سالروز رحلت مرحوم آیت الله العظمی حاج سید احمد خوانساری (رحمة الله علیه)

ولادت و تحصیل

مرحوم آیة الله العظمی حاج سید احمد خوانساری(فرزند مرحوم حاج سید یوسف) که نسب شریفشان به سی واسطه به حضرت موسی به جعفر (ع) می رسد و از نوارد اتقیاء زمان بودند در 18 محرم 1309 هجری قمری در شهر خوانسار، در خانواده های روحانی دیده به جهان گشودند.

مقداری از ریاضیات و علوم مقدماتی و سطح را در زادگاه خویش از محضر علمای بزرگ آن سامان همچون برادر والا مقام خود مرحوم آیت الله حاج سید محمد حسن(متوفای 1337 هجری قمری) و نیز شوهر و خواهرشان مرحوم آیت الله حاج سید علی اکبر خوانساری فرا گرفت و سپس برای ادامه تحصیل به اصفهان مهاجرت نمود و در آن شهر(که یکی از حوزه های بزرگ علمی اسلامی بشمار میرفت) از محضر آیات عظام مرحوم حاج میر محمد صادق مدرس اصفهانی و آخوند ملا عبد الکریم گزی (متوفای 1339 هجری قمری) و میرزا محمد علی تویسرکانی، خارج فقه و اصول خوانده و بعد از طی این مراحل برای تکمیل معلومات خود به دارالعلم نجف(علی مشرفه آلاف التحیة و السلام) عزیمت نمود و در آن حوزه پر برکت، دو سال در درس مرحوم آخوند خراسانی(متوفای 1329 هجری قمری) و چندین سال هم در درس مرحوم آیت الله حاج سید محمد کاظم یزدی (متوفای 1337 هجری قمری) و مرحوم آیت الله نائینی و مرحوم آیت الله آقاضیاء الدین عراقی و اساتید دیگر شرکت جست، تا به مدارج عالیه از علوم مختلف همچون فقه، اصول، فلسلفه، ریاضیات رسید و سپس در سال 1335 هجری قمری به ایران مراجعت و با اقامت در اراک از محضر مرحوم آیت الله حاج شیخ عبد الکریم حائری (مؤسس حوزه علمیه قم) استفاده های علمی فراوانی برد.

اقامت در قم

بعد از اینکه مرحوم حائری به قم آمده و حوزه علمیه را تأسیس نموده اند، مردم اراک از ایشان تقاضا نمودند که مرحوم خوانساری بجای ایشان اقامه جماعت کرده و امورات دینی مردم را اداره کنند، مرحوم حائری هم با این تقاضا موافقت کردند.

حضرت آیت الله اراکی (که از علماء و اساتید بزرگ حوزه علمیه قم هستند) نقل فرمودند که مرحوم حائری تقریبا بعد از شش ماه از عزیمتشان به قم در جلسه ای فرمودند که: ما می خواستیم آقای سید احمد خوانساری علم علمای شیعه باشد ولکن ایشان جماعت کردند که اعلم علمای اراک باشند.

به مجرد اینکه مرحوم خوانساری این قضیه را شنیده و متوجه شدند که رضایت مرحوم حائری در این است که ایشان در قم باشند، همان روز عازم قم شدند و در این شهر اقامت گزیدند.

و تقریبا بعد از دو ماه مرحوم حائری محل اقامت ناز جماعت خود را در مدسه فیضیه به ایشان تفویض کرده و در اولین نماز جماعت هم شرکت جسته و به ایشان اقتدا نمودند.

مرحوم خوانساری در مدتی که در حوزه مقدسه بودند از احترام خاصی برخوردار بودند و از مدرسین و فضلای بزرگ حوزه علمیه بشمار می رفتند.

در درس خارج قه ایشان شاگردان مبرزی همچون امام موسی صدر شرکت می کردند و علاوه بر خارج فقه و اصول، معظم له از مدرسین فلسفه و ریاضیات العظمی منتظری از جمله شاگردان ایشان در فلسفه می باشند.[1]

اقامت در تهران

در رابطه با عزیمت معظم له به تهران، علامه فقید حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی می نویسد: در محرم سنه 1370 که علامه حاج آقا یحیی سجادی وفات کرد، اهالی تهران از مرجع کبیر آیت الله العظمی بروجردی(ره) تقاضا کردند که شخصیت با کفایتی را به تهران اعزام دارند تا در مسجد حاج سید عزیز الله، اقامه نماز کرده و به امورات دینی مردم بپردازد و مرحوم بروجردی ایشان را به تهران فرستادند.[2]

