واکاوی راهکارهای ایجاد وحدت میان تشیع و تسنن در تحکیم جامعه اسلامی

مقدمه

وحدت بین تشیع و تسنن درجوامع اسلامی آن هم در شرایطی که یکی از اساسی ترین نیازهای جامعه اسلامی امروزی است، مطرح می شود که جدایی ها و ظهور جریاناتی آتشین بین این مذاهب، کیان جهان اسلام را تهدید می کند. تقریب مذاهب اسلامی، قبل از دوره اخیر در نتیجه تلاش و پایمردی مصلحان بزرگ و آرزومند وحدت اسلامی در جامعه اسلامی مطرح گردید. بی گمان اگر تفرقه ای وجود نداشت و خطر تفرقه و نزاع و آتش تعصب های مذهبی نبود، و اگر ضرورتی عینی و سرنوشت ساز و سوء استفاده دشمنان نبود این عالمان آگاه و دلسوز موضوع وحدت اسلامی را مطرح نمی کردند. درباره وحدت بین شیعه و سنّی سخن های بسیار گفته شده، امّا آنچه امروز طرح آن بایسته به نظر می رسد، طرح راه کارهای ایجاد وحدت بین شیعه و سنی وارائه راهبردهایی که بتواند به وحدت و یکپارچگی جهان اسلام بینجامد و زمینه های تحریک، درگیری و جنگ های فرقه ای را خنثی کند. در قرآن مجید سخن از وحدت و مذمت اختلاف به میان آمده و خطرات آن بازگو شده است. با بررسی این آیات به خوبی عوامل وحدت بخش را می توان به دست آورد. زادگاه اختلاف از نظر قرآن در میان حاملان دین و از سوی برخی عالمان بسته اندیش است، آنان هستند که گاه به جای کاهش دادن اختلاف ها و نزدیک کردن افکار و اندیشه ها، زمینه های رویارویی را فراهم می سازند و با سطحی نگری، طرح موضوعات سست و بی پایه، برگزاری جلسات موهن، استناد به احادیث ضعیف، همواره هیزم اختلاف را انباشته می سازند، و به تعبیر قرآن (شوری/ 14) با آگاهی، به اختلاف دامن می زنند.

در این تحقیق عوامل اختلاف مفصّل مورد بحث و بررسی قرار گرفته و راه کارهایی نیز برای از بین بردن این اختلاف بیان گردیده است. امید است برای خوانندگان مفید و سودمند واقع شود. حال که انقلاب و حکومت اسلامی، زمینۀ پیدایش وحدت را از هر نظر پدیدار کرده و آرمان وحدت گرایی را از حالت اولیه آن بصورت یک تئوری و نظریۀ عمیق انقلابی در آورده و در سطح جهان مطرح نموده است، باید با تلاش و اخلاص در راه وحدت بخشیدن به صفوف مسلمانان بکوشیم و دل ها و اندیشه ها را برای شنیدن ندای حق و آوای وحدت بگشائیم. برخی از عالمان مذاهب اسلامی اهمیت وحدت را درک نموده و بر آن تأکید زیاد داشته و در این باره از هیچ کوششی دریغ نکرده اند. لازم است که با تکیه بر استعانت خداوندی، از اختلاف بین خود دوری کنند وصف های خود را در بعد اجتماعی و سیاسی فشرده سازند و سخن خود را در برابر دشمنان اسلام یکی گردانند تا بتوانند خصومت دشمنان را از جمع مسلمانان در گوشه و کنار جهان دفع کنند و برای نجات سرزمین های اسلامی از دست تطاول آنان بکوشند تا درفش اسلام بار دیگر بر فراز آن ها به اهتزاز در آید و مسلمانان شعار الله اکبر را سر دهند. با اتحاد و دور نهادن اختلافات، ترس و اندوه رخت بر می بندد چنانکه خداوند فرموده است: «وَلاتَهَنوا وَ لاتَحزَنُوا وَ اَنتُمُ الاَعلُونَ إِن کُنتُم مُؤمِنینَ» (آل عمران / 139). سستی نکنید و غمگین نشوید، اگر شما ایمان داشته باشید، برترید (ر. ک: ابراهیم جناتی، 1381، ص 415). بدین رو، گفت و گو درباره عوامل و عناصر تشکیل دهنده وحدت بین شیعه و سنّی و نقش آن در تحکیم جامعه اسلامی یکی از مبرم ترین نیازهای کنونی جامعه اسلامی است که با حفظ وحدت و یکپارچگی می توان بین شیعه و سنی همبستگی ایجاد کرد.

البته معنای صحیح وحدت شیعه و سنّی این است که با توجه به اینکه بین دو مذهب مشترکات بسیاری است دو گروه باید بر محور این مشترکات به هم نزدیک شوند و برای حفظ و تعالی اسلام با همدیگر همکاری و هم یاری داشته باشند. در واقع، نهال وحدت شیعه و سنی در عصر امروز به دست توانای حضرت آیه الله العظمی بروجردی (ره) و شیخ محمود شلتوت غرس شد، جرقۀ امیدی در دل دینداران متعهد در جهان اسلام بود که شعله های مقدس آن تا ابد فروزان تر و درخشان تر خواهد بود. این دو بزرگوار با روشن بینی و درک صحیح از شرایط جهانی و موقعیت مسلمانان، اساسی را بنیان نهادند که به مثابه سدّی محکم می تواند در حراست از کیان جهان اسلام در هجوم همه جانبه استعمار کار ساز افتد، به عبارت دیگر در دورانی که استعمار و صهیونیسم تمامی جهان اسلام و ارزش های آن را مورد هجوم قرار داده و اساس کار خود را بر تعمیق نقاط افتراق مذاهب اسلامی و به فراموشی سپردن نقاط اشتراک آنها بنیان نهاده اند. منطق حکم می کند که مذاهب اسلامی که در اصول با هم اشتراک نظر و عقیده دارند، با پی جویی نقاط اشتراک، از مسلمانان، امت یگانه ای بسازند که با هدف مشترک، پاسدار میراث فرهنگی، ارزشهای معنوی و داشته های مادی خود باشند (سایت پرسمان). تحقیق حاضر با روشی تحلیلی به واکاوی راهکارهای ایجاد وحدت میان تشیع و تسنن در تحکیم جامعه اسلامی می پردازد.

1. مفهوم شناسی

1-1. مفهوم وحدت

درلغت به معنای یگانه بودن و یکی بودن است (دهخدا، بی تا، ج2، ص 272). ولی در معنای اصطلاحی به مفهوم اتحاد و یکی شدن دو چیز و یا بیشتر به کار می رود (سید علوی، 1381، ص 5). مفهوم وحدت و یکپارچگی اسلامی این است که با توجه به مشترکاتی که بین همۀ طوایف و فرقه های اسلامی وجود دارد و همگی اعتقاد به خداوند یگانه، پیامبر اسلام (ص) و کتاب الهی و قبله مشترک و اعتقاد به معاد و احکام اسلامی مثل نماز، روزه، حج و زکات دارند، با همدلی با یکدیگر همکاری کنند.اختلاف در بعضی از اعتقادات و احکام و اختلاف منابع، که نتیجه طبیعی اجتهاد و تفکر آزاد است، نباید موجب جدایی و دوری قلب های مسلمانان از یکدیگر شود، بلکه باید همه فرقه های اسلامی با کمال شرح صدر و وسعت نظر عقاید و افکار یکدیگر را درک و تحمّل نمایند و در عین حال که در صحنه کاوش و تحقیق و بحث و استدلال در فضای علمی تلاش می کنند، در عرصه زندگی اجتماعی و تعامل با توجه به مصالح تمام امت اسلامی با سماحت یکدیگر را درک و به عناصر مهم تشکیل دهندۀ وحدت توجه و در راه تحقق آن بکوشند. مراد از وحدت یکی کردن مذاهب، شیعی کردن سنّیان و یا سنّی کردن شیعیان نیست. منظور حصر مذاهب به یک مذهب و یا حتی گرفتن مشترکاتی که بین همه طوایف و فرقه های اسلامی وجود دارد و طرد متفرقات آنها نیست. بلکه مراد از وحدت، برداشتن موانع مصنوعی و پیشگیری از اموری است که باعث جدایی، کینه و دشمنی میان مسلمانان می گردد. از یک طرف دست دشمنان اسلامی بر آنان دراز و از طرف دیگر در درون خود گرفتار و از حرکت و پیشرفت و رفع فقر، و جهل و حلّ مشکلات جامعه بازمانده و به خود مشغول می گردند، عقل دینی و خرد جمعی می گوید حفظ آرمان های اصلی مهم تر از نزاع های بخشی نگر است.

