به قلم : سولماز دانشور نیک
تحریریه زندگی آنلاین : هر انسان دارای توانایی‌های متفاوتی است که اگر از کودکی شناسایی و تقویت شوند، زمینه لازم برای پیشرفت و حتی تعیین سرنوشت او در آینده را رقم می‌زنند. تشخیص این توانایی‌ها از وظایف والدین و معلمان است و سبکی کاربردی از فرزندپروری محسوب می‌شود که بر توجه به فعالیت‌ها و علایق کودک یا دقت بیشتر بر روی فعالیت‌هایی که کودک در آنها خوب است، تمرکز دارد. برای آشنایی با سبک فرزندپروری مبتنی بر توانمندی و راه‌های درک و پرورش آن توانایی با این مقاله همراه شوید.
در ابتدا برای فهم بهتر مسئله، پرسشی را مطرح می‌کنیم: واکنش شما به خراب کردن وسیله‌ای در منزل توسط کودک با بهره‌گیری از جعبه ابزار چیست؟ با انتخاب سبک فرزندپروی مبتنی بر توانمندی و داشتن نگاهی مثبت به این موضوع دیگر کودک را سرزنش نخواهید کرد، بلکه او را کنجکاو و به دنبال تولیدی جدید یا راهکاری تازه برای کشف محیط پیرامونش درمی‌یابید. تنها با لحنی آرام از او بخواهید قبل از انجام هر کاری از شما اجازه بگیرد، البته باید به این نکته توجه داشت که گاهی باید رفتارهای کودک را مدیریت کرد و تمرکز بر توانایی‌های او به معنی تحسین همیشگی کودک نیست، اما چگونه میتوان در این مورد، داشتن نگاهی مثبت را در خود تقویت کرد؟
استعداد، مهارت و علاقه رفتارهایی آموختنی‌اند و جزو توانایی‌های کودک محسوب نمی‌شوند. موارد نامبرده باید جهت رشد، جنبه عملی بخود بگیرند. بیاد داشته باشید که کودکان متفاوت و واکنش‌شان به کنش‌های مختلف نیز متفاوت است. برای شناسایی توانایی واقعی، باید مطمئن شوید که آیا کودک از انجام یک فعالیت لذت می‌برد؟ در آن مهارتی دارد؟ خودش آن را انتخاب کرده است؟ اگر پاسخ همه سؤال‌ها مثبت بود، پس شما توانایی واقعی کودکتان را یافته‌اید. یکی از علائم علاقه و توانایی او به انجام یک فعالیت، غرق شدن او در آن و عدم توجهش به گذشت زمان می‌باشد. گرچه همه توانایی‌ها به یک شکل خاص قابل تشخیص نیستند، ولی یک روش برای شناسایی توانمندی کودک دبستانی این است که مسئولیت تعدادی از امور خانه را به او بسپارید، بعد توجه کنید که کودک چگونه آنها را انجام می‌دهد؛ به عنوان مثال، کودکانی که به تا کردن و چیدن مرتب لباس‌ها و اشیا علاقه نشان می‌دهند بهتر می‌توانند اشکال را به هم متصل نمایند و این توانایی به آنها در تبدیل شدن به معماری خوب کمک می‌کند. تاکنون بیش از 100 توانایی شناسایی و نامگذاری شده‌اند که برخی عبارتند از: خلاقیت، علاقه به آموختن، شجاعت، کنترل شخصی، حس شوخ‌طبعی، ذهن باز و مهربانی.
