به گزارش ایسنا به نقل از روابط عمومی اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران، همزمان با روز قلم، اولین جلسه از نشست‌های نقد کتاب شعر با نقد و بررسی کتاب «تفسیر آه» نوشته محمدحسین ملکیان با حضور سعید بیابانکی و با اجرای فریبا یوسفی توسط محفل ادبی ارغوان در فضای مجازی برگزار شد.
مضمون سازی و بیان غیرمستقیم، ویژگی «تفسیر آه»
در این نشست سعید بیابانکی با تاکید بر قوت محتوا و ساختار اشعار «تفسیر آه» گفت: شعرهای ملکیان در هیچ حوزه‌ای شباهتی به شعرهای قبلی خود و یا حتی بهم نسلانش ندارد؛ به ویژه در این کتاب که یک مجموعه شعر آیینی است و در هر سه زمینه مرثیه، منقبت و مدح دارای اشعار قوی است.
او با اشاره به نسبت بیان شعر و دریافت مفاهیم از سوی مخاطب، ادامه داد: ذات شعر ایجاب می‌کند نسبت به معانی و مفاهیم دارای بیان غیرمستقیم باشد، هرچقدر این اشارات غیرمستقیم‌تر باشند شنونده و خواننده خود را در کشف و دریافت مفاهیم شریک می‌داند.
بیابانکی با بیان این‌که در شعر آیینی هر چه بیان غیرمستقیم‌تر باشد، وجه هنری آن بارزتر است، اظهار کرد: مبنای کتاب «تفسیر آه» چه به صورت مرثیه و چه منقبت، بیشتر براساس مضمون‌سازی در حوزه اعتقادی و مذهبی ما شکل گرفته است. ملکیان با مضمون‌سازی‌های هنرمندانه در اشعارش به مضمون سازی‌های همچون سبک هندی و عراقی و یا مضمون‌سازی‌های صائب، حافظ یا سعدی نزدیک شده و این روند خیلی ارزشمند است.
ستایش معشوق‌گونه معصومین(ع) در شعر آیینی خطاست
بیابانکی با اشاره به جریان ستایش معشوق در سبک‌های مختلف شعری، بیان کرد: اگر به صورت تاریخی نگاه کنیم در دوره سبک خراسانی، معشوق در شعر فارسی ممدوح بوده یعنی کسی که او را می‌ستودند. در دوره‌های بعد در قصائد، پادشاهان ممدوح بودند و شاعران، پادشاه را که یک انسان عادی بوده به جهت قدرت، همینه و هیبت ستایش می‌کردند تا بزرگ بودن قدرت و هیبت‌شان را نشان دهند و در کل اغراق یکی از ویژگی‌های آن دوره است. در سبک عراقی نیز شاعران به ستایش معشوق و بیان زیبایی‌های ظاهری او می‌پرداختند.
این شاعر کم بودن ستایش معشوق‌گونه در «تفسیر آه» را از ویژگی‌های خوب کتاب برشمرد و گفت: در دوره‌ای که شعر آیینی و مذهبی ما رشد کرد، این گونه مضمون‌سازی‌ها وارد شعر آیینی شده که خطایی بزرگ است زیرا ستایش زیبایی ظاهری و قد بلند داشتن و چشمان زیبا و موی مشکی داشتن برای انسان‌های عادی شاید فضیلت باشد ولی برای معصومین(ع) فضیلت نیست و فضیلت‌های دیگری را باید به کار ببریم. خوشبختانه استفاده از نشانه‌های معشوق برای معصومین(ع) در این کتاب کم است.
او با بیان این‌که هر کتابی به ویژه مجموعه شعر هم شامل شعر خوب هم شعر متوسط وهم شعر ضعیف است، گفت: خود دیوان حافظ که یک دیوان کاملا منقح است و خود حافظ هم حواسش بوده که آثار متوسط و ضعیف را نابود و منتشر نکند، در آن هم می‌شود این چیزها را پیدا کرد و کاملا طبیعی است. در این مجموعه هم شعرهای خوب فراوان بوده و طبیعتا شعرهایی هم هست که نسبت به بقیه قوت چندانی ندارد، آنچه از شعرهای این کتاب دریافت کردم این بود که بخشی از شعرهای این کتاب محصول جشنواره‌های ادبی است یعنی شاعر ناخودآگاه سراغ سرودن آن‌ها نرفته و گاهی با یک دانش قبلی شعر را سروده است. در این شعرها ملکیان سعی کرده است مضمونی را که از پیش تعریف شده به عنوان یک تلنگر فرض کند نه هدف. صرفا سرودن برای جشنواره‌ها را یک تلنگر در نظر گرفته و آثار خوبی آفریده است.
