محمدرضا دژکام - روان شناس، روان درمانگر و مشاور ازدواج و خانواده
تحریریه زندگی آنلاین : مهارت حمام کردن توسط خود کودک
حمام کردن نسبت به مهارت‌هایی چون غذا خوردن و پوشیدن لباس آسان‌تر است. یادگیری برخی از مهارت‌ها برای کودک مشکل بوده و تا زمانی که کودک به اندازه کافی جهت یادگیری مهارت خاصی رشد و تکامل نداشته باشد، نمیتوان چیزی به او آموخت. برای مثال بازوهای کودک برای شستن و تمیز کردن پشت گردن هنوز کوتاهند و اگر این عمل نباشد، برای او مشکل خواهد بود. در زیر، سنین تقریبی یادگیری مهارت‌های خاص در جهت حمام کردن ارائه شده است. کودکان در یادگیری این مهارت نیاز به راهنمایی دارند، البته یادگیری این مهارت برای کودکان جالب‌تر می‌باشد، چون آن‌ها معمولا بازی با آب را دوست داشته و حمام کردن برای آن‌ها سرگرمی می‌باشد.
بیشتربخوانید:
سنین تقریبی جهت یادگیری حمام کردن
شش ماهگی تا یک سالگی
پاشیدن آب، چنگ زدن وسایل حمام مانند اسنفج، صابون و بازی کردن با اسباب‌بازی‌ها در کودکان دیده می‌شود.
یک تا یک و نیم سالگی
کودکان می‌توانند ابر یا پارچه شستشو را روی صورت و قسمتی از بدن بمالند.
یک و نیم تا دو سالگی
توانایی شستن صورت و جلوی بدن ایجاد می‌شود. ضمنا کودک تلاش می‌کند تا با در دست گرفتن صابون موها، گوش‌ها، انگشتان و چشم‌های خود را بشوید، اما جهت شستن پشت سر و گردن احتیاج به کمک دارد. ضمنا کودک می‌تواند به خوبی جلوی بدنش را با حوله خشک کند، اما برای پشت بدن احتیاج به کمک دارد. کودکان در حمام کردن نیز احتیاج به مراقبت و راهنمایی دارند. آن‌ها از آزادی جهت بعضی از کارها لذت می‌برند. ضمنا کودکان جهت مسواک زدن علاوه بر نظارت نیاز به تشویق نیز دارند. کودکان اغلب علاقه‌مندند که برس یا شانه را در دست بگیرند و حتی قبل از رسیدن به پایان اولین سال تولدشان کوشش می‌کنند تا موهای خود را مانند والدین شانه یا برس بکشند. در طی دومین سال تولد کم‌کم کودکان نسبت به مسواک زدن به دندان‌ها علاقه نشان می‌دهند. در ابتدا خمیر دندان توجه آن‌ها را جلب می‌کند و گاهی دیده می‌شود که موهای مسواک را می‌جوند. اواسط سال دوم زندگی کودکان جهت مسواک زدن روی یک نیمکت چوبی می‌ایستند، ولی بیشتر تلاش کودکان صرف مسواک زدن دندان‌های جلویی خواهد شد و به دندان‌های عقب نمی‌توانند مسواک بزنند، البته تا قبل از اتمام 6 سالگی نمیتوان از کودکان انتظار داشت که بدون مراقبت و نظارت بزرگسالان از دندان‌های خود به طور کامل‌تری نگهداری کنند.
بیشتربخوانید:
مهارت‌های بازی
اکثر کودکان اسباب‌بازی دارند، اما تعداد کمی از آن‌ها می‌دانند که چگونه از اسباب‌بازی‌های خود استفاده کنند. برای مدت کوتاهی کودکان را تنها بگذارید. آن‌ها راه‌های جالبی را برای بازی کردن با اسباب‌بازی‌های خود استفاده می‌کنند.
مانند بازی با جغجغه، کشیدن مهره‌ها، بازی با حیوانات پارچه‌ای و عروسک‌ها، البته این‌گونه فعالیت‌های جستجوگرانه احتیاج به کمی مهارت و راهنمایی دارند. بیشتر بازی‌های کودکانه فقط به مهارت‌های ساده احتیاج دارند و کودکان نیز با اکثر فعالیت‌ها و بازی‌ها آشنا شده‌اند. فعالیت اکتشافی کودک در بازی‌ها به مراتب برای او لذت بیشتری دارد تا اینکه اشخاص دیگری، روش‌های بازی کردن را به آن‌ها یاد بدهند، بدون اینکه کودک فکر خود را به کار انداخته باشد. برای مثال در مورد بازی کردن با سه چرخه، کودک باید خودش با حرکت دادن سه چرخه به اطراف متوجه شود که چطور باید روی صندلی آن بنشیند و چگونه برای به حرکت در آوردن آن از پاهایش استفاده کند، البته در صورتی که خود کودک به اکتشاف و کسب تجربه بپردازد، برایش به مراتب دوست‌داشتنی‌تر خواهد بود. مانند قایم‌موشک‌بازی با کودک که این نوع بازی‌ها، زمینه‌ای جهت بازی‌های گروهی در دوره‌های بعد خواهندشد.
