مصونیت جمعی و گَله‌ای، اختلال در زنجیره انتقال

 

دستیابی به روش‌های کنترل شیوع پاندمی جهانی کروناویروس یکی از دغدغه‌های محققان و متخصصان عرصه سلامت طی روز‌ها و ماه‌های اخیر بوده و در این میان روش herd Immunity یا "مصونیت جمعی و گله‌ای"، از روش‌های مطرح شده ایست که موافقان و مخالفان زیادی در داخل و خارج از کشور دارد.

Herd Immunity یا مصونیت جمعی نوعی حفاظت غیرمستقیم در برابر عوامل عفونی است و زمانی به وجود می‌آید که بخش اعظمی از جمعیت نسبت به آن عفونت ایمن شوند، بنابراین به عنوان یک روش حفاظتی برای افرادی محسوب می‌شود که فاقد ایمنی و مصونیت هستند.

 

در جمعیتی که بخش کثیری از آن ایمن شوند، زنجیره‌ی انتقال عفونت مختل شده و منجر به توقف یا کاهش شیوع بیماری می‌شود.

رمضان رضائی دانشجوی دکترای ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی طی یک مقاله با بررسی واقعیت‌ها و چالش‌های پیش رو در اجرای روش "مصونیت جمعی" به این سوال پاسخ داده که herd Immunity دقیقاً چیست و آیا می‌توان از آن برای مقابله با COVID-19 استفاده کرد؟

وی در مقدمه مقاله آورده است: از اواخر دسامبر 2019 میلادی، نوع جدیدی از ویروس کرونا در شهر ووهان چین با همه‌گیری در انسان شیوع پیدا کرد و تاکنون باعث شیوع بیماری در بسیاری از کشور‌های دنیا شده است.

در حال حاضر تقریباً 184 هزار مورد COVID-19 از 162 کشور به WHO گزارش شده، به گونه‌ای که در دو هفته گذشته، تعداد موارد گزارش شده در خارج از چین تقریباً 13 برابر و تعداد کشور‌های مبتلا تقریباً سه برابر شده است؛ بنابراین همه مردم در گروه‌های سنی مختلف باید با رعایت بهداشت فردی، در این زمینه آگاه و هشیار باشند.

متاسفانه تاکنون هیچ درمان قطعی و یا واکسنی برای کروناویروس جدید شناخته نشده، به همین دلیل در کشور‌های مختلف استراتژی‌های مختلفی جهت مقابله با این ویروس اتخاذ شده است، در همین راستا اخیرا بحث مصونیت جمعی یا herd Immunity در یک سری از کشور‌ها مطرح شده که در این مقاله این روش و چالش‌های احتمالی آن بررسی می‌شود.

به طور کلی herd Immunity یا مصونیت جمعی نوعی از حفاظت غیرمستقیم در برابر عوامل عفونی است و زمانی به وجود می‌آید که بخش اعظمی از جمعیت نسبت به آن عفونت ایمن شوند؛ بنابراین به عنوان یک روش حفاظتی برای افرادی است که فاقد ایمنی و مصونیت هستند. در جمعیتی که بخش کثیری از آن ایمن شوند، زنجیره‌ی انتقال عفونت مختل شده که منجر به توقف یا کاهش شیوع بیماری می‌شود.

انواع Herd Immunity یا روش مصونیت گله‌ای
1- ذاتی: تغییرات فیزیولوژیکی شامل تولید آنتی بادی یا سایر مکانیسم‌های دفاعی دیگر که به صورت ژنتیکی در یک جمعیت تعیین می‌شود. بستگی به مواجهه قبلی جمعیت با عفونت ندارد و ممکن است در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض عفونت یا انتخاب طبیعی در یک جمعیت ایجاد شود.

2- اکتسابی: نوعی مصونیت در جمعیت است که تعداد کافی از اعضای آن در طول عمر خود در واقع به طور طبیعی یا مصنوعی در معرض عوامل عفونی قرار دارند. این نوع قرار گرفتن در معرض عفونت ممکن است خیلی زود در زندگی ایجاد شود.