1-2. مفهوم اخوت اسلامی

اخوت اسلامی بدین معنا و مفهوم است که همه ی عالمان مذاهب اسلامی باید با تلاش و کوشش و اخلاص، در راه تحقق وحدت بین صفوف مسلمین بکوشند. همه باید در برابر حرکت های ضد اسلامی و موضع گیری بنگاه های استکباری و تدبیر های صلیبی و نیرنگ های صهیونیستی در بلاد اسلامی که شب و روز برای برافروختن آتش نزاع و تفرقه بین مسلمانان اهتمام می ورزند بیدار باشند و با وحدت و همسویی و همدلی نگذارند که به اهداف ناروای خود برسند. چه بهتر آنکه مسلمانان با همکاری و اتحاد و تلاش فراوان به هدف مشترکی که بین آنان وجود دارد، دست یابند و حکومتی واحد براساس کتاب خدا و سنت رسول (ص) او تشکیل دهند و شکوه و فرهنگ و نیرومندی و عزت اسلام را بدان بازگردانند (ر. ک: ابراهیم جناتی، 1381، ص 395). آنچه بر سر مسلمانان آمده و می آید به علت دوری از یکدیگر بوده است. حوادث صدر اسلام اگرچه باعث دیدگاه های متفاوت بین مسلمانان نسبت به صحابه گردید، ولی ما امروزه مسئول در برابر آن حوادث نمی باشیم و باید افکار و اندیشه ها را متوجه آینده نمائیم. زیرا دشمن از راه های مختلف و گوناگون و با انگیزه های جدید، اختلافات را بین مسلمانان برای همۀ زمان ها دامن می زند. متأسفانه به رغم همه اصرارها بر وحدت، نغمه های شوم اختلاف و دودستگی و جدایی ها، بر زبان دشمنان آگاه و دوستان نادان جاری می باشد در حالی که کفر جهانی کلیۀ تضادهای داخلی خویش را حل کرده و در برابر اسلام و مسلمانان در یک صف قرار گرفته اند. آیا سزاوار است که مسلمانان به علت اختلاف سلیقه ها و برداشت های مختلف از برخی ادلۀ شرعی، با هم در مسائل اجتماعی و سیاسی اختلاف نموده و در برابر یکدیگر صف آرایی کنند، حال آنکه در تمام اصول عقاید و عمدۀ مبانی و منابع اصلی استنباط احکام الهی و در بیشتر فروع، دارای باور و نگرشی یکسان می باشند. شگفت آور این است که امت پیامبر(ص) سرنوشت بلاد خود را به دست مستکبرین جهان خوار بدهند، تا درآمد حاصل از منابع سرشار سرزمین های اسلامی را که باید در خدمت ابلاغ معارف دین و ارزش های اسلام به جهانیان باشد، در راه هایی بکارگیرند که جز پراکندن دروغ، ایجاد تردید و بدبینی و سرانجام افتراق و نزاع در میان امت اسلام، نقش دیگری ندارد. شگفت آورتر این که برخی همراه و هم صدا با تبلیغات روحانی نماهای درباری، بذر بغض و کینه و نزاع را بین امت اسلامی می کارند و نسبت به هر اندیشه و عمل وحدت گرایانه، با سوء ظن و بدبینی می نگرند (ر. ک: ابراهیم جناتی، 1381، ص 414).

2. دلایل نیاز به وحدت اسلامی

مسلمانان امروزه بیش از هر زمان دیگر نیاز به وحدت دارند. زیرا در شرایطی قرار دارند که بسیار خطرناک تر از شرایط زمان صحابه و تابعین و تابعان تابعین می باشند به دلیل:

1- اتحاد و اتفاق همۀ دشمنان اسلام و هجوم آنها بر مسلمانان در همۀ ابعاد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و. ..؛

2- سیاست دشمنان اسلام در این زمان پیچیده تر از سیاست آنها در گذشته است. چون سیاست آنها در زمان ما قائم بر تعهّد، اتفاق، محبت و راستی نمی باشد بلکه قائم بر نیرو برای استیلاء بر ثروت ها و ذخایر مسلمانان است. سیاست آنان بر منطق درست و ثابتی قرار ندارد، بلکه مطابق مصالح و خوی تجاوزگری آنها تغییر می پذیرد و بر هیچ قانونی استوار نیست.

استکبار به گونه مستقیم و غیر مستقیم تمام همتش را بر راه اندازی توطئه ها و دسیسه ها و پوشاندن حقایق و بوجود آوردن نگرانی و آشوب در مناطق اسلامی که در برابر سیاست او خاضع نمی شوند، بکار گرفته و می گیرد و بدین جهت بیشتر بلاد اسلامی را آتش فتنه فرا گرفته و استقرار و آرامش را از مسلمانان سلب کرده است. آنان دارای هیچ گونه رأفت و رحمی نبوده و هیچ گاه مصالح ملت ها را در نظر نداشته اند.

3- استکبار برای حقوق انسان ها (مخصوصاً مسلمانان) هیچ گونه اعتبار قائل نیستند. در مجالس قانونگذاری و اعلامیه حقوق بشر مدعی طرفداری از بشر می باشند، امّا پیش از آنکه مرکّب قلم آنها خشک شود، سعی و تلاش می کنند دولت ها را در قالب کشورهایشان در معرض خطر و زیان قرار داده و صدها هزار انسان را از دیار خویش آواره و همنشین گرسنگی و بیماری نموده و از آزادی ها محروم گردانند و باز هم با کمال پر رویی از آزادی بشر و اعلامیۀ حقوق بشر دم می زنند.

4- آنان اگرچه مدّعی طرفداری از عدم برتری نژادی و دینی می باشند ولی در عمل، گوش های آنها در برابر مردم تحت ستم فلسطین، افغانستان و. . کر می شود، گویی آنان را انسان نمی دانند.

5- آنان اگرچه مدّعی حرمت کشتار و نابودی بشر هستند ولی مخالفین خود را به ویژه مسلمانان را به سخت ترین کیفرها تهدید می کنند، گویی خون مسلمانان برای آنان هیچ گونه حرمتی ندارد (ر. ک: ابراهیم جناتی، 1381، ص 416).

3. واکاوی راهکارهای ایجاد وحدت میان تشیع و اهل سنت

برای ایجاد وحدت اسلامی راهکارهای متعددی وجود دارد که به بعضی از آنها در این تحقیق اشاره می کنم. به امید اینکه موجبات رفع این اختلاف فراهم شود:

3-1. ایجاد گفتمان

اولین و مهم ترین راهکار جهت وحدت بین شیعه و سنّی، گفتمان علمی است، بدین معنا که نظریه پردازان و عالمان دینی فرقه های اسلامی در کنار هم قرار گرفته، گفتگوهای علمی انجام دهند. در این گفتگوها بر مسائل مشترک تأکید شده و عالمان اسلامی از مبانی یکدیگر آشنا شوند. زیرا خیلی از مسائل اختلافی بین مسلمانان ناشی از آن است که فرقه های اسلامی از بعضی اصول و مبانی یکدیگر آشنایی کامل ندارند. عدم آشنایی آنها از اصول یکدیگر موجب شده که مسلمانان برداشت های نادرستی از هم داشته و نسبت به یکدیگر بدبین شوند. حتی حکم تکفیر یکدیگر را صادر نموده و زمینه های برخوردهای فیزیکی فراهم گردد. بیشترین تعصبات مذهبی و قومی نیز ریشه در عدم آگاهی از مبانی گروه های اسلامی دارد. عدم آشنایی مذاهب از عقاید یکدیگر موجب می شود دشمنان اسلام و آنها که از تفرقه میان فرقه های اسلامی سود می برند موارد اختلاف برانگیز را پررنگ تر کرده و مواردی را که موجب اتحاد بین مسلمانان می شود، نادیده گیرند.

3-2. توجه به نقاط مشترک

مطمئناً مسائل مورد اتفاق میان این دو مذهب بسیار فراتر از موارد اختلاف می باشد، اما غالباً مسائل مورد اختلاف مورد توجه قرار گرفته و مسائل و اعتقادات مشترک نادیده نگاشته می شود. که یکی از عوامل ایجاد اختلاف هر چه بیشتر مسلمانان از نقاط مشترک شان است. هم چنین توجه به دشمن مشترکی که اصل اسلام و کشورهای اسلامی و مردم جهان اسلام را نشانه رفته اند، یکی از عوامل مهم اتفاق نظر و وحدت میان کشورهای اسلامی می تواند باشد.

3-3. تدوین آثار و برگزاری همایش های علمی

یکی از شیوه های کاربردی در ایجاد وحدت اسلامی، تدوین آثار علمی در قالب کتاب، مجله، روزنامه، برگزاری نشست های علمی و تبادل افکار و نظریات است. در آثار علمی باید به عوامل وحدت و عوامل اختلاف پرداخته شود و مشکلات جهان اسلام بررسی گردد. تدوین فقه مقارن و عقاید تطبیقی و مقایسه ای نیز باید از محورهای مهم آثار علمی باشند، کتاب هایی مانند «الفصول المهمه» تألیف علامه شرف الدین و انتشار مجله ای مانند «رساله التقریب» نقش بنیادی در زمینه سازی وحدت اسلامی داشتند. از سوی دیگر با تدوین سریال ها و نمایش نامه ها نیز می توان جهت ایجاد وحدت اسلامی زمینه سازی نمود. بهتر است این دست از آثار به زبان های مختلف ترجمه شوند و در اختیار مسلمانان قرار گیرند.

