تا عصر روز گذشته حاکی از آن بودکه هنوز هیچ حکم رسمی، مبنی‌بر عزل یا جانشینی رئیس کل ابلاغ نشده است. اما در ساعات ابتدایی شب، خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، از موافقت هیات‌وزیران با خاتمه ماموریت همتی در بانک مرکزی خبر داد. قبل از اعلام این خبر همتی تاکید کرده بود که تا دستور روحانی، همچنان رئیس کل بانک مرکزی است اما نکته مشخص آن بود که داستان جدایی همتی جدی است چون تایید کرده که روحانی با برخی از اقتصاددانان برای جانشینی او رایزنی کرده است. به‌نظر می‌رسد که دو گزینه جدی برای جایگزینی وجود دارد: حمید پورمحمدی معاون اقتصادی سازمان برنامه و بودجه و اکبر کمیجانی قائم‌مقام کنونی بانک مرکزی. روز گذشته، پورمحمدی این موضوع را تکذیب کرد. حالا همه نگاه‌ها به اکبر کمیجانی معطوف شده است: استاد اقتصاد دانشگاه تهران که احتمالا جایگزین دیگر استاد این دانشگاه می‌شود. کمیجانی با تصمیم هیات‌وزیران وظایف رئیس‌کل را برعهده خواهد داشت. به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دفتر هیات دولت، هیات وزیران با توجه به ورود عبدالناصر همتی به عرصه تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری که مانع از حضور کافی وی در بانک مرکزی و ایفای وظایف و مسوولیت‌های خطیر رئیس‌کل در حوزه‌های حساس پول و ارز می‌شود، با خاتمه مسوولیت وی در سمت ریاست کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موافقت کرد. اکبر کمیجانی، قائم‌مقام بانک مرکزی، از این پس و مطابق قانون، تمامی وظایف و اختیارات رئیس‌کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران را برعهده خواهد داشت. هیات وزیران همچنین از خدمات و زحمات همتی در طول دوران تصدی ریاست وی بر بانک مرکزی تقدیر و تشکر کرد.
سه‌دلیل اختلاف همتی و روحانی؟
پس از آنکه عبدالناصر همتی در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرد، شایعاتی مبنی‌بر وجود اختلافات میان او و رئیس‌جمهور مطرح شد. پس از اعلام تایید صلاحیت‌ها و قطعیت حضور همتی در رقابت‌های انتخاباتی، این اختلافات بیش از پیش عیان شد. گمانه‌زنی‌های مختلفی در رسانه‌ها در مورد دلیل این اختلافات وجود داشت و بعضا در این زمینه مسائل متناقضی بیان شده‌است. اختلاف‌نظر میان رئیس‌جمهور و همتی تا آنجا پیش رفت که برخی از رسانه‌ها خبر از عزل همتی از ریاست بانک مرکزی می‌دادند. رسانه‌های ایران سه دلیل را به‌عنوان ریشه عزل همتی مطرح کردند؛ اولین دلیلی که برخی رسانه‌ها در این زمینه مطرح کردند اینکه روحانی از همتی درخواست کرده در بازار، ارزهای بیشتری فروخته و قیمت دلار را پایین بیاورد. اما همتی در مقابل این درخواست مقاومت کرده است. همتی در برنامه شنبه شب خود در کلاب‌هاوس این شایعه را به کلی رد کرد. او در این باره گفت: روحانی هیچ‌گونه دستوری مبنی‌بر ارزپاشی به جهت پایین آوردن نرخ ارز به بانک مرکزی نداده است. همتی افزود: یکی از افتخارات من این است که سیاست ارزپاشی را متوقف کردم. درست نیست که می‌گویند بانک مرکزی خودش قیمت ارز را بالا برده؛ باید ارزش پول ملی تقویت