دکتر احمدرضا رفعتی - فوق‌تخصص ارولوژی و لاپاراسکوپی پیشرفته
تحریریه زندگی آنلاین : اختلال عملکرد مثانه چیست؟
این اصطلاح برای طیف وسیعی از مشکلات کلیوی و مثانه به کار می‌رود. در هر صورت این عبارت نشان می‌دهد که در عملکرد مثانه و مجاری ادرار کودک مشکلی به وجود آمده است.
سیستم ادراری بدن چگونه کار می‌کند؟
سیستم یا دستگاه ادراری بدن شامل اندام‌هایی است که ادرار را می‌سازند، در بدن نگه می‌دارند و سپس از بدن خارج می‌کنند، یعنی کلیه‌ها، حالب، مثانه و مجاری ادرار. این سیستم نقش حیاتی در بدن ایفا می‌کند و اختلال در عملکرد آن، می‌تواند آسیب‌های بسیار جدی به دنبال داشته باشد. در این میان کلیه‌ها اهمیت ویژه‌ای دارند و آسیب این دو عضو لوبیایی شکل می‌تواند جان بیمار را به خطر بیندازد. کلیه‌ها مواد زائد را از خون می‌گیرند (فیلتر می‌کنند) و سپس ضایعات آن (ادرار) را از طریق لوله‌هایی به نام حالب، به مثانه منتقل می‌کنند. مثانه، ادرار را نگه می‌دارد تا زمانی که بدن از طریق مجرای ادرار آن را دفع نماید. مجرای ادرار در پسرها در انتهای آلت تناسلی و در دخترها در جلوی واژن باز می‌شود. شبکه پیچیده‌ای از عصب‌ها، سیگنال‌هایی از مثانه به نخاع و مغز و پشت آن می‌فرستد و به مثانه اجازه می‌دهد تا ادرار را به روشی کنترل شده ابتدا ذخیره و سپس خارج کند. نوزادان و کودکان بسیار خردسال رفلکسی ساده دارند که باعث می‌شود هنگام ادرار کردن، روی مثانه‌شان فشار وارد شود. با رشد کردن و بزرگ‌تر شدن آنها، برخی عوامل به آنها اجازه می‌دهد تا کنترل بیشتری روی ادرار خود پیدا کنند. اول اینکه مثانه ظرفیت بیشتری از ادرار را در خود نگه می‌دارد به این معنی که بزرگ‌تر می‌شود. در 2 تا 3 سالگی، کودک کنترل بیشتری روی ماهیچه‌های اسفنکتر پیدا می‌کند. عضلات دو تایی اسفنکتر با بسته شدن محکم مانند یک نوار لاستیکی در اطراف دهانه مثانه، مانع از نشت ادرار و برگشت آن به کلیه‌ها می‌شوند. همان طور که مغز کودک نیز در حال رشد کردن و بالغ شدن است، کودک تقریبا تا 7 سالگی، کنترل کاملی روی ادرارش پیدا می‌کند.
بیشتربخوانید:
علائم و علل
علائم شایع اختلال عملکرد مثانه چیست؟
کودکان مبتلا به اختلال عملکرد مثانه، ممکن است طیف وسیعی از علائم را داشته باشند، اما مشکلات رایج‌تر عبارتند از:
از دست دادن کنترل ادرار: خیس شدن در ساعت بیداری آن هم در کودکان بالغ (4 تا 6 سال) می‌تواند از نشانه‌های این اختلال باشد.
تکرر ادرار و نیاز به دفع آن به دفعات زیاد: مخصوصا اگر کودک مجبور شود شب‌ها چندین بار (تا 8 بار) از خواب بیدار شود و به دستشویی برود.
خیس شدن وقت خندیدن: کودک وقتی می‌خندد، دچار نشت ادرار می‌شود.
شک و تردید: کودک نمی‌داند ادرار دارد یا نه و زمانی را برای شروع ادرار با این شک سپری می‌کند.
بروز برخی حرکات و حالت‌های فیزیکی: کودک برای اجتناب از مراجعه به دستشویی، خودش را جمع می‌کند، پاها را روی هم می‌اندازد و چمباتمه می‌زند.
کاهش چشمگیر دفعات ادرار کردن: کودک در ساعات بیداری به اندازه طبیعی و نرمال، به دستشویی مراجعه نمی‌کند.
نحوه دفع ادرار: جریان خروج ادرار به شکل معمولی نیست و به صورت یک دفعه و انفجاری ادرار خارج می‌شود.
نشت ادرار پس از مراجعه به دستشویی: معمولا در دخترها رخ می‌دهد. به این صورت که کودک پس از دفع ادرار باز هم دچار نشت آن می‌شود.
زور زدن: مشکل در خارج کردن ادرار که کودک را به فشار آوردن و زور زدن مجبور می‌کند.
فوریت ناگهانی: کودک به یکباره و بسیار غیر منتظره نیاز به دفع ادرار پیدا می‌کند.