3-4. صدور فتواهای همگرایی

بی تردید صدور فتوای مجتهدان فرقه های اسلامی نقش بنیادی در وحدت بین شیعه وسنی دارد. همان گونه که نقش اساسی در اختلافِ شیعه و سنی دارد. اگر مجتهدان فتاوایی مانند جواز شرکت نمودن مسلمانان (شیعه و سنی) در مراسم عبادی همدیگر را صادر نمایند، زمینه های همسویی مسلمانان را فراهم می کند، شیخ محمود شلتوت، رییس دانشگاه الأزهر مصر در زمان جمال عبدالناصر یکی از کسانی است که در فتوای معروف خود، مذهب جعفری و فقه شیعه را به عنوان یک مذهب رسمی و فقهی تأئید کرد. فتوای معروف او در زمان خود در نزدیک شدن اهل سنت به شیعه تأثیر بسزایی داشت (ر. ک: ابراهیم جناتی، 1381، صص 310 - 311).

3-5. آشنایی با معارف اسلامی

یکی از عوامل مهم اختلاف، فاصله گیری از معارف و آموزه هایی دینی است. شخصیت هایی مانند امام راحل و علامه شرف الدین بر این باور بودند جهت «ایجاد وحدت اسلامی» آشنایی کامل مسلمانان با معارف اسلامی لازم است. نکته ی قابل دقت آن است که یکی از مواد قانون اساسی «جماعه التقریب بین المذاهب الإسلامیه» که در قاهره تشکیل شده، آن بود که مسلمانان با معارف اسلامی آشنایی پیدا کنند.

3-6. شناسایی عوامل اختلاف

برای ایجاد وحدت اسلامی، باید عوامل اختلاف همانند تعصبات قومی، قدرت گرایی و پیروی از هواهای نفسانی، شناسایی و با آنها مبارزه گردد. دشمنان خارجی نیز همواره نقش اساسی در ایجاد اختلاف داشته اند. استعمارگران با شعار «تقرفه بینداز و حکومت کن» بین مسلمانان اختلاف ایجاد کرده اند. داده های تاریخی نشان از آن دارد که استعمارگران در حوادث ناگواری که در جهان اسلام بوجود آمدند، نقش اساس داشتند. آنان با ایجاد اختلاف، جنگ های داخلی را بوجود آوردند. حتی می توان عامل اساسی و ریشه ای ایجاد و پیدایش بعضی از فرقه ها میان اهل سنت و شیعه را استعمارگران دانست. و دست های مرموز آنها را پیدا کرد.

بر این اساس برای ایجاد وحدت اسلامی بین شیعه و سنی، شناخت عوامل داخلی و خارجی اختلاف ضرورت دارد. مرحوم آیت الله بروجردی در آخرین لحظات عمر خویش یکی از راه های ایجاد وحدت اسلامی را، رفع عوامل اختلاف دانسته و گفته اند: «من برای ایجاد حسن تفاهم میان مسلمانان آرزوهای بسیار داشتم و در صدد بودم در نامه ای به شیخ شلتوت بنویسم و به ایشان یادآور شوم که موجبات رفع اختلاف را فراهم سازند» (خمینی، 1368، ص73).

3-7. اتخاذ سیاست های مشترک

اتخاذ سیاست های مشترک توسط کشورهای اسلامی می تواند در روابط بین المللی و سیاست های اقتصادی و تشکیل بازارهای مشترک اقتصادی شکل گیرد. هم چنین می توان در صحنه های سیاسی در برابر دشمنان، سیاست های راهبردی اتخاذ و به حمایت از مظلومان جهان اسلام پرداخت. به امید آن روز.

3-8. زمینه سازی جهت بالا رفتن اتّحاد مسلمانان

یکی از راه کارهای ایجاد وحدت بین شیعه و سنی، زمینه سازی جهت بالا رفتن اتحاد مسلمانان می باشد. در این رابطه می توان انگیزه ها و زمینه های متعددی را مطرح کرد که از آن جمله عبارتند از:

1- کم رنگ کردن مرزهای جغرافیایی ساختۀدست استعمارگران اروپایی با از بین بردن ترس دولت های مسلمان از همدیگر و تبدیل سوء ظن ها به حسن ظن ها

2- تشکیل قدرتی حقیقی و فراگیر برای تأمین امنیت همه سرزمین های اسلامی در برابر نقشه های شوم بیگانگان بویژه صهیونیست های غاصب

3- همکاری گسترده در به کارگیری نیروهای متخصص و کارشناسان و اساتید علوم و فنون جدید به جای کارشناسان بیگانه به منظور همیاری در توسعه و پیشرفت متقابل

4- ارتقای فرهنگی با مباحثه های گسترده و صمیمانه برای حفاظت از فرهنگ اسلامی مشترک و ارزش های دینی در برابر تهاجم فرهنگی غرب، حفظ نسل امروز و فردای ملل مسلمان از بی هویتی و افتادن در دام تبلیغات دشمنان اسلام و توسعه «دار التقریب» برای رفع تضادهای فرقَ مذهبی

5- ایجاد شرکت های فراملّی با هدف جذب سرمایه های معطل و سرمایه گذاری در کشورهای اسلامی با رعایت مناسبات و شرایط مناطق و سدّ عملی فرار این سرمایه ها به بازارها، بانک ها و مراکز صنعتی اروپایی و آمریکایی

6- برنامه ریزی دولت ها برای حذف واگرایی ها و فرقه سازی و یا فرقه گرایی های مذهبی، جلوگیری از ایجاد بدبینی فرق اسلامی نسبت به یکدیگر، حفظ احترام اهل مذاهب مختلف، همسویی و همفکری علماء و دانشمندان اسلامی بر گسترش ارزش های مشترک اسلامی، حفظ منزلت اسلام با رفتار و گفتار مبنی بر اندیشه و عقلانیت و پژوهش ها و تحقیقات مشترک اسلامی برای ارائه الگوهایی مشترک و حقیقی از اسلام به پژوهش گران جهان امروز

7- هماهنگ کردن دیدگاه کلّی دربارۀ اساس ساختار حکومت اسلامی و نقش آن در زندگی سیاسی - اجتماعی به طوری که همچون عرصۀ دموکراسی در جهان معاصر، هیچ تناقضی میان شکل های مطرح شده برای حکومت پیش نیاید.

8) توافقات سیاسی مشترک کارگزاران و ارائه دیدگاه های عمومی در موضع گیری ها و مسائل سیاسی - امنیتی جهان (حقیقت، 1385، ص 223).

3-9. هدف گذاری جهت ایجاد وحدت

وحدت اسلامی هدفی است که قرآن بر آن تأکید دارد و هر مسلمانی باید در پی تحقق آن باشد. اگر در گذشته از یکدیگر متفرق و پراکنده بودیم، اینک براساس آرمان هایی درصدد تدارک و جبران مافات برآئیم و در سایه قرآن واحد و قبله واحد مجتمع شویم، به همین دلیل می توان اهداف وحدت بخشی را در مسائل زیر خلاصه کرد:

1- نخستین هدف برای وحدت بخشی، کاستن تنش ها، اختلافات و از بین بردن کینه ها و پیشگیری از جنگ ها و کشتارهای مذهبی است. این هدف با مشخص کردن مبرم ترین مسائل دینی و تعیین اولویت ها میّسر می گردد.

2- جلوگیری از گسترش جریان های افراطی مذهبی، تشدید تعصب های کور و غیرمنطقی که معمولاً در سایه اختلافات مذهبی شکل می گیرد و هر چه این اختلاف ها افزوده می شود، زمینه رواج غلّو، خرافات، افزون می شود. به جای تعمق در دین و معنویت، حرکات ظاهری و شعاری افزایش پیدا می کند و سطح دین از عمق به لایه های رو بنایی و سطحی تنزل پیدا می کند، مراسم و رفتارهای ظاهرگرایانه فراوان می شود اما از حقیقت دین هیچ خبری نیست، در صورتی که آگاهی از اهمیت وحدت و رویکرد به آن به دین منطقی و مستدل و با پشتوانه اعتقاد آگاهانه را فراهم می سازد.

3- حفظ هویت اسلامی در جهان با وحدت بخشی به جهان اسلام شکل می گیرد، حتی هویت شیعی با وحدت بیشتر می گردد، بویژه اگر این هویت همراه با عمران و آبادانی و توسعه اقتصادی و سیاسی و سماحت همراه باشد.

4- تقویت بینۀ جامعه اسلامی، عزت و شکوه صدر اسلام هنگامی باز می گردد که مسلمانان در یک صف قرار گیرند و امکانات و ثروت و قدرت و شکوه آنان رونقی برای اخلاق و معنویت شود.

5- جلوگیری از تشویق افکار غیرمسلمانان و پیشگیری از گریز از دین در جامعه اسلامی، زیرا هرگاه نزاع های فرقه ای و مذهبی اوج بگیرد، در داخل جوامع مسلمان سرخوردگی، تنفر و گریز از دین شکل می گیرد و اسلام به عنوان دین خشونت معرفی می گردد و طرفداران جنگ تمدن ها و آنانی که از جنگ های صلیبی سخن می گویند، برآمد جنگ های مذهبی را ریشه در آموزه های دینی اسلام معرفی می نمایند و اگر مسلمانان در فلسطین و در جاهای دیگر به حق از خود دفاع می کنند به حساب خشونت طلبی اسلام جا می زنند. این است که روشن کردن اهداف وحدت و نشان دادن عوامل مؤثر بخش، این فایده را خواهد داشت که روشن کند منظور از وحدت، استحاله و از بین بردن مذهبی به نفع مذهبی دیگر نیست، نزاع و اختلاف نکردن و سعه صدر داشتن و کاستن تنش ها و تکفیرها و ایجاد دوستی و محبت درمیان ملل اسلامی است (ایازی، 1380، ص 187).

