دکتر منصوره منصوری - متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری
تحریریه زندگی آنلاین : بیماری بازگشت ادرار از مثانه به کلیه یا ریفلاکس ادراری در واقع پس زدن ادرار از مثانه به سمت حالب و کلیه‌ها است. به طور طبیعی جریان ادرار از کلیه به سمت حالب‌ها و سپس رو به پایین و ورود آن به مثانه است و جریان ادرار معکوس این مسیر، غیر عادی است. این بیماری معمولا در کودکان تشخیص داده می‌شود و مهم‌ترین علامت و عوارض آن عفونت ادراری است.
بیشتربخوانید:
علائم
شایع‌ترین علامت بیماران دچار بازگشت ادرار، عفونت ادراری است. عفونت ادراری معمولا با علائم زیر بروز می‌کند:
احساس فوریت ادراری قوی و پایدار
حس سوزش در طی ادرار کردن
تکرر ادرار با حجم کم ادرار
کدر شدن رنگ ادرار
تب
درد در پهلو یا زیر شکم
هر چند علائم فوق در بالغین نشان‌دهنده عفونت ادراری است، ولی معمولا در اطفال این علائم دیده نمی‌شوند. علائم عفونت ادراری در کودکان غیر اختصاصی و بیشتر به صورت تب، فقدان اشتها و بی‌قراری است.
به تدریج که کودک مبتلا به بیماری بازگشت ادرار بزرگ می‌شود، در حالی که بیماری وی تشخیص داده نشده و درمان نشده، علائم زیر در وی دیده می‌شود:
شب ادراری
یبوست
افزایش فشار خون
دفع پروتئین در ادرار
بیماری ممکن است قبل از تولد و در طی سونوگرافی و با دیدن هیدرونفروز کلیه‌های جنین مورد شک قرار گرفته و پس از تولد نوزاد با عکس‌برداری مثانه تشخیص داده شود.
بیشتربخوانید:
علل
بازگشت ادرار اولیه
در این حالت کودکی که متولد می‌شود با نقص در دریچه انتهای لوله حالب که به طور معمول از بازگشت ادرار از مثانه به حالب جلوگیری می‌کند، متولد می‌شود. به علت این نقص، وقتی در مثانه در حین ادرار کردن، فشار داخلی مثانه بالا می‌رود ادرار از مثانه به حالب‌ها و کلیه پس می‌زند. شایع‌ترین نوع بازگشت ادرار، نوع اولیه است. به تدریج که کودک بزرگ می‌شود، به علت طویل‌تر و صاف‌تر شدن حالب‌ها، عملکرد دریچه انتهای حالب هم بهتر می‌شود و ممکن است بازگشت ادرار خودبه‌خود رفع شود یا تدریجا کمتر شود.
بازگشت ادرار ثانویه
علت این فرم از بیماری در واقع ناتوانی مثانه در تخلیه کامل ادرار است که خود می‌تواند به علت انسداد در مسیر خروج ادرار از مثانه یا نقص عصبی که باعث تضعیف عملکرد عضلانی مثانه شود و یا فشار مثانه را افزایش دهد.
عوامل خطرساز
نژاد
بچه‌های سفیدپوست بیش از سیاه پوستان مستعد بیماری بازگشت ادرار هستند.
جنس
دختران بیش از پسران مستعد بازگشت ادرار ثانویه هستند، ولی نوع اولیه در پسران شایع‌تر است.
بیشتربخوانید:
اختلال عملکرد مثانه‌ای – روده‌ای
در این نوع اختلال کودک معمولا ادرار و مدفوعش را نگه می‌دارد و دیر به دیر و ناکامل تخلیه می‌کند و مستعد عفونت ادرار مکرر می‌شود که می‌تواند همراه با بازگشت ادرار باشد.
سن
احتمال بیماری در شیرخواران و کودکان تا سن دو سالگی نسبت به کودکان بزرگ‌تر بیشتر است.
سابقه خانوادگی
بازگشت ادرار اولیه در کودکانی که سابقه فامیلی دارند، بیشتراست، به ویژه در کودکانی که والدین آنها این بیماری را در کودکی داشته‌اند. همچنین وجود بیماری در برادر و خواهر، استعداد بیماری را افزایش می‌دهد.
عوارض
مهم‌ترین نگرانی در این کودکان نگرانی از آسیب کلیوی است. هر چه درجه بازگشت ادرار شدیدتر باشد، شانس آسیب کلیوی بیشتر است.
اسکار کلیه
عفونت‌های ادراری درمان نشده منجر به اسکار کلیوی می‌شوند که در واقع آسیب دائمی به بافت کلیه است. اسکارهای کلیوی منجر به فشار خون و نارسایی کلیوی می‌شوند.