در طی یک عفونت چه عاملی در اپیدمی یا پاندمی بودن آن موثر است؟
مقدار R. 0 یا میزان سرایت بیماری یک عامل مهم در تعیین وقوع اپیدمی است. در واقع در زمان شیوع یک عفونت در یک جمعیت آسیب‌پذیر، R. 0 بزرگتر یا کوچکتر از یک تعیین می‌کند که اپیدمی به وقوع می‌پیوندد یا خیر. بدین صورت که R. 0 کمتر از یک نشان دهنده‌ی شیوع اپیدمی جزئی و بزرگ‌تر از یک وقوع اپیدمی بزرگ و فراگیر. برای مثال مقدار R. 0 در بیماری COVId-19 حدود 3.28 و در مورد سل 2.6 می‌باشد.

Herd Immunity و درمان COVID-19/ واقعیت‌ها و چالش‌های پیش رو
در ادامه این مقاله با اشاره به اینکه دولت انگلستان از جمله کشور‌هایی است که استراتژی مصونیت جمعی یا herd Immunity جهت مقابله با کرونا ویروس جدید را به کار گرفته است، آمده است: این کشور در هفته‌ی اخیر مرحله دوم استراتژی درمانی خود را در برابر پاندمی COVID-19 تصویب کرد: "تأخیر".

 

استراتژی دولت انگلستان برای به حداقل رساندن تأثیر COVID-19 این است که ویروس بتواند از کل جمعیت عبور کند تا ایمنی جمعیت یا herd Imminity به دست بیاید. اما این انتقال باید با سرعت بسیار آهسته و تاخیری انجام شود، تا افرادی که از بیشترین علایم حاد مرتبط با این بیماری رنج می‌برند قادر به دریافت خدمات پزشکی مورد نیاز باشند.

 

به گونه‌ای که سیستم بهداشتی و مراقبت درمانی به دلیل ازدحام افراد مراجعه کننده دچار از هم گسیختگی و فروپاشی نشود و همچنین میزان مرگ و میر بیماری بالا نرود. در ظاهر ماجرا، این یک استراتژی سالم و ایمن به نظر می‌رسد، اما herd Immunity دقیقاً چیست و آیا می‌توان از آن برای مقابله با COVID-19 استفاده کرد؟

herd Immunity دقیقاً چیست؟
اصطلاح herd Immunity یا "مصونیت جمعی" اگرچه تقریبا یک قرن پیش کشف شده، اما تا دهه‌های اخیر مورد استفاده قرار نگرفته بود. استفاده از herd Immunity با افزایش استفاده از واکسن‌ها، بحث‌های مربوط به ریشه کن کردن بیماری‌های عفونی و تجزیه و تحلیل هزینه و فایده برنامه‌های واکسیناسیون قوت گرفت.

نقطه عطف مهم در این زمینه به رسمیت شناختن herd Immunity توسط اسمیت در سال 1970 و دیتز در سال 1975 از یک تئوری آستانه ساده بود. بدین معنی که مصونیت (یعنی واکسیناسیون موفقیت آمیز) به طور تصادفی انتقال داده شود.

 

همچنین اگر همزمان نیز اعضای یک جمعیت به طور تصادفی با هم مخلوط شوند، به طوری که هر فرد به طور متوسط با افراد R. 0 (اصطلاح R. 0 بدین معناست که هر فرد آلوده می‌تواند چند نفر را مبتلا کند) به روشی که برای انتقال عفونت کافی باشد، تماس برقرار کنند. پس از این مرحله میزان وقوع عفونت کاهش می‌یابد. به شرطی که نسبت ایمنی بیش از (R 0 - 1) / R. 0 باشد.

