌ای سنگین، سخت و رسوب‌دهنده است در مفاصل، زیاد است. رسوب غیرطبیعی سودا در مفاصل، باعث تحریک سیستم ایمنی و براه افتادن فرآیند خود ایمنی شده، احتمال آرتریت‌روماتوئید (روماتیسم) را بالا برده و یا با ایجاد خشکی، سختی و سفتی مفصل، احتمال تخریب و فرسایش غضروف‌های سراستخوان‌ها (داخل مفصل) که همان استئوآرتریت (آرتروز) است را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، خشکی و رسوب سودا در مفاصل بند انگشتان دست، باعث تغییر شکل خاصی در انگشتان می‌شود.
رسوب کلسیم در مفصل یا استئوفیت (زائده‌های استخوانی انتهای استخوان در ناحیه مفصل) در طب‌سنتی با واژه‌هایی مانند بلغم جَسی یا گچی یا رسوبات سودا و اخلاط غیرطبیعی توصیف شده‌اند. تحجر مفاصل به معنی خشک شدن و تصلب (سفت و سخت شدن) مفاصل، ناشی از غلبه خشکی و یا تجمع و تغلیظ ماده در مفصل می‌باشد.
تأثیر ورزش بر اصلاح مزاج
در کنار اصلاح مزاج، بهبود سبک زندگی از جمله ورزش حتماً باید لحاظ شود و آرتروز نباید بهانه‌ای برای ورزش نکردن باشد. ورزش باعث دفع رطوبت‌های اضافه (مخصوصاً در مزاج‌های تر) و مواد زائد می‌شود که خود باعث بهتر شدن تورم مفاصل و جلوگیری از پیشرفت آن می‌شود. از طرفی ورزش و دفع رطوبت‌های اضافه باعث کاهش وزن در این افراد می‌شود که می‌تواند از فشار روی مفاصل کم کرده و به درمان و بهبود آن کمک کند. حداقل ورزشی که همه افراد حتی آن‌ها که دارای آرتروز و درد شدید می‌باشند می‌توانند انجام دهند، تاب خوردن است که در طب‌سنتی ایرانی نوعی ورزش به حساب می‌آید. مخصوصاً در مزاج‌های خشک شنا توصیه می‌شود که در این ورزش وزن بدن روی مفاصل اعمال نمی‌شود. حرکات و ورزش‌هایی که به صورت دراز کشیده می‌توانند انجام شوند (دراز و نشست، بالا و پایین بردن پاها بدون خم کردن زانو و ...) در افراد با وزن زیاد، درد شدید زانو یا محدودیت حرکات، بسیار مفید هستند.
تأثیر خوراک‌ها بر مفاصل
خوردن سردی‌جات و مواد رطوبتی (آب زیاد، ماست، دوغ، مرکبات ترش، ترشی) به خصوص در افراد با مزاج‌های رطوبتی و مخصوصاً در فصول سرد و مناطق سرد و رطوبتی باید محدود شوند. باید توجه کرد که کلسیم فقط در لبنیات نیست (که با منع آن‌ها، بیم کاهش کلسیم شدید وجود داشته باشد) و همین طور علاوه بر کلسیم، مفاصل به مواد متعددی نیاز دارند که جذب این مواد در تعادل مزاج و در بدن سالم صورت می‌گیرد. چنان چه غذای خوب بخوریم و خوب غذا بخوریم و مزاج بدنی ما سالم باشد، بدن ما مواد مورد نیاز خود را از غذایی که می‌خوریم استخراج خواهد کرد و به مصرف سلول‌ها خواهد رساند و مواد دفعی را نیز دفع خواهد کرد. در این صورت دیگر نیازی به مصرف انواع مکمل‌ها نخواهد بود. خوردنی‌هایی مانند جو، سبوس، سنجد، کشک محلی، پای مرغ که منابع غذایی خوبی برای استخوان‌ها و مفاصل هستند نیز توصیه می‌شود.
تأثیر درمان‌های موضعی بر مفاصل
در مرحله بعدی درمان می‌توان از دستورات موضعی مانند ماساژها و روغن مالی بهره برد. مفصل به طور کلی مزاج سرد دارد لذا روغن‌های با مزاج گرم برای مالش به مفاصل مورد استفاده قرار می‌گیرند از جمله: روغن بابونه، سیاه‌دانه، سورنجان، سیر، زنجبیل، بادام شیرین یا تلخ، سقز، اشق و ابوخلسا. روغن مالی به مفاصل دردناک، مخصوصاً در صبحگاهان فصول و اقالیم سرد، بسیار به بهبود درد و تورم مفصل کمک می‌کند. بایستی ذکر شود که صدا دادن مفصل نشانه خشک بودن آن است.
قرار دادن موضع در محلول‌های گرم (فیزیکی مانند آب گرم) یا مزاجی (مانند آب نمک یا بابونه گرم) و یا بستن و گرم نگه داشتن با سنگ، شن یا نمک داغ (داخل کیسه و بستن به مفصل) می‌تواند کمک کننده باشد.
بادکش با افزایش خونرسانی در منطقه باعث پاکسازی موضع و رفع درد می‌شود. بادکش گرم (ایجاد خلاء و مکش با استفاده از شعله) مخصوصاً برای سرد مزاجان، مفیدتر است.