مهارت‌های کمک به دیگران
مهارت‌های کمک به دیگران عبارتند از اینکه شخص دیگری را در انجام کارهایش کمک نمایند. اکثر والدین از این احساس کودکان درک دیگری دارند و در جهت آموزش آن‌ها در پیشرفت این مهارت اقدامی انجام نمی‌دهند و در هر فرصتی کودک را تشویق به بازی با اسباب‌بازی‌هایش می‌کنند. اگر کودکان از طریق کمک به کارهای عادی روزانه لذت ببرند، برای یاد گرفتن مهارت‌های دیگر بیشتر مشتاق خواهند بود و این امر باعث کسب مهارت‌های دیگر بیشتر و علاقمندی افزون‌تر آن‌ها در سنین بعدی جهت کمک کردن در کارهای روزانه منزل خواهد شد و مهم‌تر آنکه چنین کودکانی بیشتر و بهتر از دیگران در بازی‌های تیمی و گروهی موفق خواهند بود. اگرچه یادگیری بسیاری از کارهای منزل برای کودکان مشکل می‌باشد، ولی بهتر آن است که ابتدا از کارهای ساده جهت آموزش شروع نمود. اگرچه آموزش مهارت مراقبت از منزل برای کودکان بسیار مشکل است، اما می‌توان به عنوان راهنمایی، امور ساده‌ای را به آن‌ها آموزش داد. برای مثال: کودکان می‌توانند لباس‌های‌شان را بعد از حمام کردن بپوشند و کفش‌ها و لباس‌های‌شان را نزدیک تختخواب قرار داده و مرتب نمایند.
مهارت‌های کودکان خردسال
برخی از والدین معتقدند که باید آموزش در مورد کودکان خردسال‌تر نیز پیاده شود. بدین منظور که بتوانند بهتر عضلات خود را پرورش داده و کنترل نمایند. البته کودکان آمادگی یادگیری برخی از مهارت‌ها را در سنین پایین نیز دارند، اما سن آمادگی در آن‌ها متفاوت است. اما گروهی از والدین بسیار زود و حتی برای چند هفته اول از کودک انتظار برخی از حرکات را دارند. باید توجه داشت که اگر آموزش به کودک در سنین پایین شروع شود، نظم و ترتیب روزانه مختل می‌گردد.
همه کودکان در مراحل سنی مختلف به آموزش توالت رفتن جواب می‌دهند، اما باید توجه داشت که سن تقریبی و میانگین برای همه کودکان یکسان است. به این نکته نیز باید توجه داشت که مهارت‌های مخصوص دوران کودکی باید در همان سن یاد گرفته شوند.
این بدین معنی نیست که مهارت‌های عمده احتیاج به آموزش بیش از حد دارند، بلکه کودک باید به آن مرحله خاصی از آمادگی رسیده باشد که مهارت‌ها در او ایجاد شود. برخی از مهارت‌های دیگر مخصوص سنین بالاتر می‌باشند.
کودکی که آمادگی آموختن را دارا می‌باشد، باید به او فرصت کافی داد که بیاموزد. بدین معنی که در زمان مناسب لازم است کودک را جهت آموزش آداب توالت و کنترل ادرار و اجابت مزاج به دستشویی برد.
لازم است به کودک طرز استفاده از توالت آموزش داده شود. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند که در این موقع باید شیر آب را باز کنیم، به طوری که کودک صدای آب جاری را بشنود و یا با ایجاد اصواتی که باعث جلو راندن مواد اضافی از بدن در یک حرکت روده‌ای می‌باشد، این عمل را تسهیل نمود. آموختن این مهارت‌ها که مستلزم کنترل اعضای عمل دفع می‌باشد، یک مرحله طولانی و مشکل است و هر نوع کمک صحیح و به جا می‌تواند به این مرحله آموختن سرعت بیشتری بدهد.
بیشتربخوانید:
سه روش در این زمینه ارائه شده است که با رعایت آن‌ها بهتر می‌توان در آموزش چگونگی استفاده از توالت موفق شد:
1ـ در دستشویی نباید حواس کودک را پرت و یا ذهن او را منحرف نمود که متوجه نشود به چه علت به توالت آمده است، یعنی وقتی روی صندلی توالت نشسته یک اسباب‌بازی به او بدهیم تا با آن بازی کند.
2ـ تهیه وسایل و لوازمی که اندازه آن‌ها مناسب با سایز کودک باشد. این عمل آموزش را آسان‌تر و با وحشت کمتری همراه می‌کند. آیا به کار بردن یک توالت مخصوص بزرگسالان برای کودک که پاهایش در هوا آویزان است و باعث ترس و وحشت او می‌شود به آموزش او در این زمینه کمک نماید؟!
به عبارت دیگر یک صندلی کوچک مخصوص توالت با یک جعبه در کنار آن که کودک بتواند به راحتی پاهای خود را روی آن قرار دهد می‌تواند ترس کمتری در او ایجاد نماید.
3ـ هنگامی که فردی مضطرب و نگران است، همه ماهیچه‌های بدن او سفت و کشیده خواهند شد که این سختی شامل عضلات مخصوص عمل دفع نیز می‌شود.