در بخش دیگر این مقاله با اشاره به اینکه در بیماری جدیدی مانند COVID-19 که هیچ واکسنی علیه آن وجود ندارد و هیچ فردی قبلا به آن مبتلا نشده، بیماری به سرعت در جمعیت در حال گسترش است، آمده است: با این حال در صورتی که به اندازه کافی در افراد خاطره ایمنی ایجاد شود، حتی اگر برخی از مردم نیز ایمن نشوند، شیوع این بیماری متوقف خواهد شد. این نوعی از مصونیت جمعی یا herd Immunity است. یک روش مؤثر برای محافظت از کل جمعیت در برابر بیماری‌های عفونی است.

الزامات و بستر‌های لازم برای دستیابی به herd Immunity
اما مصونیت جمعی یا herd Immunity معمولاً صرفا به عنوان یک استراتژی پیشگیرانه در برنامه‌های واکسیناسیون مشاهده می‌شود. با توجه به اینکه برای COVID-19 واکسنی وجود ندارد دستیابی به herd Immunity نیازمند ابتلای بخش اعظمی از جمعیت به این ویروس و بهبودی آنهاست.

 

درصدی از جمعیت که نیازمند این است که ابتلا شوند تا herd Immunity حاصل شود، بستگی به میزان سرایت بیماری دارد. میزان سرایت بیماری یا R. 0 برای بیماری COVID-19 حدود 3.28 است. هر چند این عدد اولیه بوده و ممکن است دچار تغییر شود.

 

با این حال این عدد به این معناست که حدود 70% از جمعیت باید به این عفونت مبتلا شوند تا herd Immunity حاصل شود. با توجه به اینکه درصد مرگ و میر COVID-19 حدود 2.3 درصد می‌باشد، بنابراین درصورتی که فاز تاخیر در این استراتژی به درستی اجرا نشود ممکن است بسته به تعداد جمعیت، صد‌ها هزار نفر را به کام مرگ بکشاند.

همچنین با توجه به بالا بودن میزان مرگ و میر COVID-19 به نظر می‌رسد که دستیابی به herd Immunity در جمعیت هزینه‌ی سنگینی به دولت‌ها و خانواده‌ها وارد کند و موجب داغدار شدن بسیاری از خانواده‌ها شود.

نکات مهم در اجرای روش "مصونیت جمعی"
با این حال، نکته‌ی اصلی و مهم در اجرای herd Immunity در مورد COVID-19 افزایش مراقبت‌های پیشرفته‌ی بهداشتی از سالمندان و افراد دارای بیماری زمینه‌ای است. به طوری که تا حدامکان دچار بیماری نشوند. مضاف بر این بخش اعظمی از عفونت در افراد سالم و جوان اتفاق بیفتد تا ضمن ایجاد herd Immunity میزان مرگ ومیر ویروس کاهش یابد و زنجیره انتقال متوقف شود.

در مجموع، کاهش انتشار COVID-19 به همراه افزایش مراقبت‌های پیشرفته از سالمندان و افراد دارای بیماری زمینه‌ای می‌تواند یک استراتژی امید بخش باشد. با کاهش سرعت و یا تاخیر در انتشار بیماری، سیستم‌های بهداشتی و درمانی زمان کافی جهت رسیدگی به افراد با علایم حاد و شدید را خواهند داشت.

 

علاوه بر این ممکن است درمان اختصاصی یا واکسن هم با گذر زمان توسعه یابد. همچنین نزدیک شدن به فصل تابستان سبب می‌شود که بار سیستم‌های بهداشتی و درمانی نسبت به فصل زمستان بدلیل عدم وجود عوامل اپیدمیک مانند آنفولانزا کمتر شود و امکان مراقبت پیشرفته از افراد مستعد و سالمند فراهم گردد.

منابع:
Fine P, Eames K, Heymann DL. “Herd immunity”: a. rough guide. Clinical infectious diseases. 2011 Apr 1؛52 (7):911-6.

John TJ, Samuel R. Herd immunity and herd effect: new insights and definitions. European journal of epidemiology. 2000 Jul 1؛16 (7):601-6.

Pasqualoni SE. 2019 Novel Coronavirus (COVID-19). Los Alamos National Lab. (LANL) , Los Alamos, NM (United States) ; 2020 Feb 28.

Di Guardo G. COVID-19, A. Principle of Precaution-Based Approach