شود ولی این امر با پول‌پاشی و ارزپاشی میسر نمی‌شود. دومین خبری که توسط رسانه‌ها در مورد اختلافات میان رئیس بانک مرکزی و رئیس‌جمهور اعلام شد، عدم‌هماهنگی همتی با روحانی برای کاندیدا شدن در انتخابات بود. به‌نظر می‌رسد عدم‌هماهنگی همتی با رئیس‌جمهور در مورد حضورش در انتخابات موجب رنجش روحانی از او شده است. به گزارش «اقتصاد نیوز»، برخی منابع آگاه اعتقاد دارند نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری بدون اطلاع به رئیس دولت و هماهنگی با برخی نهادها برای این اقدام، از دلایل تصمیم روحانی برای تغییر رئیس کل بانک مرکزی در کمتر از سه ماه مانده به پایان دولت است. در واقع روحانی از اینکه رئیس کل بانک مرکزی در حال فاصله‌گذاری با دولت است انتقاد داشته است. سومین موضوعی که رسانه‌ها عنوان می‌کردند اینکه با توجه به کاندیداتوری همتی در انتخابات، امکان دارد رئیس کل از برنامه‌های خود برای بانک مرکزی فاصله بگیرد. همچنین این امکان نیز وجود دارد که در حال حاضر ریاست همتی بر بانک مرکزی و کاندیداتوری او در انتخابات از مصادیق تضاد یا تعارض‌منافع به حساب بیاید. حضور همتی در انتخابات ریاست جمهوری می‌تواند در تعارض با وظایف محوله رئیس کل در زمینه سیاست‌های پولی قرار بگیرد. به هر روی حضور وی در انتخابات به‌عنوان رئیس یک نهاد مستقل و تخصصی می‌تواند اعتبار بانک مرکزی را بیش از پیش خدشه‌دار کند.
همتی در کلاب‌هاوس چه گفت؟
در روزهای گذشته، گمانه‌زنی‌های متعددی در مورد اختلاف‌نظر میان روحانی و همتی و احتمال برکنار شدن رئیس کل در رسانه‌ها مطرح می‌شد. همین امر موجب شد که همتی نیز نسبت به این موضوع واکنش دهد. در جلسه پرسش و پاسخ رئیس کل بانک مرکزی در کلاب‌هاوس، او به گمانه‌زنی‌ها در این زمینه پاسخ داد: «رئیس‌جمهور گفتند اگر می‌خواهید در انتخابات بمانید نمی‌توانید رئیس بانک مرکزی بمانید چون روی مسائل پولی ارزی تاثیر می‌گذارد. من گفتم که فعالیت‌های انتخاباتی تاثیری ندارد ولی شما صاحب اختیار هستید. البته شنیده‌ام با برخی اقتصاددان‌ها هم برای جانشینی صحبت کرده‌اند؛ باید صبر کنیم ببینیم ایشان چه تصمیمی خواهند گرفت.» این توضیحات همتی در کلاب‌هاوس، شایعات در مورد احتمال برکناری رئیس کل را تایید می‌کند. این در حالی است که همتی روز گذشته، تاکید کرد که تا دستور روحانی، هنوز رئیس کل بانک مرکزی محسوب می‌شود. او گفت: «قائم‌مقام بانک مرکزی را خودم مشخص کردم و طبق قانون بانک مرکزی در مواقع غیبت و معذوریت رئیس کل، قائم‌مقام می‌تواند تمام اختیارات رئیس کل را داشته باشد. همچنین حکم قائم‌مقام هم با رئیس‌جمهور است. در دوران رقابت‌های انتخاباتی به دلیل اینکه فرصت کمتری دارم که به مسائل بانکی برسم، اختیارات خود را به کمیجانی تفویض کردم.» همتی در سخنان خود در کلاب‌هاوس نیز تاکید کرده بود که دو روز است در بانک مرکزی نیست و کمیجانی، قائم‌مقام رئیس کل وظایف او را انجام می‌دهد. از این صحبت‌ها تا دیشب و قبل از اعلام خبر تغییر رئیس کل می‌شد این‌گونه برداشت کرد که احتمالا همتی روزهای آخر را در ساختمان میرداماد سپری می‌کند.