بیشتربخوانید:
یبوست و اختلال عملکرد مثانه چگونه به هم مرتبط می‌شوند؟
یبوست یکی از شایع‌ترین علل اختلال عملکرد مثانه در کودکان است. اگر کودک در هفته بیشتر از دو بار مدفوع نمی‌کند و اگر مدفوع او سفت، خشک و کوچک است و با درد و ناراحتی دفع می‌شود، یعنی که به یبوست دچار است. مشکل یبوست در کودکان بسیار شایع است، به ویژه در کودکانی که از مصرف غذاهای پرفیبر اجتناب می‌کنند. مشکلات مربوط به حرکات روده و عملکرد مثانه اغلب به هم مربوط هستند و اغلب با عنوان اختلال عملکرد روده مثانه (BBD) شناخته می‌شوند.
علت این ارتباط تنگاتنگ
نزدیکی رکتوم به مثانه
وقتی که مقدار زیادی مدفوع در رکتوم وجود دارد، به مثانه نیز فشار وارد می‌شود. در چنین شرایطی مثانه نمی‌تواند ادرار را در خود نگه دارد و این فشار کاذب باعث تکرر ادرار می‌شود.
عضلات کف لگن مسئولیت نگهداری عضله مثانه (اسفنکتر) و عضله مقعد را دارند و این دو ماهیچه را کنترل می‌کنند.
کودکانی که هنگام مدفوع کردن، احساس درد می‌کنند، تمایل دارند مدفوع خود را نگه دارند. این عمل به نوبه خود با سفت کردن اسفنکتر مثانه در ادرار باقی می‌ماند که می‌تواند منجر به تکرر ادرار شود.
تشخیص
چرا تشخیص و مدیریت مشکلات مثانه در کودکان مهم است؟
خیس شدن کودکان در مدرسه، باعث ایجاد استرس در آنها می‌شود. این اختلال اگر درمان نشود، منجر به مشکلات مثانه و کلیه برای بزرگسالان می‌شود.
تخلیه ضعیف مثانه، عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری، سنگ کلیه یا مثانه و نارسایی کلیه در دراز مدت مشکلات جدی ایجاد می‌کنند. در مورد کودکی که علائم و نشانه‌های این اختلال را از خود بروز داده است، بهترین عملکرد مراجعه به پزشک متخصص می‌باشد. به حالات و رفتارهای فرزند خود توجه کنید. اگر علائم گفته شده را در او ملاحظه کردید، به پزشک مراجعه کنید. برخی از دلایل دیگر نیز می‌توانند در عملکرد دستگاه ادراری اختلال ایجاد کنند، مثل چسبندگی یا وجود اسکار و زخم در واژن، زخم یا باریکی مجرای ادرار در پسران، شقاق مقعد یا افتادگی رکتوم که با یبوست همراه است و وجود توده سفت در شکم (نشان از یبوست). پزشک معالج انجام برخی از آزمایشات اولیه را توصیه می‌کند. آزمایش ادرار و خون و برخی تصویربرداری‌های اولیه. او از شما می‌خواهد که به تعداد دفعات مراجعه او به دستشویی توجه کامل کنید، یبوست او را با خوردن غذاهای مناسب مدیریت نمایید، احتمالا نمونه ادرار او را جمع آوری کنید و ... .
بیشتربخوانید:
درمان اختلال عملکرد مثانه
مدیریت اختلال عملکرد مثانه اغلب موفقیت‌آمیز بوده و بیشتر کودکان مورد درمان قرار می‌گیرند. اولین قدم برای درمان این است که ابتدا بدانید کودک‌تان چه نوع مشکل مثانه دارد. اگر یبوست دارد، مشکل یبوستی او را برطرف کنید. در رژیم غذایی او تغییر ایجاد کنید.
اگر کودک‌تان به ندرت ادرار می‌کند، برای مراجعه به دستشویی او نیز برنامه تعیین کنید تا طبق عادت بتواند عملکرد عضلات مثانه و رکتوم را بهبود ببخشد. مراقبت‌های بهداشتی را به هیچ وجه فراموش نکنید. اگر کودک‌تان تکرر ادرار دارد، ممکن است که مثانه بیش‌فعال داشته باشد. به پزشک مراجعه کنید تا به او داروهای مورد نیازش داده شود. داروهایی مثل اکسی‌بوتینین و تولترودین. برخی از کودکان ممکن است با نحوه انقباض مثانه و شل و سفت شدن اسفنکترشان مشکل داشته باشند. برای رفع آن برخی تمرینات مربوط به عضله کف لگن لازم است. دستشویی رفتن را به او یادآوری کنید، مخصوصا در حین بازی. ممکن است کودک‌تان نیاز به درمان بیوفیدبک داشته باشد. بیوفیدبک دستگاهی است که در فیزیوتراپی استفاده می‌شود و برای تقویت عضلات ضعیف و رفع برخی اختلالات مثل بی‌اختیاری ادرار بسیار مناسب است. در این روش با استفاده از امواج ساطع از بدن آموزش اتفاق می‌افتد. به حسگرهای الکتریکی وصل شده و این حسگرها اطلاعات را به اعصاب و عضلات می‌رسانند و فعالیت‌های خود مختار بدن اندازه‌گیری می‌شود و در قالب فیدبک صوتی یا تصویری در اختیار پزشک قرار می‌گیرد.
با تشخیص و ارائه مراقبت‌های بهداشتی و طی یک برنامه درمانی مفید و مناسب، این اختلال درمان خواهدشد.