فشار خون بالا
آسیب به کلیه‌ها به علت ناتوان شدن کلیه‌ها در دفع آب اضافه بدن و مواد زاید باعث افزایش فشار خون می‌شود.
نارسایی کلیوی
ایجاد اسکار در کلیه منجر به اختلال در عملکرد کلیه به صورت نارسایی حاد یا مزمن کلیوی می‌شود.
روش‌های تشخیصی بیماری ریفلاکس
آزمایش ادرار
بررسی نمونه ادراری و کشت ادرار با هدف تشخیص عفونت ادراری انجام می‌شود.
بیشتربخوانید:
سونوگرافی کلیه‌ها و مثانه
این بررسی تشخیصی به منظور تشخیص اختلالات ساختاری در کلیه و مثانه انجام می‌شود. در هر کودکی که با عفونت ادراری همراه با تب مراجعه می‌کند، قدم بعدی انجام سونوگرافی است.
در صورت وجود ورم در کلیه یا لوله حالب، نیاز به تصویربرداری از مثانه با ماده حاجب وجود دارد. با توجه به بی‌ضرر بودن انجام این روش تشخیصی در دوران بارداری در صورتی که ورم در کلیه و یا حالب در سونوگرافی دوران جنینی دیده شود، با توجه به شک به بیماری بازگشت ادرار، نیاز به بررسی تکمیلی پس از تولد وجود دارد.
تصویربرداری از مثانه
در این شیوه تصویربرداری از مثانه با اشعه ایکس در دو حالت انجام می‌گیرد. ابتدا مثانه با ماده حاجب از طریق سوند پر می‌شود.
سپس یک بار با مثانه پر و یک بار در شرایطی که بیمار ادرار می‌کند، از مثانه تصویربرداری می‌شود. در صورت وجود بیماری بازگشت ادرار، ماده حاجب در حالب و یا کلیه بسته به شدت بیماری رویت می‌شود.
اسکن هسته‌ای
در اسکن هسته‌ای هدف اصلی بررسی عملکرد کلیه‌ها و اینکه آیا کلیه‌ها به علت عفونت ادراری قبلی دچار اسکار و آسیب غیر قابل برگشت شده‌اند یا خیر، می‌باشد.
تعیین درجه شدت یا گرید ریفلاکس
در خفیف‌ترین درجه ریفلاکس (گرید یک) بازگشت ادرار فقط در حد حالب است و در شدیدترین نوع آن (گرید پنج) بازگشت ادرار تا کلیه‌ها پیش رفته است و باعث ورم شدید کلیه‌ها و حالب شده است.
شیوه‌های درمانی
انتخاب شیوه درمان بستگی به شدت بیماری و درجه ریفلاکس دارد. درمان به موقع عفونت ادراری و ممانعت از آسیب به کلیه‌ها در جلوگیری از عوارض بعدی بسیار مهم است.
درمان دارویی با آنتی‌بیوتیک
در مواردی که درجه ریفلاکس خفیف تا متوسط است، درمان به صورت حمایتی و با مصرف آنتی‌بیوتیک در دز پیشگیرانه است.
معمولا با افزایش سن و رشد کودک در درصد بالایی از بیماران ریفلاکس خودبه‌خود رفع می‌شود. این بیماران باید تا مادامی که آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند، تحت نظر پزشک باشند و با انجام آزمایش ادرار مکرر و اسکن کلیه روند بهبود یا عدم بهبود آنان مورد مراقبت قرارگیرد.
اگر درجه ریفلاکس شدید باشد و یا در بیماری که درجه متوسط بیماری را دارد، ولی علی‌رغم مصرف آنتی‌بیوتیک دچار عود مکرر عفونت ادراری می‌شود، گزینه ترجیحی درمان جراحی است.
درمان جراحی
در درمان جراحی هدف اصلی ترمیم دریچه بین حالب و مثانه است تا از بازگشت ادرار ممانعت شود. جراحی به دو شیوه جراحی باز و لاپاروسکپی قابل انجام است. هر دو شیوه با نتایج قابل قبول در ترمیم دریچه حالب به مثانه همراه بوده‌اند.
درمان جراحی اندوسکپی
در این شیوه از طریق سیستوسکپی و به کمک سوزن مخصوص مواد حجم دهنده ویژه‌ای به نحوی در اطراف دریچه حالبی دچار ریفلاکس تزریق می‌شود که باعث استحکام دریچه و کاهش شدت ریفلاکس و رفع آن شود. نتایج درمان جراحی از درمان اندوسکوپی موفقیت‌آمیزتر بوده است، ولی زمان بستری در بیمارستان در این شیوه کوتاه‌تر بوده و نیاز به برش جراحی نیز وجود ندارد.