3-10. تقویت عناصر وحدت

یکی از راه های ایجاد وحدت بین شیعه و سنی در جامعه اسلامی، تقویت عناصر وحدت می باشد. در اینجا عوامل و عناصر مؤثر در تحقق پیدا کردن وحدت اسلامی را به گونه ای خلاصه و فشرده یادآور می شوم که عبارتند از:

1- آشنا نمودن مردم به اینکه وحدت یک وظیفه شرعی و واجب الهی است برای همه مردم.

2- آشنا ساختن مردم به اینکه همۀ مسلمانان دارای نظری واحد در اصول دین می باشند. اما در برخی از فروع نظری اگرچه دارای نظرات مختلفی می باشند ولی این مانعی ندارد، زیرا در اسلام براساس «إنّ للمجتهد المصیب أجران و للمخطی، أجرٌ واحدٌ» تجویز شده است. و لذا باید هر یک دیگری را معذور بدارد و باعث صف آرایی در برابر یکدیگر نشود.

این اختلافات نظری ضرری ندارند چون همه دارای هدف واحدند و آن رسیدن به واقع و حکم الهی است. پس نظر واحد مسلمانان در اصول دین به تنهایی می تواند ضامن وحدت امّت اسلامی از کران تا کران گردد.

3- آشنا ساختن مسلمانان به مبانی و منابع اسلامی که در آنها بر وحدت تأکید بسیار شده است.

4- تلاش وسعی همه جانبۀ عالمان برای ارائه نقاط مشترک بیشتر و کاستن از اختلاف نظرات در مسائل نظری، از راه بحث ها، مناظره ها و احتجاج های علمی در جوّی سالم و صمیمی و به دور از تعصب و خودرأیی.

5- پیروی از شیوۀ سلف صالح، زیرا آنان در حفظ وحدت کوشا بودند. و تاریخ زمان صحابه این را گواه است. البته آنان در شیوه های فقهی با هم اختلاف داشتند. مثلاً برخی دارای شیوه ی اخباری گری، برخی دارای شیوۀ اصولی افراطی، برخی دارای روش اصولی معتدل و برخی دیگر دارای شیوه ی اصولی احتیاطی بودند و این اختلاف باعث اختلاف آراء و نظرات آنان در تمام استنباط از ادله در بسیاری از مسائل نظری در فروع شد. ولی آنان با این وصف، هماهنگی و رفت و آمد و ارتباط با یکدیگر را حفظ می کردند و از ایجاد دشمنی، کینه، بغض و دودستگی سخت پرهیز می کردند و هیچ گاه اختلاف آنان در برخی از آراء سبب جدایی ایشان از یکدیگر نمی شد.

6- توجه عالمان اسلامی به قضایای کشوری که در آن زندگی می کنند و به قضایای دیگر کشورهای اسلامی و توجه به مسائل سیاسی جهان و حرکت های ضد اسلامی و موضع گیری های بنگاه های استکباری و صهیونیستی و نیز توجه به عُمّال و مزدوران آنها در بلاد اسلامی، که برای بهم زدن صفوف مسلمین از هیچ وسیله ای روی گردان نبوده و نخواهند بود.

7- احیای فرهنگ وحدت گرایی و نفی غرب زدگی در جوامع اسلامی و مقابله با پیرایه های تفرقه انگیزی که به نام آداب و رسوم دینی و مذهبی از سوی مغرضان و ناآگاهان در طول زمان در فرهنگ سنتی جامعه اسلامی ریشه دوانده است.

8- آگاهی بخشیدن به آحاد امت اسلامی برای دریافت تصویری روشن از ابعاد تمدن گذشته اسلام و علل سقوط و انحطاط مسلمانان در سده های اخیر و نیز بیان فواید و ثمرات وحدت و بیان پیامدهای تفرقه و اختلاف و ارائه حوادث تاریخی که در آنها مردم بر اثر اختلاف به هلاکت رسیدند.

9- ملتزم شدن هر مسلمان به ارزشهای معنوی مانند تقوی اخلاص، اصلاح بین برادران اعتصام به حبل الله، اهتمام به امور یکدیگر، دوری از سوء ظن و غیبت و استهزاء و...

10- رعایت اخلاق اسلامی در برابر همه مسلمان ها، سعه صدر و بردباری در برابر اختلاف سلیقه ها، رعایت ادب اسلامی در برخوردها، پیشی گرفتن در سلام و امثال اینها.

11- تلاش منادیان وحدت و همۀ کارگزاران آن که وحدت را شعار خویش قرار داده اند، برای یکسان سازی قول و فعل خودشان. جای تأسف است که ما ببینیم مسلمانان در کشورهای مختلف جهان اسلام، در آتش اختلاف و تفرقه بسوزند و دشمنان اسلام بر این پراکندگی آنان بخندند (ابراهیم جناتی، 1381، ص 251).

3-11. برداشتن موانع تحقق وحدت

اگر موانع تحقق وحدت برداشته شوند، آنگاه وحدت اسلامی در جامعۀ اسلامی ظاهر خواهد شد. موانع تحقق وحدت عبارتند از:

1- دوری از اصل خردمندی: اگر این اصل مدّ نظر باشد و پیامدهای تفرقه را درک کنند، هیچ گاه مسلمانان از هماهنگی و همسویی و همدلی دست برنمی دارند.

2- عدم درک واجب الهی بودن وحدت: اینکه خداوند وحدت را بر مسلمانان از هر قوم و نژادی که باشند واجب قرار داده است.

3- جهل پیروان مذاهب از یکدیگر: سومین مانع جهل و بی اطلاعی مسلمانان از یکدیگر است. هرگاه پیروان مذاهب اسلامی از ماهیت مذاهب دیگر، آن چنان که پیشوایان آنان بیان کرده اند آگاهی داشته باشند، بی تردید تأثیر به سزایی در تحقق وحدت خواهد داشت.

4- تسلط دشمنان اسلام بر بلاد اسلامی: زمانی که دیدند هماهنگی بین مسلمانان منافع آنها را به خطر می اندازد، موانع گوناگونی را بر سر راه تحقق وحدت پدید آوردند از جمله قضیه شیعه و سنی را به گونه های مختلفی توسط عوامل مزدور خود مطرح کرده اند و از این راه توانسته اند به مقاصدشان نایل شوند. بنابراین بر اهل سنت و تشیع است که این راه را بر آنها مسدود نمایند.

5- سیاست های گوناگون در جهان اسلام: سیاست های مختلف در جهان اسلام هر یک از آنها به انگیزه از میدان بدر کردن رقیب و تثبیت حاکمیت خویش به تفرقه افکنی و پاشیدن بذر نفاق در بین مسلمانان پرداخته و برخی با بهره گیری از دیگر زمینه های اختلاف مثل قوم گرایی و نژادپرستی، تفرقه بین مسلمانان دامن زده و می زنند.

6- احادیث جعلی و ساختگی: این احادیث جعلی (اسرائیلیات) با نفوذو مداخلۀ ادیان دیگر در مسائل دینی مسلمین و نیز از طرف غلاة و نواصب، به انگیزه لکه دار کردن چهرۀ اسلام و ایجاد اختلاف، به مصادر حدیثی راه یافته اند.

7- تسلط استعمار بر سرزمین های اسلامی: از آغاز، یکی از سیاست های مهم استعمارگران ایجاد تفرقه میان مسلمانان بوده که با دامن زدن به اختلافات فرقه ای، قومی، زبانی و غیره انجام گرفته است. متأسفانه با وجود فریاد آگاهان و منادیان وحدت، هنوز هم این حربه های دشمن بر پیکر امت اسلامی، ضرباتی وارد می نماید.

8- قدرت طلبی: این مانع، چه در چهرۀ استعماری، چه در چهرۀ استبداد، چه در چهرۀ دینی و چه در چهرۀ مذهبی می تواند وجود داشته باشد.

9- خود برتربینی: با اینکه در اسلام برتری به تقوی و دانش است نه به چیز دیگر

10- حق دانستن باورهای خود: آن است که پیرو هر مذهبی باورهای خود را صددرصد حق و باورهای دیگران را صددرصد باطل می داند.

11- دروغ بستن به دیگران: عالمان دنیاپرست یا براساس دروغ ها و تهمت ها (مثلاً چون فلان طایفه معتقد به الوهیت علی (ع) هستند و...) و یا براساس ادّله خود ساخته، فتوا بر کفر پیروان مذهبی صادر می کنند با اینکه نمی توان گویندۀ «لا اله الاّ الله و محمّد رسول الله» را تکفیر کرد (مطابق نظر همه پیشوایان مذاهب) (ر. ک: ابراهیم جناتی، 1381، ص 408).

