بازخوانی ماهیت تبلیغی راهیان نور

مقدمه

تبلیغ دینی، یعنی رساندن آموزه های دین به مخاطبان. این در واقع، رسالت همگان به ویژه حوزویان و مبلغان دینی است. برای انتقال مفاهیم، پیام ها و واقعیت های دین، نیاز به ابزار، بسترها و موقعیت های خاصی است که مبلغ با استفاده از آن ها به انجام این رسالت مهم بپردازد. رهبر معظم انقلاب(حفظه الله)، دربارۀ حقیقت و کارکرد اصلی تبلیغ دینی می فرمایند: «در عُرف دنیا، تبلیغات عبارت از جلب کردن نظرها به یک چیز است... این، مفهوم تبلیغات در دنیای امروز است. یعنی چیزی را که نیست، هست جلوه دهند؛ چیزی را که هست، صدها و یا هزاران برابر، بزرگ کنند و آب و رنگ و لعاب و شکل بَزَک کرده به آن بدهند. اما ماهیت کار ما، غیر از این است. ما حقیقت درخشنده ای به نام توحید و اسلام داریم که در زیر ابرهای جهالت ها و عنادها و دشمنی ها و خصومت ها، پنهان است.

تبلیغ، یعنی ما آن حقیقت را به ذهن و مغز انسان ها برسانیم».[1]

یکی از بهترین عرصه ها و فرصت های تبلیغ دین به دلیل برخورداری از یکسری از ویژگی هایی که در ادامه به آن ها اشاره می شود، فرصت تبلیغی و فرهنگی «راهیان نور» است. مدیریت فرصت های تبلیغی و فرهنگی را می توان فرآیند برنامه ریزی، سازمان دهی، هدایت و رهبری و نظارت بر مجموعه ای از فعالیت ها که در راستای انتقال و تثبیت و ترویج و تکامل فرهنگی مشخصی، با تمامی اجزا و عناصر آن، دنبال می شود، دانست. یکی از اولین و حساس ترین بسترهایی که برای مدیریت فرهنگی و تبلیغ فرهنگ جهاد و شهادت مهیا می گردد، اردوهای راهیان نور و روایتگری در جمع زائران این سرزمین به ویژه برای مخاطبان دانش آموز و دانشجو است. مقام معظم رهبری(حفظه الله) درباره اهمیت و ضرورت امر روایتگری خطاب به راویان فرهنگ جهاد و شهادت فرمودند: «روایتگری، یکی از مهم ترین کارهایی است که بحمدالله شماها توانستید به هدایت الهی و با دستگیری شهدا به این مهم بپردازید. اگر حوادث بزرگ و مهم عالم، حقایق عالم درست روایت نشود، یا مکتوم می ماند یا تحریف می شود».[2]

همچنین ایشان معتقدند روایت کردن حوادث و اتفاقات دوران دفاع مقدس موجب ارتقای معنویت و معرفت زائران شهدا می شود و دراین باره می فرمایند: «خوب است وقتی که مردم به این مناطق می روند، مبلّغین و افراد گویایی (راویانی) گماشته شوند، از کسانی که حتی المقدور منطقه را در آن دوران حساس دیده باشند تا بتوانند بیان کنند که اینجا چه اتفاقی افتاد، اگر این بشود، آن وقت زیارت ها زیارت های بامعرفتی خواهد شد».[3]

به منظور نیل به اهدافی که در بیانات رهبر معظم انقلاب(حفظه الله) تبیین شد، ضروری است تا مبلّغ نسبت به اصول و فنون سخن و روایتگری و دیگر مهارت های لازم در حوزه تبلیغ فرهنگ جهاد و شهادت، تسلط و چیرگی کافی داشته باشد تا بتواند روایتگری تخصصی و ماهرانه ای را ارائه نماید. تجربه نشان می دهد افرادی که براثر سابقه اعزام در کاروان های راهیان نور به آداب و اصول حضور تبلیغی و روایتگری در جمع زائران و اردوهای راهیان نور واقف گشته اند، در امر تبلیغ موفق تر عمل کرده و تبلیغ آن ها بازخورد مطلوب تری داشته است. ازاین رو در ادامه برخی از مهم ترین آداب، اصول، مهارت ها و آسیب های برگزاری اردوهای راهیان نور و بایسته های حضور راوی در کاروان ها و سرزمین راهیان نور بررسی می شود.