موفقیت ملکیان در نو بودن فضاها و محتوای اشعار است
بیابانکی سپس با اشاره به انواع نقد شعر، گفت: یک شکل آن نقد انجمنی است که تعدادی از شاعران، ادیبان یا علاقه‌مندان به شعر در آن حضور دارند و به نقد موشکافانه اشعار شاعر می‌پردازند ولی وقتی که شعر از مدل انجمنی خارج شد و به یک کتاب به عنوان کارنامه فعالیت‌های چند ساله یک شاعر تبدیل شد دیگر به جزئیات شعر نمی‌پردازیم و معمولا درباره کلیات باید حرف بزنیم. کار منتقد در نقد کتاب این است که نقاط قوت و ضعف شاعر را برجسته کند زیرا شاعر آن‌قدر انسان زیرک و تیزهوشی است که متوجه پیام منتقد می‌شود؛ من معتقدم که عمده موفقیت ملکیان در این کتاب این است که فضاها و مطالب تازه‌ای دارد.
او ادامه داد: گریاندن مخاطب که از آسیب‌های شعر آئینی و مذهبی به حساب می‌آید که کمتر در این کتاب دیده می‌شود و شاعر تلاش کرده مخاطب را به فکر وادارد؛ این فکر گاهی برای کشف مفاهیم و مضامینی است که در ابیات و شعرها استفاده کرده، گاهی برای بیدار کردن تخیل مخاطب است، و گاهی هم واقعا مفاهیم و مضامینی بیان شده که ممکن است مخاطب با یکبار خواندن آن متوجه نشود.
بیابانکی در بیان دیگر نقاط ضعف و قوت کتاب گفت: فضای شعر و راحتی رمزگشایی فضای شعر از نقاط قوت این کتاب است البته در جاهایی از کتاب نیز واج آرایی‌های زائدی انجام شده و مضمون‌سازی‌ها به بازی با کلمات تبدیل شده است که از نقاط ضعف آن محسوب می‌شود.
در پایان فریبا یوسفی با اشاره به جزئیاتی از اشعار کتاب، گفت: ملکیان در استفاده از آیات، احادیث و تضمین شعر شاعران در مجموعه‌اش به طور خاص عمل کرده و هر شعری به یک حدیث یا عبارت کوتاهی از یک حدیث یا آیه و گاهی هم شعر برخی از شاعران بزرگ، آراسته شده است؛ که از جمله قوت اثر و نشانه تسلط، مطالعه شاعر و حضور ذهن قوی در لحظه سرودن است.
در این برنامه محمدحسین ملکیان به خوانش یکی از اشعار کتاب «تفسیر آه» با موضوع امام هشتم امام رضا(ع) پرداخت :
گریه‌ام در حرم از روی پریشانی نیست
که پریشانی از آداب مسلمانی نیست
در طوافند چنان موج کبوترهایت
که در این سلسله انگار پریشانی نیست
دست خالی است کسی که به حرم می آید
دم در هیچ نیازی به نگهبانی نیست
در معطل شدن و دست رساندن به ضریح
لذتی هست که در سجده طولانی نیست
شمس تبریز مراد دل مولاناهاست
در دل ما که به جز شمس خراسانی نیست
روی هر پله صحن تو نشستم گفتم
چیست این سنگ اگر تخت سلیمانی نیست
گریه کردم که بدانند همه، از من و تو
هیچ‌یک اهل نظربازی پنهانی نیست
حاجتی دارم و ناگفته بماند بهتر
چون که روی طلب آنچه تو می‌دانی نیست
بر اساس این گزارش، محفل ادبی ارغوان در راستای سیاست‌های اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران مبنی بر گسترش محافل ادبی در سطح استان و شهر تهران و با هدف گسترش عدالت فرهنگی، استفاده از ظرفیت‌های ادبی استان و بروز و ظهور استعدادهای ادبی جمعیت بومی مناطق و شهرستان‌های استان راه‌اندازی شده است.