3-12. وحدت اسلامی را از واجبات بدانیم

بارها گفته اند که مسلمانان، اسلام را به عبادات و مناسک ظاهری محدود کرده و از اصول و مسائل مهم تر غافل مانده اند. طبق تعالیم قرآن و روایات، وحدت اسلامی یکی از این واجبات است. درباره ی وحدت در قرآن آمده است: «به حقیقت مؤمنان با هم برادرند. پس بین برادرانتان صلح و آشتی برقرار کنید و تقوای الهی داشته باشید؛ که مورد رحمت قرار گیرید» (حجرات/ 10). در جای دیگر توصیه به چنگ زدن به ریسمان الهی و نهی از تفرقه و اختلاف می کند (آل عمران / 103). با وجود این تصریحات قرآنی، جای تردید باقی نمی ماند که حفظ وحدت از واجبات اسلام است.

3-13. به حج، به عنوان عامل وحدت بخش، بیش تر توجه کنیم.

در موسم حج، به این فرصت عظیم برای تقویت وحدت مسلمانان بیش تر بیندیشیم و نقش مهم حج را به خود و اطرافیان گوشزد کنیم. این کار را می توانیم در تشکیل جلسات و همایش هایی در سطح مسجد، شهر و محلّ زندگی مان به طور گسترده ای دنبال کنیم. باید توجه داشته باشیم که سخنرانان چنین نشست هایی باید خود به این سفر روحانی مشرف شده و فضای برادری میان مسلمانان را از نزدیک لمس کرده باشند. تدّبر در مناسک حج و شعارهای حج نیز می تواند به گسترش وحدت کلمه کمک کند. مثلاً شعار تلبیه (لبیک، اللّهم لبیک...) در بردارنده ی مفهوم توحید و عبودیت است. و پیداست که عبودیت اجتماعی بدون اتحاد میّسر نیست.

3-14. تحمّل در برابر آراء و عقاید یکدیگر

اختلاف نظر و عقیده در همه جا وجود دارد. اما اگر قرار باشد که این اختلافات را در تعاملات روزمره دخالت دهیم، با مشکلات بسیاری در زندگی مواجه خواهیم شد. جالب اینجاست که بعضی از مسلمانان، به ویژه در کشورهای غیر اسلامی، در عین داشتن اختلاف عقیده با غیر مسلمانان، بدون هیچ مشکلی با آنان ارتباط دارند، اما همین که به میان هم کیشان خود می آیند، تحمل و مدارای خود را به فراموشی می سپارند. اسلام پهنه ی وسیعی دارد و علمای اسلام بر سر مسایل بسیاری، از طرز قرار گرفتن دست ها در نماز گرفته تا اظهار نظر درباره ی حضور مسلمانان در چرخه ی سیاست کشورهای غربی با هم اختلاف دارند، اما این مباحث را در حلقه های علمی و تخصصی مطرح می کنند و با تحمل و مدارا به سخن طرف مقابل گوش فرا می دهند. حال که علمای راستین دنیای اسلام با چنین سعه ی صدری برخورد کرده و می کنند، کم حوصلگی ما مسلمانانِ عادی، توجیهی ندارد.

3-15. انتقاد بدون اهانت به یکدیگر

بعضی از مسلمانان به گونه ای یکدیگر را نقد می کنند که گویی با دشمن خود طرف هستند. این رفتار جاهلانه، توهین آمیز است و باعث عصبانیت و اختلاف بین شیعه و سنی می شود . ما باید قبل از نقد یکدیگر «آداب انتقاد» را بیاموزیم تا از انتقاد به ورطه ی اهانت کشیده نشویم. دانستن و به کار بستن آن آداب، نه تنها عملاً باعث حلّ مشکلات می شود. بلکه فضای صمیمیت و برادری را در بین مسلمانان تقویت می کند. اگر احساس می کنیم در نقد عقاید کسی به سمت بی احترامی پیش رفته ایم، ادب اسلامی حکم می کند که از او عذرخواهی کنیم. پیش از عذرخواهی هم بجاست برای آن فرد دعا کنیم؛ چرا که به فرموده پیامبر (ص) دعا، محبّت بین مردم را زیاد می کند.

3-16. از تأکید بی جا بر مسایل جزئی بپرهیزیم

در اسلام، مبحثی تحت عنوان «فقه اقلّیّت ها» وجود دارد و این اساساً بدان معناست که در دین ما، اهمّ و مهمّ وجود دارد؛ البته تعیین این اهمّ و مهمّ با توجه به اصول و آموزه های اسلامی می گیرد. در این حوزه رهبران و خواص دنیای اسلام، نقش مهم تری بر عهده دارند و باید علاوه بر درک اهمیّت این مسأله، آن را به کار بندند تا اختلاف جزئی به شکاف های عمیق در امّت اسلامی منجر نشود..

3-16. هیچ کس را تکفیر نکنیم

اگر می خواهیم فضای وحدت اسلامی را سالم نگه داریم، باید از این پدیده ی شوم بپرهیزیم. تکفیر، که متأسفانه در سال های اخیر رواج بیشتری یافته است، افراد و گروه های مسلمان را به انزوای کشاند. این پدیده در جوامعی که اختلاف فرقه های مسلمان وجود دارد، بیشتر رخ می نماید. باید به خاطر داشته باشیم که در چنین جوامعی، مسلمانان با فرهنگ و عقاید مختلف زندگی می کنند و بسیار پیش می آید که به برخی از آداب و سنن قومی و بومی رنگ دینی داده اند.

راه برخورد با عقاید نادرست، تفکیر نیست، بلکه باید با لحن لیّن به تصحیح اشتباه های فکری و اعتقادی پرداخت. تکفیر، تنها آتش جهل، خشم و تعصّب را شعله ورتر می کند و تحقیر و شرم زدگی را نیز باید به پیامدهای آن افزود.

3-18. در تبلیغ دین، مرزهای نژادی و جغرافیایی را نادیده بگیریم

تقسیم مسلمانان به ملیت های گوناگون در جوامعی مانند آمریکا، گامی در جهت تشدید تفرقه است، که معمولاً در قالب ساختن مساجد و مراکز اسلامی ویژه ی اقوام و ملیت های خاص صورت می گیرد. تشکّل ها و مراکز اسلامی غرب باید خود را از اختصاص دادن برهانند و خدمات تبلیغی و فرهنگی خود را به همه ی مسلمانان عرضه کنند. در چنین جوامعی، مسئولان مراکز اسلامی و امامان جماعت باید چنان رفتار نمایند که هیچ مسلمانی در آن مرکز احساس غربت و تنهایی نکند. برای این منظور، کافی است درها را به روی همه بگشائیم. ضمناً مسلمانان می توانند با برقراری رفت و آمدهای خانوادگی، یکدیگر را بهتر بشناسند و اسلام را عامل وحدت خود بدانند.

3-19. به توصیه ی قرآن در سوره ی «حُجُرات» عمل کنیم

در سوره حجرات توصیه های بسیار دقیقی برای پیشگیری از اختلاف در میان مسلمانان ذکر شده است. این سوره، مسلمانان را برادرخوانده است و آنان را به برقراری آشتی بین برادران دعوت می کند. بخش دیگری از این سوره، در بردارنده هشدار به مسلمانان درباره ی زشتی رفتارهای تمسخر، اهانت، دادن القاب زشت، بدگمانی، تجسس بی جا و غیبت و تأثیر مخرب آن ها بر وحدت مسلمانان است. تنها عمل به همین آیات می تواند دوای دردهای اجتماعی مسلمانان باشد.

3-20. نکات گفته شده را با دیگران در میان بگذاریم

علاوه بر عمل به توصیه های فوق، در میان گذاشتن آن ها با دیگر مسلمانان نیز از راه های گسترش فرهنگ اتحاد است. چه بسا در بسیاری از موارد، آگاهی نداشتن از این نکات، باعث بروز تفرقه و فتنه در میان مسلمانان می شود. ائمه ی جمعه و جماعات، باید توصیه های از این دست را به مسلمانان گوشزد کنند و پیوسته آنان را از خطرات تفرقه بر حذر دارند.

3-21. برای وحدت مسلمین دعا کنیم

علاوه بر همه تلاش های پیش گفته، دعا برای یکپارچگی مسلمانان نیز از تأثیر خاصی برخوردار است، باید ضمن دعا کردن، از مسلمانانی که در موقعیت های خاص استجابت دعا - مانند موسم حج یا سایر نقاط زیارتی - قرار می گیرند، بخواهیم که برای تقویت وحدت مسلمین دعا کنند. دعا، مکمّل تلاش های صورت گرفته در راستای وحدت اسلامی است.

3-22. احترام متقابل شیعه و سنی

بنا به فرموده مقام معظم رهبری شیعه و سنی باید احترام یکدیگر را حفظ کنند، که این احترام متقابل وحدت را بین شیعه و سنی ایجاد می کند. ایشان در یکی از سخنرانی هایشان فرمودند: «البته، ما یکجانبه حرف نمی زنیم. ما به همه ی مسلمین عالم - هم سنی و هم شیعه - این سفارش را می کنیم. داخل کشور خودمان، برداران شیعه و سنی را در کنار هم در نماز جماعت و صحنه خونین جنگ و عرصه مبارزات سیاسی و حضور در صحنه های گوناگون انقلاب و در انتخابات و در مجلس شورای اسلامی و در همه جا، با یکدیگر دیدیم و می بینیم و هستند. آنها با هم مهربانند و مشکل هم ندارند. ما به همه ی می گوئیم که احترام یکدیگر را حفظ بکنند و به عقاید و مقدسات هم اهانت نکنند. اگر کسی به بهانه عقیده ای بخواهد به مقدسات دیگران اهانت بکند، از نظر ما به هیچ وجه قابل دفاع نیست. محبت طرفینی است. بایستی همه با هم کمک کنند تا محبت به وجود آید و دشمن نتواند سوء استفاده بکند. دشمنی که نه با شیعه رابطه خوبی دارد و نه باسنی، بلکه با اصل اسلام مخالف است و نسبت به آن کینه می ورزد. همان اسلامی که سنی یا شیعه دارد، مبغوض آمریکا و مرتجعان است. اختلافات داخلی را برای آن زمانی بگذاریم که از طرف هیچ دشمن جهانی تهدید نشویم. اگر چنین روزی پیش آمد، آن وقت مقابل هم بنشینند و سنگ هایشان را با هم حک کنند، امروز، وقت این حرف ها نیست. لذا من توصیه می کنیم هفته وحدت را - که به مناسبت میلاد نبّی اکرم (ص) از دوازدهم تا هفدهم ربیع الاول ادامه دارد - همه آحاد مردم، مخصوصاً علماء و فضلاء و گویندگان و دانشمندان و افراد صاحب نفوذ گرامی بدارند و این مسأله را به عنوان یک شعار جمهوری اسلامی همیشه نگه دارند (سایت تبیان، سخنرانی مقام معظم رهبری (مدظله العالی)،به مناسبت آغاز هفته وحدت سال 1438ق).

3-23. اتحاد مسلمین در گرو مکارم اخلاق است

جامعه ما - از فرد و مجموعه - باید روز به روز خود را به آنچه که پیامبر برای آن کمر همت بست و آن تلاش و مجاهدت را مبذول کرد، نزدیک کند. اهداف والای پیامبر اسلام را در «یک جمله» نمی تواند گنجانید؛ لیکن می توان سرفصل هایی از آن را سرمشق کار خود در طول یک سال، یک دهه و یک عمر قرار داد. یک سرفصل عبارت است از تکمیل مکارم اخلاقی: «بعثت لأتمم مکارم الاخلاق». جامعه بدون برخورداری افراد از خلقیات نیکو، نمی تواند به هدف های والای بعثت پیامبر (ص) دست پیدا کند. آن چه فرد و جامه را به مقامات عالی انسانی می رساند، اخلاق نیکوست. اخلاق نیکو هم فقط خوش اخلاقی با مردم نیست، بلکه به معنای پرورندان صفات نیکو و خلقیات فاضله در دل و جان خود و انعکاس آن ها در عمل خود است.

3-24. وجود مقدس پیامبر (ص) را محور وحدت قرار دهیم

آن چه که برای ما مسلمانان مهم است، این است که معرفت خود را نسبت به اسلام و نیز معرفت خود را نسبت به پیغمبر گرامی اسلام (ص) زیاد کنیم. امروز در دنیای اسلام، یکی از دردهای بزرگ، درد تفرقه و جدایی است. محور وحدت عالم اسلام، می تواند وجود مقدس پیغمبر (ص) - نقطه ی اعتقاد همه، نقطه ی تمرکز عواطف همه ی انسان ها - باشد. ما مسلمان ها هیچ نقطه یی را به این روشنی و به این جامعیت - مثل وجود مقدس پیامبر (ص) - نداریم؛ که هم مسلمان ها به او معتقدند، هم علاوه بر اعتقاد، یک پیوند عاطفی و معنوی، دل ها و احساسات مسلمانان را به ان وجود مقدس متصل کرده است. این بهترین مرکز وحدت است. تصادفی و اتفاقی نیست که ما مشاهده می کنیم در این سال های اخیر، مثل دوران قرون وسطا و دوران تحلیل های مغرضانه ی مستشرقین که در آن دوران، به شخصیت پیامبر گرامی اسلام (ص) اهانت می کردند، در این قرن گذشته هم باز دیدیم که مستشرقین غیرمسلمان - مستشرقین غربی - یکی از نقاطی را که مورد تشکیک و در مواردی مورد اهانت قرار دارند، شخصیت مقدس و مبارک نبّی اکرم بود.

در چند سال اخیر انسان، یک تهاجم مطبوعاتی و فرهنگی پلید و شومی را در اکناف عالم نسبت به شخصیت نبی اکرم (ص) مشاهده می کند، این می تواند حساب شده باشد، چون به این نقطه توجّه شده است که مسلمانان می توانند برگرد محور وجود مقدس پیامبر گرامی اسلام (ص) و اعتقاد و محبت و عشق به او گرد بیایند، لذا آن مرکز را مورد مناقشه قرار می دهند.

3-25. امیرالمؤمنین علی (ع) را محور وحدت قرار دهیم

امیرالمؤمنین محور وحدت است. همه ی دنیای اسلام در مقابل امیرالمؤمنین خاضع اند. شیعه و سنی ندارد. یک گروه کوچکی به نام نواصب، دشمنان امیرالمؤمنین بودند. در طول تاریخ اسلام، هم در دوران اموی و هم دوران عبّاسی، گروه هایی دشمن امیرالمؤمنین بودند؛ اما عامه ی دنیا اسلام - چه سنی مذهب، چه شیعه مذهب - امیرالمؤمنین(ع) را تجلیل می کنند. ائمه ی فقهی اهل سنّت درباره ی امیرالمؤمنین، علی بن ابیطالب شعر مدح دارند. امام شافعی درباره ی امیرالمؤمنین اشعار مدح آمیز دارد. نه فقط درباره ی امیرالمؤمنین، بلکه درباره ی همه یا اغلب ائمه، خاضع اند. برای ما شیعیان هم، مقام و موقعیت این بزرگوارها - ائمه اهل سنت - شفاف و روشن و واضح است؛ اما آن ها نتوانستند برای خودشان این مسائل را روشن کنند. در مقام بحث و مجادله علمی، این مسائل قابل روشن شدن است.

3-26. دعوت به برادری اسلامی

یکی از راه کار های ایجاد وحدت بین شیعه و سنی دعوت به برادری اسلامی (اخوت اسلامی) است که حضرت امام خمینی (ره) تفرقه مسلمانان را یکی از مشکلات اساسی جهان اسلام می دانستند از این رو، بر وحدت اسلامی بین شیعه و سنی بسیار تأکید می کردند و آن را رمز پیروزی مسلمانان جهان می خواندند. حضرت امام خمینی (ره) بر مسأله وحدت اسلامی بین شیعه و سنی تأکید کرده اند و در این باره فرموده اند: «قرآن، عقد اخوت بین همه شما خوانده است. آن کسانی که در آخر نقطه عالم مسلم و مؤمن است با کسی که در اول نقطه عالم هست، جدایی ندارند و مصالح خودشان را مصالح اسلام و مصالح همه ملت ها بدانند.» (خمینی، بی تا، ج 13، ص 27)

3-27. جلوگیری از ورود عامل استعمار به بحث اختلاف شیعه و سنی

اختلاف بین طرفداران دو عقیده بر اثر تعصبّات یک امری طبیعی است و فقط مخصوص شیعه و سنی نیست، بین فرَق شیعه در بین خودشان؛ و بین فِرَق سنی در بین خودشان، در طول زمان اختلافاتی وجود داشته است هم بین فرق فقهی و اصولی اهل تسنن - مثل اشاعره و معتزله، مثل حنابله و احناف و شافعیه - هم بین فرق مختلف شیعه، اختلافاتی وجود داشته است. این اختلافات وقتی به سطوح پایین - مردم عامی - می رسد، به جاهای تند و خطرناکی هم می رسد؛ دست به گریبان می شوند. علماء می نشینند با هم حرف می زنند و بحث می کنند؛ اما وقتی نوبت به کسانی که سلاح علمی ندارند، از سلاح احساسات، سلاح مادی و مشت استفاده می کنند. در دنیا این همیشه بوده؛ همیشه هم مؤمنین و خیرخواهان سعی می کردند که مانع بشوند؛ علماء و زبدگان تلاششان این بوده است که نگذارند سطوح غیرعلمی کارشان به درگیری برسد؛ لیکن از یک دوره ای به این طرف، عامل دیگری هم وارد ماجرا شد و آن «استعمار» بود. البته همیشه اختلاف شیعه و سنی مربوط به استعمار نیست، بلکه احساسات، بعضی از جهالت ها، بعضی از تعصب ها، بعضی از کج فهمی ها خود آنها نیز دخالت داشته است لیکن وقتی استعمار وارد شد، از این سلاح ها، حداکثر استفاده را کرد.

برجستگان مبارزه با استعمار و استکبار، روی مسأله ی «وحدت امّت اسلامی» تکیه ی مضاعف کرده اند. سید جمال الدین اسد آبادی معروف به افغانی و شاگرد او شیخ محمد عبده و دیگران و از علمای شیعه مرحوم شرف الدین عاملی و بزرگان دیگری، چه تلاشی کردند برای این که در مقابله با استعمار نگذارند این وسیله ی راحت در دست استعمار به یک حربه علیه دنیای اسلام تبدیل شود. امام بزرگوار ما از اول بر قضیه ی وحدت اسلامی اصرار می کرد. استعمار، به این نقطه چشم دوخت و از آن حداکثر استفاده را کرد، و در این کار انگیسی ها از بقیه ی دشمنان استعماری، متبحرترند؛ و آنها در ایران، ترکیه و کشورهای عربی، و در شبه قاره ی هند، سال ها زندگی کرده اند و با رموز کار آشنا هستند که چگونه می توان سنی را علیه شیعه تحریک کرد و چگونه می توان شیعه را علیه سنی تحریک کرد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، این حرکت استعماری شدّت گرفت و در این سال های اخیر به خاطر این که جمهوری اسلامی توانست هدف بزرگی را به دست آورد و به قله ی بزرگی برسد و آن قله عبارت بود از «بیداری دنیای اسلام» انگیزه وداعی اختلاف افکنان و جبهه ی استکبار برای ایجاد اختلاف، شدیدتر و قوی تر شد. امروز در عراق، می خواهند شیعه و سنی را به جان هم بیندازند؛ در پاکستان، این کار را می خواهند بکنند، در افغانستان این کار را اگر بتوانند، می کنند و در ایران هم اگر بتواند، می کنند. حتیّ ایادی آنها به لبنان رفتند برای اینکه بتوانند بین شیعه و سنی اختلاف بیندازند.

عواملی که بین شیعه و سنی اختلاف افکنی می کنند، نه شیعه اند و نه سنی، نه به شیعه علاقه دارند و نه به اهل تسنن، نه مقدسات شیعه را قبول دارند و نه مقدسات سنی را. چندین سال قبل، رئیس جمهور وقت آمریکا در سخنرانی اش به منفجر کردن حرم امامین عسکرین (علیهما السلام) در عراق اشاره کرد، که منفجر هم کردند. و این انفجار را به سنی ها نسبت دادند و شیعیان را تحریک کردند انفجار حرم امامین عسکریین را در همان شهری انجام دادند که مسلط بر امور امنیتی آن شهر و نیروهای مسلح در حال تردد در آن شهر، آمریکایی بودند. آیا چنین چیزی ممکن است که بدون اطلاع آمریکایی ها و بدون اجازه ی آنها این کار انجام گیرد؟

استعمار نو تلاش داشت و دارد با ترویج فرقه گرایی و تعصب های ناشی از آن، جهان اسلام را از پویایی، تحول و کارآمدی بازدارد و به درون خود مشغول سازد. موج ترورهای وحشیانه در مناطقی که ظرفیت تعصب های فرقه ای دارند، انفجارهای مستمر در مساجد و مراکز مذهبی و بالاتر از همه اهانت به مرقد مطهر امامین عسکرین و تخریب حرم مطهر آن بزرگواران در سامرای عراق، نمونه ای از این تحرکات کور بود، که با موضع گیری هوشمندانه و حکیمانه ی رهبر فرزانه ی انقلاب اسلامی پس از حادثه ی سامرا و افشای انگیزه های اصلی آن اهانت، آتش جنگ احتمالی شیعه و سنی را فرونشاند.

3-28. قانون اساسی، محور اتحاد شیعه و سنی

یکی از بهترین راهکارهای عملی برای اتحاد بین شیعه و سنی، التزام عملی به قانون اساسی است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به منظور خودداری از اختلافات مذهبی و ایجاد وحدت بین پیروان فرقه های مختلف اسلام، سیاست انسجام اسلامی به صورت اصولی در منشور نظام جمهوری اسلامی ایران - یعنی قانون اساسی - نیز مورد توجه قرار گرفته است. وحدت امت اسلام که ریشه در قرآن کریم و سنت پیامبر گرامی اسلام (ص) دارد، به عنوان یکی از استراتژیک ترین و حیاتی ترین اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در اصول 11 و 12 قانون اساسی تجلّی یافته است. در اصل 11 آمده است. به حکم آیه کریمه «ان هذهِ أُمَّتَکُم اُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَارَبُّکُم فاعتَبَروُنَ» (انبیاء/ 92) همه مسلمانان یک امت اند و دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است سیاست کلّی خود را بر پایه ی ائتلاف و اتحاد ملی اسلامی قرار دهد و کوشش پی گیر به عمل آورد تا وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام را تحقق بخشد.

قانون اساسی، همچنین احترام به مذاهب دیگر اسلامی را مورد عنایت قرار داده، اصل دوازدهم آن چنین مقرر می دارد: دین رسمی ایران، اسلام و مذهب جعفری اثنی عشری است و این اصل إلی الابدغیر قابل تغییر است و مذاهب دیگر اسلامی - اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی وزیدی - دارای احترام می باشند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارشاد و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاه ها رسمیت دارند و در هر منطقه ای که پیروان هر یک از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها بر طبق آن مذاهب خواهد بود؛ با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب.

جمهوری اسلامی ایران در تمامی صحنه ها وحدت شیعه و سنی را عملاً به نمایش گذاشته و دست به اقدامات گوناگونی زده است. تشکیل مجمع «التقریب بین المذاهب الاسلامیه» توسط مقام معظم رهبری در سال 1369 با هدف ایجاد نزدیکی بین فرقه های اسلامی، از جمله این موارد می باشد. مجمع مذکور در طی این مدت تلاش زیادی در جهت نزدیک نمودن افکار شیعه و سنی و تمرکز بخشی به نقاط اشتراک آنها کرده است.

3-29. توجه بیشتر به هفته ی وحدت

اعلام 12 تا 17 ربیع الاول توسط امام خمینی (رحمة الله علیه) به عنوان هفته ی وحدت، نقش مهمّی در ایجاد وحدت اسلامی - وحدت بین شیعه و سنی - داشته و دارد. و باید توجه بیشتری به این هفته داشت و به آن اهمیت داد. از آنجایی که اهل سنت 12 ربیع الاول و شیعیان 17 ربیع الاول را تاریخ ولادت پیامبر گرامی اسلام دانسته و جداگانه به برگزاری مراسم این روز بزرگ و تجلیل از آن می پرداختند و خود شاید یک عامل اختلافی هم محسوب می شد، اینک به جهت نامگذاری هفته ی وحدت بین این دو تاریخ از سوی امام خمینی(رحمة الله علیه)، نه تنها این عامل اختلاف، خود به عامل وحدت تبدیل شده، بلکه فرصت مناسبی ایجاد کرده است تا همه ساله به مدت یک هفته، اندیشمندان و پیروان این دو مذهب در کنار یکدیگر جمع شوند و با تکیه بر نقاط اشتراک خویش به بحث و بررسی پرداخته و بر وسعت دامنه ی وحدت اسلامی بیفزایند.

3-30. تبلیغ کردن برای وحدت اسلامی

یکی از خدمت هایی که دشمنان ما به ما می کنند، این است که به ما نشان می دهند در تبلیغ روی چه نقاطی باید متمرکز شویم. امروزه همه ی دستگاه های تبلیغی دشمن دست به دست هم داده اند و تبلیغات خود را بر روی چند نقطه متمرکز کرده اند. در رأس آنها هم تبلیغات صهیونیست هاست. صهیونیست هایی که سرمایه داران بزرگ کشورهایی از جمله آمریکا را تشکیل می دهند و بر سیاست آن کشور مسلط اند. امروز متأسفانه کشور آمریکا، دولت آمریکا، کنگره ی آمریکا - در زمینه های گوناگون - مالی، تبلیغاتی، فرهنگی و غیره - اسیر طلسم صهیونیست اند. تبلیغات رسانه ای دنیا هم غالباً در اختیار این هاست. این خبرگزاری معروفی که شما می بینید، عمده شان در اختیار همین مجموعه اند. بعضی ها هم که متعلق به آنها نیستند، با آنها همسو و هم جهتند.

اگر تبلیغات دشمنان اسلام را نگاه کنید و بررسی نمایید، مشاهده خواهید کرد که در مورد کشور عزیز و ملت بزرگ و قهرمان و در عین حال مظلوم، بر روی چند نقطه متمرکزند: اول اختلاف و تفرقه بین شیعه و سنی است، همان داستان قدیمی «تفرقه بینداز، حکومت کن»، همان درد و بلای عمده ای که از قدیم در جان ملّت ها می افتاده است. دشمنان درصدد این هستند که بین شیعه و سنی تفرقه ایجاد کنند، یا اگر هرچه تلاش کردند، دیدند نمی توانند تفرقه ایجاد کنند، شایعه ی تفرقه بیندازند.

برگزاری کنفرانس های اسلامی، تأثیر بسیار زیادی در ایجاد وحدت اسلامی دارد. و همین کنفرانس های اسلامی به حمد و عزت الهی، موجب عزت امت اسلامی و ملت عزیز ایران شده است؛ «من کان یرید العزّه فلله العزّه جمیعاً» (فاطر/ 10) هر کس عزت می خواهد، سراغ خداوند متعال برود خداوند متعال به او عزت خواهد داد. در این کنفرانس ها، این ایه ی شریفه، خودش را نشان می دهد و دست قدرت الهی و عزت الهی، ملت ایران و دولت ایران و مسئولان کشور را در دنیا مثل خورشیدی روشنی بخش و باشکوه و منور جلوه می دهند. علی رغم میل آمریکا، بوسیله ی برگزاری این کنفرانس ها، همه ی سیاست های آمریکا در مورد ایران شکست خورد. و دشمنان اسلام - در صدر آنها آمریکا - چون دیدند که این کنفرانس ها، نشان دهنده ی وحدت، یکپارچگی، مدیریت قوی، همکاری صمیمانه بین مسئولان کشور و مردم و بین شیعه سنی است، شروع به ساختن شایعات و ایجاد اختلاف بین شیعه و سنی کردند. از همان اوایل تشکیل کنفرانس تا به حال شایعه ی اختلاف را ترویج می کنند البته کسی هم گوشش بدهکار نیست و اعتنایی هم نمی کند؛ چون شواهد و قرائن و نصوص و همه چیز برخلاف شایعات آنهاست. پیداست که به مسأله ی اختلاف خیلی اهمیت می دهند. ما باید درست نقطه ی مقابل این جریان حرکت کنیم. اولاً، سعی کنیم اختلاف نباشد، ثانیاً سعی کنیم شایعه ی اختلاف که دشمن ان را رشد و پرورش می دهد، نباشد. کسانی که شایعه ی اختلاف را در داخل تقویت می کنند، مثل کسانی هستند که خود اختلاف را دامن می زنند. دست های پلیدی سعی می کنند ایجاد اختلاف کنند. اگر هم دیدند این کار شدنی نیست، به شایعه پراکنی دست می زنند. مثل اینکه دشمن سعی دارد به جبهه ی حق شکست وارد کند، وقتی از شکست دادن مأیوس شد، از ابزار شایعه استفاده می کند مثلاً الآن است که شکست بخورند! الآن است که عقب نشینی کنند! و. ..

نقطه ی دوم، تیره و تار و مبهم جلوه دادن آینده است. سعی دشمن این است که نشان دهد آینده مبهم و تیره و تار است و معلوم نیست که چه خواهد شد و به کجا می رسند. وظیفه ی مبلّغ دین و مبلّغ معنویت و پیام آور حقیقت این است که مردم را امیدوار کند و یأس را از آنها دور کند. یأس، بزرگ ترین دشمن یک ملّت است باید سعی و تلاش گردد که یأس از مردم زدوده شود.

3-31. نامگذاری سال وحدت شیعه و سنی

نامگذاری سالی به عنوان سال وحدت بین شیعه و سنی، از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران تأثیر بسزایی در تقویت اتحاد مسلمانان دارد. و این یکی از راه کارهای سازنده در ایجاد وحدت بین شیعه و سنی می باشد. نامگذاری سال 1385 به نام مبارک پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلّم) از سوی مقام معظم رهبری (مدّظله العالی) در شرایطی که تبلیغ می شد ایران به دنبال فعال کردن هلال شیعی است، از تدابیر ماندگار بوده است. گرچه مفهوم «انسجام اسلامی» آن است که سال 1386 و همه ی سال ها متعلق به پیامبر اعظم اسلام (صلی الله علیه و اله و سلّم) و متبرک از آن وجود مقدس است که اگر همه ی ما به نعمت هدایت مشرف شده ایم، در سایه ی مجاهدت های اوست و همه ی ما صرف نظر از رنگ و نژاد و مذهب در زمره ی امت واحده ی این پیامبر عظیم الشأن هستیم. کشورهای اسلامی، هر کدام به نوعی دارای ذخایر ارزشمندی هستند که مورد طمع بیگانگان می باشند و راه غارت این ذخایر درگیر کردن آنها با یکدیگر است. دشمن از این فرصت به خوبی بهره می گیرد و هرگز نمی گذارد مطابق دستور قرآنی «اعتصام به حبل الهی» این کشورها به یک اتحاد (انسجام) برسند. تأکید رهبر فرزانه انقلاب، بر انسجام اسلامی و وحدت بین این کشورها و نقش نخبگان جهان اسلام در این خصوص، امری مهم است؛ تا آن جا که ایشان بر تدوین منشور وحدت اسلامی به همت علمای اسلام تأکید دارند.

3-32. ایجاد وحدت در گرو تمسک به ثقلین

اگر مسلمانان به وصیت پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلّم) جامعه ی عمل پوشانده بودند و با تمسک به دو میراث گران بهای آن حضرت (کتاب و اهل بیت (علیهم السلام)) اتحاد بین خودشان را حفظ کرده بودند، اکنون امت منسجم اسلامی بر جهان حکومت می کرد و در عصر کنونی نیز اگر همه ی مسلمانان یعنی دنیای اسلام که بیش از یک میلیارد نفر در دنیا جمعیت دارد، یکپارچگی و انسجام بین خودشان را حفظ نمایند و مخصوصاً اگر سران کشورهای اسلامی با اتکاء به تعالیم اسلام ناب، دست از سرسپردگی در مقابل ابرقدرت های ظاهری بردارند، میتوانند با تمسک به همان دو میراث گرانقدر رسول اعظم (ص) یعنی قرآن کریم و ائمه اطهار (ع)، به راحتی بر استکبار جهانی فایق آمده، بر همه جهان مسلط شوند.

براساس فرمایش مقام معظم رهبری، همه ی مسئولان باید برای تقویت اتحاد بین شیعه و سنی در داخل و خارج کشور تمام تلاش خود را به کار گیرند. حوزه های علمیه و علمای کشورهای اسلامی، باید منشورات وحدت اسلامی را مورد توجه قرار دهند.

نتیجه گیری

از آن چه که در این تحقیق گفته شد به خوبی روشن گردیدکه ایجاد وحدت بین شیعه و سنی، بدون توجه به راه حل ها و روش هایی که در قرآن کریم و سنت نبوی آمده است، امکان پذیر نیست؛ این روش ها باید جنبه عمل به خود بگیرند و موالیان اهل بیت (ع) بیش از هر گروه و مذهب دیگر سزاوار اقتدا به روشی هستند که با سماحت کامل به آنان توصیه کرده و اصول وحدت بخشی را در طول زندگی پایبند بوده اند. آنان به شیعیان این نکات وحدت بخش را توصیه کرده و از شیعیان می خواسته اند که از هرگونه سخن و عملی که اختلاف و نزاع و برافروختن جنگ مذهبی را به دنبال دارد، پرهیز کنند. بدون شک این نکات نیازمند تنظیم منشور و تدوین روش کاربردی است که باید از سوی فرهیختگان جامعه اسلامی انجام بگیرد، این منشور باید در جمع عالمانی از شیعه و سنی انجام گیرد و فرهنگ سازی و نهادینه شود و به صورت فرهنگی با حرکتی که در جهت ایجاد اختلاف میان مسلمانان است، مبارزه شود. بنابراین به خاطر اهمیت این اجتماع، خداوند در قرآن سوره ای به نام جمعه اختصاص داده است. همچنین کنگره عظیم حج از جمله برنامه ها و شعائر دینی است و زمینه پیوندهای عاطفی اجتماعی و مذهبی مسلمانان را فراهم ساخته است و همسانی و همانندی نیت، آداب، مناسک، رنگ لباس حاجیان و حضور هماهنگ آنان از هر ملیت و زبان و مذهبی است. و دلایل مهمی گواه بر زشت بودن تفرقه می باشد. نهایتاً نتیجه برادری ایمانی چیزی جز عزت و رهایی از ذلت عمومی و اجتماعی جامعه اسلامی نسبت به جوامع دیگر نخواهد بود؛ زیرا کسانی که از نعمت برادری برخوردار می شوند در کنار یکدیگر و برای یکدیگر و در راستای هدف مشترک و وحدت رویه حرکت می کنند و از هرگونه پراکندگی در هدف و روش، دوری می ورزند و در دل دشمنان ترس و واهمه می اندازند و دشمنان، اینها را قوی می یابند.

فهرست منابع و مآخذ

1. قرآن کریم.

2. نهج البلاغه، سید رضی، ترجمه دشتی، انتشارات سوره، 1379.

3. «تفسیر نمونه» مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، بی تا.

4. «تفسیر المیزان»، طباطبایی، سید محمدحسین، انتشارات جامعه مدرسین، بی تا.

5. تفسیر مجمع البیان، علامه طبرسی، فضل بن حسن، ترجمه ی محمد بیستونی، نشر آفاق، 1369.

6. «تفسیر قرآن برگرفته از آثار امام خمنی (ره): سید محمد علی ایازی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) 1385.

7. «مبانی، اصول و اهداف سیاست خارجی دولت اسلامی»، سید صادق حقیقت، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385.

8. «وحدت از دیدگاه امام خمینی (ره)، خمینی، روح الله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1368.

9. «صحیفه نور»، خمینی، روح الله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، بی تا.

10. «وحدت جوامع در نهج البلاغه»، سعید بند علی، مرکز نشر اسراء، 1380.

11. «همبستگی ادیان و مذاهب اسلامی» ابراهیم جناتی، محمد، انتشارات انصاریان، 1381.