مفهوم شناسی اردوی راهیان نور

در لغت به مسافرت جمعی افراد به مکان معین، برای رسیدن به اهداف خاص، با برنامه مشخص و امکانات لازم «اردو » می گویند.[4] به عبارت کامل تر، اردو فعالیتی سازمان یافته، نظام مند و هدفمند است که به صورت گروهی با برنامه های معین، تحت نظارت و هدف مربی در محیطی خارج از محدوده فعالیت های روزمره برگزار می شود. گرایش غالب اردوهای آموزشی و پرورشی؛ در فضایی کاملاً متنوع، مساعد، بانشاط و با هدف تربیت و سازندگی است.[5]

اصطلاحاً اردوهای راهیان نور، به اردوهایی گفته می شود که با هدف ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و آشنایی نسل جدید و یادآوری خاطرات دفاع قهرمانانه رزمندگان از تمامیت مرزی و حیثیت انقلاب اسلامی از اندک سال هایی پس از جنگ تحمیلی آغاز شد و تا امروز ادامه دارد. این اردوها تا سال ها منحصراً در ایام تابستان و تعطیلات عید نوروز برگزار می شد، اما امروزه به دلیل کثرت برنامه های فرهنگی و استقبال مردمی، در طول سال به صورت مستمر برگزار می گردد.[6]

این حرکت نوعی از گردشگری جنگ در ایران محسوب می شود و می توان گفت راهیان نور نامی است برای گروه بزرگی از کاروان های سیاحتی _ مذهبی در ایران که به بازدید از مناطق جنگی بازمانده از جنگ ایران و عراق در غرب و جنوب غربی کشور می پردازند. بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس سازمان دهنده و متولی اصلی اردوهای سراسری «راهیان نور» است که هرساله گروه هایی از مردم مناطق مختلف ایران را برای بازدید از مناطق جنگی جنوب و غرب کشور، به استان های هم مرز با عراق می برد.

پیشینۀ راهیان نور

حرکت راهیان نور پس از پایان جنگ ایران و عراق، توسط گروه های مردمی خودجوش متشکل از رزمندگان شکل گرفت که در ایامی خاص نظیر عید نوروز، ایام محرم و... کارون هایی را برای بازدید از مناطق جنگی سامان می دادند و محل هایی نظیر یادمان های فعلی شلمچه، اروندکنار و فتح المبین مورد بازدید این کاروان ها قرار می گرفت. این روند تا اوایل سال 1376 ادامه پیدا کرد. اولین بار حرکت رسمی و سازمان یافته این جریان تبلیغی و فرهنگی از اواخر سال 1376 آغاز شد.

در سال 1377 بسیج دانشجویی از ظرفیت های اردوهای راهیان نور استفاده کرد و اعزام کاروان های دانشجویی شروع شد. سپس بسیج محلات نیز شروع به اعزام کاروان هایی کردند. سفر مقام معظم رهبری(حفظه الله) در تاریخ هشتم فروردین ماه سال 1378 به یادمان شلمچه و حضور در میان زائران راهیان نور، سبب توجه بیشتر به این اردوهای سیاحتی زیارتی شد. در تاریخ دوازدهم اسفندماه 1378 دستور عملی مبنی بر تشکیل ستاد هماهنگی راهیان نور با مسئولیت و ریاست بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس از سوی ستاد کل نیروهای مسلح ابلاغ گردید. در این دستور عمل به 21 محل جهت بازدید کاروان های راهیان نور اشاره شده است.[7]