مرحوم خوانساری از نظر زهد و تقوا الگویی کم نظیر و مبارزه ایشان با هوای نفس، مشهور عام و خاص بود، یکی از فضلای حزوه نقل می کردند اوایلی که امام در تهران به حالت تبعید بسر می بردند و ساواک نسبت به ملاقات با ایشان خیلی سخت گیری می کرد و لکن افراد می توانستند با تحمل زحماتی ایشان را ملاقات کنند، یک روز صبح زود عام دیدار امام شدم، موقعی که به نزدیک منزلی که امام در آنجا تشریف داشتند رسیدم مشاهده کردم افرادی که منتظر ملاقات امام هستند به صف ایستاده و به نوبت به محضر امام شرفیاب می شوند. با کمال تعجب دیدم که مرحوم خوانساری هم جزء همین افراد (نفر شانزدهم) به صف ایستاده و منتظر رسیدن نوبت هستند تا با امام ملاقات کنند.

مرجعیت تقلید

بعد از وفات مرجع کبیر مرحوم آیت الله بروجردی جمع کثیری از مردم ایران و برخی از کشورهای دیگر به ایشان رجوع کرده و از ایشان تقلید کردند.

و از تألیفات این فقیه متقی کتاب شریف«جامع المدارک فی شرح المختصر النافع»که فقیه استدلالی منقح و مهذّبی است و جامع بین و جازت لفظ و دقت و تحقیق در مطالب می باشد و دیگر کتاب«العقاید الحقة»در علم کلام و حاشیه عروة الوثقی و رسالۀ عملیه فارسی و عربی و رساله مناسک حج است. و ملاحظه ادب در مقام استدلال حاکی از نفسانیات پاک و روحیه منزه ایشان است.

معظم له در شروع نهضت اسلامی سهمی بسزا داشته و حق بزرگی نسبت به شکل گیری پایه های اولیه انقلاب دارند، حتی در همان ایام، موقعی که به همراه دیگر علماء در بازار تهران به حالت اعتراض نسبت به اعمال دستگاه حرکت می کردند، مورد هجوم پلیس و مأموران امنیتی قرار گرفته و مقداری از ناحیه پا جراحت برداشتند، و اعلامیه های متعددی در همان روزها از طرف ایشان منتشر شد که نمونه ای از آن را می آوریم:

بسم الله الرحمن الرحیم انا لله و انا الیه راجعون الحمد لله رب العالمین و الصلوة و السلام علی خیر خلقه محمد و آله الطاهرین و لا حول و لا قوة الاّ بالله العلی العظیم.

حوادث اسف آور یکی دو روز اخیر که منجر به قتل و جرح یک عده مردم بی گناه و توقیف حضرت آیة الله خمینی و آیت الله قمی و دیگر آقایان عظام شده است، موجب کمال تأثر و تأسف حقیر گردید. با کمال تعجب مشاهده می شود مسئولین امنیت کشور با نهایت گستاخی حضرات آقایان مراجع عظام و علماء اعلام دامت بر کاتهم را موافق اموری که مباینت آنها با شرع مطهر، محرز و مکرر تذکر داده شده است، جلوه می دهند.

حقیر در این موقع حساس لازم می دانم اولیاء امور را متذکر سازم، انجام اینگونه اعمال ضد انسانی نسبت به حضرات علماء اعلام و قتل و جرح مردم بی پناه نه تنها موجب رفع غائله نخواهد بود بلکه جز تشدید امور و ایجاد تفرقه و و خامت اوضاع، اثر دیگری نخواهد داشت. موجب کمال تأسف است که باید حریم مقدس اسلام و روحانیت از طرف اولیاء امور این چنین مورد تجاوز قرار گیرد، انا لله و انا الیه راجعون. از خداوند متعال عز اسمه مسئلت دارم که اسلام و مسلمین را در کنف عنایات خود از همه حوادث مصون و محروس بدارد و ما توفیقی الا بالله علیه توکلت و الیه انیب. الا حقر احمد الموسوی الخوانساری. 13 محرم 1383

وفات و مدفن

و سرانجام این عالم بزرگوار پس از 96سال عمر با عزت بر اثر کسالت در اولین ساعات بامداد روز شنبه مورخۀ 29/10/63(27 ربیع الثانی 1405) ، ندای حق را لبیک گفته و بدیار باقی شتافت و عالم اسلام و حوزه های علمیه را عزادار ساخت.