بیشتربخوانید:
مرحله بعد از شناسایی توانایی‌ها
پس از کشف توانایی‌های کودک در زمینه‌ای خاص، با برجسته کردن آن به کودک کمک کنید تا آن را تقویت کند. با ورود کودک به مدرسه، او را تشویق کنید تا انرژی بیشتری را برای پرورش توانایی‌اش صرف نماید و تنها برای رفع نقاط ضعفش، به ضعف‌های او اشاره کنید. بر اساس نتایج پژوهش‌ها، تمرکز بیشتر بر توانایی‌ها نه تنها مفیدتر از تمرکز افراطی بر ضعف‌ها است و پرحاصل‌تر است، بلکه موجبات رضایت کودک در زمان انجام آن کار خاص و زمینه بهتر برای انتخاب شغل آینده‌اش را نیز فراهم می‌آورد. یکی از تمرین‌های مناسب جهت شناسایی و رشد توانایی‌های کودک، طرح یک سؤال مناسب است؛ مثلا، به جای اینکه از او بپرسید: «مدرسه چطور بود؟»، بپرسید: «از کدام توانایی‌ات استفاده کردی؟» در این راستا، تلاش والدین برای حل رفتار ناامید‌کننده کودک باید به شکلی مثبت باشد؛ به عنوان مثال، وقتی کودک برای تماشای فیلمی به شما اصرار می‌کند به جای عصبی شدن، آن را به چشم یک توانایی ببینید و به او بگویید: «پافشاری و حل مسئله دو خصوصیت عالی تو هستند، اما الان وقت مناسبی برای فیلم دیدن، نیست.» و یا اگر کودک از حس همدلی رشدیافته‌ای برخوردار است، به او بگویید اگر او به جای شما بود و شما بر روی چیزی اینقدر پافشاری می‌کردید، او چه حسی داشت؟ در زمان ناامید شدن از شناسایی برخی توانایی‌های کودک، پس از چند بار نفس عمیق به خود بگویید: «توانایی‌ها وجود دارند، اما به صورت مخفی و وقتی آشکار خواهند شد که رفتار ما نسبت به آنها تغییر کند»؛ بدین ترتیب، می‌توانید در رشد آنها به کودک یاری رسانید، اما در هر حال باید به شخصیت فعلی او احترام بگذارید. در این بین، ممکن است برخی رفتارهای کودک مانند سکوت و احتیاط نگران‌کننده بنظر برسند، اما با کمی دقت میتوان متوجه شد که این رفتارها ممکن است نشانه همان توانایی‌های برجسته کودک یعنی علاقه به گوش دادن، استقلال، صبر، صداقت و تفکر عمیق باشند. این رفتارهای او تا حدی با آموزش برخی مهارت‌ها قابل اصلاح است و می‌تواند باعث شود تا او کمی بیشتر به ابراز وجود بپردازد و همه چیز را در خود پنهان ندارد، اما نمی‌توان توقع داشت او در آینده به یک مجری موفق تلویزیونی تبدیل شود. به این نکته نیز باید توجه داشت که با تمرین و آموزش صحیح میتوان ویژگی‌های شخصیتی کودک را متعادل‌تر کرد. همچنین اگر رسیدگی بیش از اندازه کودکتان به ظاهرش را یک ویژگی در نظر بگیرید و از منظر پرورش توانایی به آن بنگرید، احتمالا متوجه لذت بردن او از زیبایی و تبدیل او به طراح و هنرمندی موفق در صورت هدایت درست آن خواهید شد.
بیشتر بخوانید:
مهم‌ترین مانع شناسایی توانایی‌ها
یکی از مهم‌ترین موانع شناسایی توانایی‌های کودک، محدود ساختن او می‌باشد. به یاد داشته باشید اگر توانایی‌های کودک شناخته نشوند ممکن است استعدادهای او نیز به هدر بروند و به دلیل عدم امکان رشد مناسب، بر روی آینده او اثرات منفی گذاشته شود، بنابراین باید به کودک در راه کسب مهارت‌های تازه یاری رساند. واضح است که خطاب همیشگی کودک به عنوان یک شخص خجالتی موجب محدود شدن او به همین خصلت می‌شود، اما صحبت مدام از توانایی‌ها هم می‌تواند مولد نوعی دیگر از هویت شود. توجه داشته باشید که به جای نسبت دادن صفتی خاص به کودک مانند «او خلاق است»، از عبارت: «یکی از صفات خوب او خلاقیت است» استفاده نمایید.
نتیجه
مانند تمام موضوعات دیگر درباره تربیت کودک، شناسایی، درک و تقویت توانایی‌های کودک کاری دشوار و نیازمند احتیاط و تعادل است. بنا بر پژوهش‌ها، تمرکز بر توانایی‌های کودک به ایجاد احساس شادی، افزایش سلامتی و کسب موفقیت تحصیلی در دوران کودکی، و افزایش کارایی حرفه‌ای و حتی ازدواج موفق‌تر در بزرگسالی منجر خواهد شد.