در سال 1384 و با ابلاغ حضرت آیت الله خامنه ای(حفظه الله)، ستاد مرکزی راهیان نور در قالب اساسنامه بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس مأموریت خود را از سر گرفت. به همین منظور ستاد مرکزی راهیان نور باهدف ساماندهی به وضعیت راهیان نور در سال 1383 ذیل ساختار بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس تعریف و در سال 1384 ستاد مرکزی راهیان نور تأسیس شد.[8]

ماهیت و اهمیت برگزاری راهیان نور

استمرار هر فکر و مکتبی مرهون ترویج و زنده نگه داشتن آرمان های آن مکتب است. فرهنگ شهادت در گفتمان اسلام و انقلاب به عنوان یکی از آرمان های اساسی و مهم مطرح است، ازاین رو باید شهادت به عنوان عامل دعوت کننده و عنصر بقای ارزش ها و آرمان های اسلامی انقلاب معرفی شود، که بهترین و عینی ترین بستر معرفی آن، راهیان نور و سیره شهدا است. مقام معظم رهبری (حفظه الله) در مورد اهمیت و کارکرد اردوهای راهیان نور در عرصه احیای یاد و نام شهدا و افتخارات آن ها، می فرمایند: «آنچه مهم است این است که ملت ایران هرگز نباید مقطع حساس، تاریخی و پرافتخار دوران دفاع مقدس را فراموش کند زیرا آن مقطع یک تجربه گران سنگ است».[9]

ایشان نیز درباره اهمیت تداوم این جریان عظیم و پر معنویت، سفارش می کنند: «این سنت بسیار ستودنی و حرکت بابرکت که از چند سال پیش در قالب کاروان های راهیان نور به راه افتاده است باید همچنان ادامه یابد».[10]

1. راهیان نور احیاکننده فرهنگ شهادت و مقاومت

احیای فرهنگ شهادت و مقاومت، به شکل کلی می تواند احیاگر گفتمان انقلاب اسلامی باشد. هر فکر و مکتبی برای آنکه بتواند استمرار داشته باشد نیاز به توجه به آرمان هایش و ترویج و زنده نگه داشتن آن ها دارد. قطعاً شهادت در گفتمان انقلاب و اسلام به عنوان یکی از آرمان های اساسی و مهم مطرح است، ازاین رو باید شهادت به عنوان عامل دعوت کننده و عنصر بقای انقلاب و اسلام معرفی شود. همچنین امروز که در تمام اطراف کشور جمهوری اسلامی ایران جنگ و ناامنی بیداد می کند، اردوهای راهیان نور می تواند یادآور شکر این نعمت مغفول مانده؛ یعنی امنیت موجود در نظام جمهوری اسلامی باشد و از آن پاسداری کند. وجود امنیت، آرامش، استقلال و سربلندی در کشوری که خود هدف صهیونیسم، استکبار، داعش و غیره است مرهون خون شهدا و ایثارگری های آنان است. در حقیقت خون شهدا خاموش کنندۀ آتش ناامنی ها بوده و هست.

2. راهیان نور مصداق بسیج مردمی و همگانی

یکی از مهم ترین نیازهای یک نظام، انسجام نیروهای همفکر از لحاظ عدّه و عدّه است، این امر به خوبی در مناطق سرزمین نور قابل مشاهده است. در حقیقت این جمع مردم که به برکت شهدا در مناطق عملیاتی حضور می یابند، بسیج مردمی با هدفی مشترک تشکیل می دهند. راهیان نور، همدلی راهیان نور، امری برای رسیدن به همدلی است. هنگامی که مردم با اختلافات ظاهری کنار هم جمع شوند، شهدا هستند که خودنمایی می کنند و اختلافات را به انسجام تبدیل می کنند و زائران همدل می شوند. روحیه انقلابی راهیان نور روحیه انقلابی را به وجود آورده و تقویت می کند، که نیاز امروز ماست، روحیه ای که دیروز در شهدا بود و ما امروز با حضور در محل عروج شهدا آن را از ایشان هدیه می گیریم.

3. راهیان نور، صحنه کارزار حق علیه باطل

وقتی یک جوانی آن صحنه ها را از نزدیک مشاهده می کند و گریه می کند در حقیقت ضمن محکومیت باطل، مبارزه خود را با آن به ویژه نظام سلطه که آن جنایات را آفریده، مطرح می کند و این دستاوردی جز مصداقی برای "و سِلاحُهُ البُکاء" که در دعای کمیل یادشده، نیست. سلاحی که حضرت زهرا(ع) پس از رحلت پدرشان استفاده کردند. راهیان نور، پاسداشت مقام شهید است؛ جایی از راهیان نور نیست مگر اینکه ذکر شهدای دفاع مقدس باشد، و این ثمری جز پاسداشت مقام شهید و شهادت نیست. آری راهیان نور مهم است تا زائران بتوانند به نعمت هشت سال دفاع مقدس پی ببرند. ..

4. راهیان نور، رابط بین نسل ها

ایجاد ارتباط عمیق بین نسل سوم و چهارم با نسل های اوّل و دوم انقلاب امری بسیار مهم و حیاتی برای استمرار نظام است. فکر و نظام اسلامی وقتی مستمر می گردد که آرمان هایی که نسل های اوّل انقلاب داشتند به شکلی به نسل های حاضر منتقل شود. یکی از آرمان ها، ایثار جان در راه خداست که نسل جوان آن را به شکلی در سرزمین های نور لمس می کند تا بتواند به شکل عملی در راه دفاع از حریم اسلام جان فشانی کند. بی شک الگوی جوانان شجاعی که داوطلبانه برای دفاع از حریم آل الله به کشورهای سوریه و عراق اعزام می شوند، شهدای هشت سال دفاع مقدس سرزمینمان می باشند و این یعنی ارتباط بین نسل ها.

5. راهیان نور، ارتقادهندۀ معنویت و مروّج ارزش های انقلاب

اعزام کاروان های دانش آموزی و دانشجویی به مناطق عملیاتی دوران دفاع مقدس با عنوان راهیان نور موجب ارتقای معنویت و ترویج فرهنگ و ارزش های انقلاب اسلامی در نسل امروز می شود. در دوران دفاع مقدس، رزمندگان غیور اسلام حماسه های ماندگار و بی بدیل را خلق کردند که این مهم باید سینه به سینه به نسل جوان امروز منتقل شود؛ چراکه عملیات فرهنگی راهیان نور، فرهنگ ساز است و تأثیر مطلوبی در ترویج ارزش های انقلاب اسلامی و فرهنگ ایثار و شهادت در میان نسل جوان جامعه دارد.

بایستگی اجرای راهیان نور

در وانفسای فرهنگی امروز که جامعه و جوانان ما نیازمند بسترها و ابزار تبلیغی و تربیتی هستند؛ چنان که گذشت یکی از بهترین ابزارها، فرصت تبلیغی راهیان نور است. فرصت راهیان نور به دلیل ویژگی های منحصربه فردی که در دل خود دارد دارای آثار و برکات فراوانی است که ضرورت برگزاری آن را دوچندان می کند.

اینکه چرا بیابان های راهیان نور، مقدس و خاک آنجا متبرک شده و با همه جای عالم متفاوت است، یکی از سؤالات مهمی است که در مورد مناطق عملیاتی دفاع مقدس مطرح می گردد. باید پرسید که چه اتفاقی افتاد که بیابان های بی ارزش و غریبی که روزگاری مشتی خاک بی ارزش و ناشناخته بودند، تبدیل به قدمگاهی نورانی و مقدس و سرزمینی آسمانی و آشنا شدند؟ آیا این سرزمین از شرافت ویژه ای در مقایسه دیگر مناطق برخورداراست؟ پاسخ همه این سؤالات را باید در بحث شرافت مکانی، هدایتگری و عبرت آموزی این سرزمین جستجو کرد.