به مجرد انتشار خبر رحلت ایشان امام امت با پیامی به حوزه های علمیه تسلیت گفته و درسهای حوزه های علمیه به مدت یک هفته تعطیل و از طرف دولت جمهوری اسلامی ایران در سراسر کشور عزای عمومی اعلام شد و بازار تهران هم به مدت سه روز تعطیل گردید.

مردم مسلمان تهران که از ارتحال این عالم جلیل القدر اطلاع حاصل کردند اطراف بیت ایشان اجتماع کرده و به سینه زنی و عزاداری پرداخته و با احترام فراوان و شرکت گسترده پیکر پاک و مطهرش را تشیع و آنگاه جسد، جهت خاکسپاری به شهر قم انتقال یافت و بعد از تشییعی کم نظیر با شرکت مراجع تقلید و علماء و طلاب حوزه علمیه و کلیه طبقات، حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی بر این جسد مطهر نماز گزارده و در کنار مرقد حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) به خاک سپرده شد.

و در خنام این مقال پیام حضرت آیة الله العظیمی امام خمینی و حضرت آیة العظمی گلپایگانی و حضرت آیة الله العظمی منتظری را در این رابطه می آوریم:

بسم الله الرحمن الرحیم انا لله و انا الیه راجعون خبر رحلت مرحوم مغفور آیت الله خوانساری رحمت الله علیه موجب تأسف و تأثر گردید.

این عالم جلیل بزرگوار و مرجع معظم که پیوسته در حوزه های علمیه و مجامع متدینه، مقام رفیع و بلندی داشت و عمر شریف خود را در راه تدریس و تربیت و علم و عمل به پایان رسانده حق بزرگی بر حوزه ها دارد. چه این که رفتار و اعمال خود و تقوا و سیره خویش پیوسته در نفوس مستعده مؤثر و موجب تربیت بود. از خداوند تعالی برای ایشان رحمت و مغفرت و برای علمای اعلام و حوزه های علمیه صبر و اجر خواستارم.

و السلام علی عباد الله الصالحین

روح الله الموسوی الخمینی

بیست و نهم دیماه سال 1363 هجری شمسی

بسم الله الرحمن الرحیم

«ثلمة لا تسد و کسر لا یجبر» با کمال تأسف رحلت مرجع عالیقدر، بقیّة السلف و اسوه فضائل و تقوا و فقیه اهل بیت، حضرت آیت الله آقای حاج سید احمد خوانساری قدس سره را به آستان اقدس حضرت بقیة الله ارواح العالمین له الفداء و به محاضر علمای اعلام و حوزه های علمیه و به عموم ملت مسلمان و شیعیان جهان تسلیت عرض می کنم.

آن فقیه روحانیت در علم و عمل و مخالفت هوی و اطاعت مولی و ترک اقبال به دنیا و انقطاع الی الله و جامعیّت علمی و تدریس و تألیف و عبادت و تواضع در بیش از نیم قرن مشار بالبنان و مسلم بین اقران بود. ضایعه رحلت ایشان را نمی توان با توصیفات و معارف بیان کرد و بیش از حد تصور با فقدان ایشان در حصن و حصین رخنه افتاد.

انا لله و انا الیه راجعون

محمدرضا الموسوی الگلپایگانی

بسمه تعالی انا لله و انا الیه راجعون رحلت عالم متقی و مرجع معظم حضرت آیت الله العظمی خوانساری قدس سره، ضایعه و ثلمه ای بود برای اسلام و روحانیت، فقدان چنین شخصیتی بزرگوار که سالها عمر شریف خود را در حوزه های علمیه صرف تدریس و تربیت طلاب و فضلاء نمود، موجب نگرانی و تأسف است.

اینجانب این مصیبت را به حضرت بقیة الله الاعظم امام زمان روحی له الفداء و رهبر بزرگ انقلاب و مراجع معظم و علمای اعلام و حوزه های علمیه و باز ماندگان محترم تسلیت می گویم و از خداوند بزرگ برای آن فقید سعید، رضوان حق تعالی و علو درجات و برای باز ماندگان و منسوبین آن مرحوم صبر جمیل و اجر جزیل و برای روحانیت معظم اسلام و حوزه های علمیه توفیق صیانت از اسلام و جبران اینگونه ضایعه های اسفناک را مسئلت دارم.

و السلام علی عباد الله الصالحین

حسینعلی منتظری

29 دیماه 1363

پی نوشت ها: