دانستنی‌های رادیولوژی و تصویر‌برداری (۲)

دومین کاربرد این امواج در سوزاندن لخته‌ها و درمان واریس‌ها و نیز سوزاندن تومورهای کبد، کلیه، ریه، پستان و استخوان می‌باشد. پس این امواج هم تصویرساز هستند و هم می‌توانند با حرارت بالای 100 درجه تومورها را بسوزانند؛ بنابراین باز دخالت پزشک متخصص یا رادیولوژیست است که می‌تواند با کارگردانی مثبت خود بین سود و زیان بیمار تصمیم‌گیری و قضاوت کند.

 امواج لیزر

از این نوع امواج در بررسی و اندازه‌گیری محل‌های تابش اشعه ایکس، RF و بقیه انرژی‌ها استفاده می‌شود؛ ضمن اینکه خود لیزر می‌تواند برش‌دهنده و سوزاننده هم باشد؛ مانند سوزاندن لخته خون داخل واریس و یا سوزاننده دیسک بین مهره‌ای و یا تومورها. لیزر در تمام کارهای تشخیصی و درمان پزشکی از دقت و تاثیر خوبی برخوردار است.

امواج مغناطیسی

جوایز نوبل متعددی برای ابداع اشعه ایکس، طراحی دستگاه سی‌تی‌اسکن و MRI به رشته رادیولوژی اختصاص یافته است که «حداقل 4چهار مورد در ارتباط مستقیم»، دو مورد از آنها برای NMR و نام جدید MRI بوده است. MRI قبل از ابداع سی‌تی‌اسکن اشعه ایکس طراحی، اختراع و حتی ساخته شده بود، ولی وضوح تصویری کافی نداشت؛ لذا سی‌تی‌اسکن اشعه ایکس با ابداع آقای مهندس ان- گادفری‌هانسفیلد انگلیسی اختراع و ایشان موفق به دریافت جایزه نوبل شد.

امروز برای تحقیقات، دستگاه MRI به‌قدرت 28 تسلا ساخته شده که تا 4/9 تسلا برای تشخیص‌ها در انسان زنده مجاز اعلام شده است. در کشور ما دستگاه 2/0 تا 3 تسلا مشغول فعالیت هستند. تسلاهای قوی‌تر برای فعالیت‌های بافت‌ شناسی و طیف نگاری یا اسپکتروسکوپی استفاده می‌شوند.

لوتربور، همکار دکتر محمود فروتن مافی، از رادیولوژیست‌های برجسته ایرانی مقیم امریکا در دانشگاه ایلی‌نوی بوده که خاطرات جالبی را از خوابیدن اولین انسان‌ها در داخل ماشین MRI با قدرت 4/9 تعریف کرده است. بیمار در برخورد با دستگاه MRI با دو انرژی روبه‌رو می‌شود: اول امواج مغناطیسی که وقتی بیمار داخل دستگاه قرار می‌گیرد، پروتون‌های بدن او را نظام می‌دهد.

قدرت جاذبه در داخل ماشین MRI 5/1 برابر، یعنی 45000 برابر قدرت جاذبه کره زمین است ورود هرگونه قطعه فلزی که با آهن‌ربا قابل جذب باشد، بداخل اطاق و دستگاه MRI  ممنوع است؛ زیرا به دستگاه چسبیده و عملکرد آن‌را مختل می‌کند و یا ضمن ربایش، قسمتی از بدن بیمار را زخم می‌کند.

وجود طلا، نقره، مس و تیتانیوم و بقیه فلزات که آهن ربا آنها را حرکت ندهد، اشکالی ندارد؛ ولی بازهم بهتر است داخل دستگاه نرود (دندان طلا و یا پروتز تیتانیوم در بدن بیمار چون ثابت و غیرقابل درآوردن است، اشکالی ندارد). از سال 1990 به بعد همه دریچه‌های قلبی و ابزار فلزی پزشکی با دستگاه‌های MRI سازگار هستند؛ اما برای پروتزهای قبل از 1990، حتماً باید با پزشک رادیولوژیست مسؤول مشورت شود.

در داخل دستگاه MRI وقتی پروتون‌های بدن نظام خاص را به‌خود گرفتند، امواج RF در سطوح مشخص و محاسبه شده‌ به آنها تابانده می‌شوند تا محورشان به مقدار مورد نظر منحرف گردد که متعاقباً با خاموش کردن ارسال کننده RF و در برگشت محور پروتون به حالت قبل از تحریک مقدار RF پس داده شده را با گیرنده RF به ثبت رسانیده و با استفاده از معادلات خوارزمی که همان آلگوریتم‌های وارده از غرب می‌باشند، تصویر را درست می‌نماییم. MRI

نیز در حد تشخیص‌های پزشکی ضرری ندارد. از نظر زمانی و در بعضی حالات هم MRI عوارضی خواهد داشت که وجود پزشک رادیولوژیست و برنامه‌های تصویرگیری محاسبه و از پیش نوشته شده از آن جلوگیری می‌کند. مطلق‌ترین ممانعت برای ورود به دستگاه MRI و حتی اطاق MRI و یا پشت در اطاق همان باطری قلبی (pace macker)  است؛ چون این دستگاه آنالوگ و غیر دیجیتال است و در مجاورت دستگاه MRI از کار خواهد افتاد. MRI قدرت تشخیص زیادی در بیماری‌های مغز و نخاع ، سیستم عضلانی و مفصلی، مغز استخوان و عروق دارد؛ ضمن اینکه در تصویرنگاری عمومی بدن نیز کمتر از CT  نیست. انجام MRI از جنین نیز اشکال ندارد و می‌تواند بعضی ناهنجاری‌های جنین را قبل از تولد تشخیص دهد و حتی حدس تشخیص در سونوگرافی را رد یا تایید نماید.

 ماموگرافی

ماموگرافی یا تصویربرداری از پستان با استفاده از اشعه ایکس، سونوگرافی و MRI می‌باشد. انجام ماموگرافی با رادیولوژی زیر سن 30 سال انجام نمی‌شود؛ زیرا ضررش بیشتر از نفع آن می‌باشد؛ اما انجام سونوگرافی و MRI زیر 30 سال اشکالی ندارد و بعد از آن هم به‌عنوان مکمل ماموگرافی سودمند است.

حدود 7 درصد از خانم‌ها دچار سرطان پستان می‌شوند که بیماریابی و تشخیص زودرس می‌تواند مرگ و میر آنها را به کمترین مقدار برساند. در ماموگرافی MRI حتماً بایستی از تزریق وریدی ماده حاجب استفاده نمود. همواره لازم است برای تفسیر هر عکس از پستان تصاویر قبلی برای مقایسه و مشاوره به رادیولوژیست ارائه شود.

 رادیولوژی درمانی

در این روش پزشک رادیولوژیست به عنوان پزشک درمانگر یا عضوی از تیم درمانی با یک سوزن یا لوله باریک و بدون ایجاد برش در بدن بیمار و از طریق سوراخ ظریفی به درمان بیماری می‌پردازد و به این ترتیب از جراحی جلوگیری می‌کند یعنی اگر دارو موثر است، بهتر از سوزن و اگر سوزن یا لوله‌ای می‌تواند موثر باشد، بهتر از انجام جراحی است.

از این نوع درمان می‌توان برای تهیه نمونه‌های بافتی (بیوپسی)، تخلیه آبسه‌ها، کیست‌ها و ... درناژ و لوله‌گذاری برای تخلیه مداوم چرک یا مایعات (نفروستومی و یا گذاشتن استنت‌ها)، درمان دیسک کمر، درمان دردهای عصبی و درمان عوارض بعضی از جراحی‌ها استفاده کرد.

برای خواندن بخش اول- دانستنی‌های رادیولوژی و تصویر‌برداری- اینجا کلیک کنید.