وداع بـا ناخـدای ترجمـه

پدر نجف، ناخدا و راهنمای کشتی بود. آنها در آبادان جزو خانواده‌های شناخته‌شده و متمول محسوب می‌شدند؛ هرچند خیلی زود و وقتی پدرش در سال 1314 از دنیا می‌رود همه چیز عوض می‌شود و به قول نجف دریابندری آنها «از یک خانواده اعیان به خانواده فقیر آبادان» تبدیل می‌شوند. نجف تا کلاس چهارم در مدرسه‌ای مختلط درس می‌خواند؛ در این مدت جزو شاگردهای درس‌خوان مدرسه‌ است اما بعد از کلاس چهارم به دبیرستانی پسرانه وارد می‌شود و بی‌خیال درس خواندن می‌شود و در نهایت کلاس نهم ترک تحصیل می‌کند. پس از ترک مدرسه، طی یک سال انگلیسی یاد می‌گیرد به حدی که در هفده، هجده سالگی بخش‌هایی از رمان چارلز دیکنز را ترجمه می‌کند. دریابندری برای فراگیری انگلیسی به هر روشی متوسل می‌شود؛ علاوه بر بهره‌مندی از معلم‌های کاربلد شهر، خودش را با داستان‌های ساده شده انگلیسی و فیلم‌های سینمایی به زبان انگلیسی مشغول می‌کند. وی در سال 1332 اولین اثر خود را که ترجمه کتاب معروف «وداع با اسلحه» اثر ارنست همینگوی بود، برای چاپ به تهران فرستاد. همزمان با چاپ این کتاب در سال 1333، به‌دلیل فعالیت‌های سیاسی در آبادان به زندان افتاد و بعد از یک سال به زندان تهران منتقل شد. در زندان به مسائل فلسفی علاقه‌مند شد و در مدت حبس، کتاب تاریخ فلسفه غرب اثر برتراند راسل را ترجمه کرد که بعدها توسط انتشارات سخن به چاپ رسید. وی پس از تحمل چهار سال حبس، در سال 1337 از زندان آزاد شد و به‌کارهای مختلفی روی آورد. وی در نهایت به‌عنوان سردبیر در انتشارات فرانکلین مشغول به‌کار شد. در آنجا به ترجمه آثار ادبی رمان‌نویسان و نمایش‌نامه‌نویسان معروف آمریکایی پرداخت و کتاب‌هایی همچون پیرمرد و دریا اثر ارنست همینگوی و هاکلبری فین اثر مارک تواین را ترجمه کرد. دریابندری مدت 17 سال با موسسه فرانکلین همکاری کرد و در حدود سال 1354 همکاری خود را با این موسسه قطع کرد. پس از آن برای ترجمه متون فیلم‌های خارجی با سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران قرارداد بست. پس از انقلاب 1357 از این کار نیز کناره گرفت و به‌طور جدی به ترجمه و تالیف پرداخت. از دیگر آثار وی می‌توان به ترجمه کتاب‌های «یک گل سرخ برای امیلی» و «گور به گور» نوشته ویلیام فاکنر و «معنی هنر» از هربرت رید اشاره کرد. علاوه بر ترجمه آثار ادبی او و همسرش فهیمه راستکار، دوبلور معروف، تالیفی مشترک به یادگار گذاشته‌اند که نه‌تنها اهالی ادبیات که بسیاری از خانم‌های خانه‌دار هم با آن آشنا هستند؛ «کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز» عنوان یک کتاب آشپزی است که در دوجلد تالیف شده و مدت هشت سال این زوج برای نوشتن، تحقیق و تهیه غذاهای آن زحمت کشیدند. دریابندری برای معرفی شاهکارهای ادبی به ایرانیان خدمات زیادی انجام داده است و به همین مناسبت و به دلیل ترجمه آثار ادبی آمریکایی جایزه تورنتون وایلدر از دانشگاه کلمبیا به وی اهدا شد. در داخل کشور نیز اگرچه دیر ولی قدر او دانسته شد و در جلسه مرداد 1396 کمیته ملی ثبت میراث ناملموس نام نجف دریابندری به‌عنوان گنجینه زنده بشری در میراث خوراک در فهرست حاملان میراث ناملموس (نادره‌کاران) به‌ثبت رسید.

بیماری و خداحافظی

نجف دریابندری در 23 آبان 1393 در پی سکته مغزی در آی‌سی‌یو بستری شد و پس از بهبودی حالش، در 3 آذر 1393 از بیمارستان مرخص شد اما پس از آن به دلیل کهولت سن، عوارض بیماری و به ویژه فقدان همسرش از ادامه فعالیت‌های ادبی بازماند تا اینکه روز گذشته سهراب دریابندری، پسر این مترجم در صفحه شخصی خود با اعلام این خبر نوشت: «نجف دریابندری، دقایقی پیش، پس از بیماری طولانی درگذشت. ضمن تسلیت به همه دوستداران او، تقاضا می‌کنم به‌دلیل جلوگیری از بیماری به منزل ایشان مراجعه نکنند.» به‌نظر می‌رسد مراسم تشییع و بزرگداشت این مرحوم نیز مانند بسیاری از فرهیختگان تازه درگذشته تحت‌تاثیر قرنطینه ناشی از کرونا و تدابیر بهداشتی قرار گیرد و احتمالا بخشی از آن به‌صورت آنلاین برگزار شود.