دست باز رئیس‌جمهور برای عزل رئیس کل
در حال حاضر، قانون موجود در زمینه بانک مرکزی کاملا دست رئیس‌جمهور را برای عزل رئیس کل باز گذاشته است. براساس این قانون، رئیس کل بانک مرکزی به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و با تصویب هیات دولت، با تایید و حکم رئیس‌جمهور منصوب می‌شود. همچنین رئیس‌کل بانک مرکزی به پیشنهاد رئیس‌جمهور و با تصویب دوسوم اعضای هیات دولت و با حکم رئیس‌جمهور عزل می‌شود. این به آن معناست که اگر رئیس‌جمهور خواستار عزل رئیس بانک مرکزی بدون هیچ دلیلی باشد، موافقت دوسوم از اعضای هیات دولت برای عزل او کافی است. قدرت زیاد رئیس‌جمهور در عزل و نصب رئیس کل می‌تواند در تعارض با استقلال بانک مرکزی باشد. از نگاه کارشناسان طرح جدید بانک مرکزی که در مجلس در حال بررسی است، این موضوع را بهبود بخشیده است. براساس این طرح، اولین راه تعبیه شده برای عزل رئیس کل از طریق رئیس‌جمهور است. رئیس‌جمهور می‌تواند پس از مشورت با اعضای غیراجرایی هیات عالی، رئیس کل را عزل کند. اما عزل رئیس کل باید مستند به قصور یا تقصیر او در انجام وظایف یا اجرای مصوبات هیات عالی باشد. اعضای غیراجرایی هیات عالی موظفند نظر مشورتی خود را در موافقت یا مخالفت با عزل رئیس کل به همراه ادله و مستندات مربوط، کتبا به رئیس‌جمهور تقدیم کنند. سپس رئیس‌جمهور باید حداقل یک هفته قبل از صدور حکم عزل، دلایل و مستندات خود و نظرات مشورتی اعضای غیراجرایی هیات عالی را کتبا به رئیس مجلس شورای اسلامی اعلام کند. نامه رئیس‌جمهور در اولین جلسه علنی مجلس شورای اسلامی قرائت و برای اطلاع عموم، منتشر می‌شود. این امر به آن معناست که در طرح جدید قانون بانک مرکزی، عزل رئیس کل برای رئیس‌جمهور هزینه بیشتری خواهد داشت و دیگر نمی‌تواند بدون دلیل و مستندات، رئیس بانک مرکزی را عزل کند.
جانشینان اصلی همتی چه کسانی هستند؟
به‌نظر می‌رسد در حال حاضر، دو گزینه اصلی نامزد جانشینی همتی هستند. برخی رسانه‌ها عنوان کرده‌اند که به احتمال زیاد حمید پورمحمدی، معاون فعلی سازمان برنامه و بودجه به‌عنوان رئیس کل جدید بانک مرکزی انتخاب می‌شود. در مقابل اما پورمحمدی در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس، خبر برخی از رسانه‌ها مبنی‌بر انتصابش به ریاست بانک مرکزی را تکذیب کرد. او در این باره گفت: «فشارهای زیادی وجود داشت که این مسوولیت را قبول کنم، ولی نمی‌توانم کار بودجه را نیمه‌تمام رها کنم.» علاوه‌بر پورمحمدی، از گزینه‌های دیگری نیز برای تصدی مسوولیت بانک مرکزی نام برده می‌شود. روز گذشته با حضور اکبر کمیجانی قائم‌مقام بانک مرکزی در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت به جای همتی، گمانه‌زنی جایگزینی او به‌عنوان رئیس جدید بانک مرکزی تقویت شد. و در نهایت او با تصمیم هیات وزیران، وظایف و اختیارات رئیس کل را برعهده گرفت.