1. شرافت مکانی

در روایت آمده که پیامبر گرامی اسلام(ص) با تعدادی از یارانشان سوار بر مرکب در حال عبور از منطقه ای بودند. ناگهان حضرت می ایستند، از مرکب پیاده می شوند و باحالتی احترام آمیز آن منطقه را طی فرموده و دوباره سوار بر مرکب، ادامه مسیر می دهند. یکی از یاران، علت این عمل را جویا می شود. حضرت در جواب می فرمایند: «اینجا محلی بود که زمانی مجاهدان در راه خدا، در آن آموزش جهاد می دیدند».[11]

در کتب تاریخی آمده که حضرت زهرا(ع) فرزندانش حسن و حسین(ع) را به نزدیکی کوه احد می آوردند و وقایع جنگ احد و حماسه آفرینی پیامبر (ص) و یارانشان را که سال های پیش واقع شده بود، برای نور چشمانشان توضیح می دادند و داستان فتح و شکست را روایت می کردند.[12]

شهید سید مرتضی آوینی، سرزمین های راهیان نور را قدمگاه شهیدان می داند و دراین باره می گوید: «ای قدمگاه بسیجی ها! ای قدمگاه عاشق ترین عاشق ها! تو خوب می دانی که چه سایه ی بلندی را از کف داده ای. بوسه های تو بر قدم هایی می نشسته است که استوارتر از عزم آن را زمین به یاد ندارد. پس یادهایشان را در خود تجدید کن تا آنجا که اگر هزارها سال نیز از این روزها بگذرد تو را با این نام بشناسند که قدمگاه بسیجیان بوده ای ».[13]

بهترین تعابیر در باب تقدس این سرزمین نورانی را باید در کلام نورانی رهبر معظم انقلاب(حفظه الله) جویا شد که خود یادگار روزهای نبرد و جهاد با ارتش بعث عراق در جبهه های حق علیه باطل است. توصیف ابعاد عظمت و شرافت سرزمین راهیان نور به شرح زیر است:

الف) راهیان نور، کانون زیارت بامعرفت شهدا

رهبر معظم انقلاب(حفظه الله) در مورد جایگاه و مقام مناطق عملیاتی و مشاهد شهدا در تعبیری شایسته فرمودند: «اینجا زیارتگاه است.[14] نکته اصلی و کلیدی در اردوهای راهیان نور، ایجاد زمینه برای زیارت بامعرفت است».[15]

با توجه به دیدگاه ایشان؛ نکته اصلی این است که وقتی کسی برای زیارت به یادمان شهدا می رود این مراکز را بامعرفت زیارت کند همچنان که در مورد زیارت ائمه(ع) می گوییم کسی که امام معصوم را زیارت می کند، بامعرفت به مقام آن امام باشد. همچنین ایشان معتقدند که بامعرفت زیارت کردن با زیارت بدون معرفت فرق دارد. زیارت بامعرفت این است که زائر بداند در آن زیارتگاه یک روح بزرگ، مخاطب و شنونده او است. اوست که وسیله ارتباط و اتصال زائر به مبدأ عظمت و مبدأ عزت عالم وجود می باشد و در این حال انسان خودش را از همه چیز و همه کس به جز خداوند بی نیاز می بیند: «آنجایی که یاد شهادت، یاد شهیدان، ذکر شهیدان، تمجید از عظمت شهیدان وجود دارد، هر انسانی، هر دلی احساس عظمت می کند، احساس استغنای از غیر خدا می کند».[16]

ب) مکان نزول ملائک آسمان

رهبر معظم انقلاب(حفظه الله) فرمودند: «من این سرزمین (راهیان نور) را یک سرزمین مقدس می دانم. اینجا نقطه ای است که ملائکه الهی که شاهد فداکاری مخلصانه این شهدای عزیز بودند به آن تبرک می جویند. اینجا متعلق به هرکسی است که دلش برای اسلام و برای قرآن می تپد. اینجا متعلق به همه ملت ایران است. دل های همه ملت ایران، متوجه این نقطه، این بیابان و همه این مناطقی است که شاهد فداکاری های جوانان بوده است»[17]، «آمدن شما و احترام به این نقطه، بسیار به جا و بسیار کار صحیحی است. بنده هم خواستم به ارواح طیبه شهیدان و به نفس های معطر جوانان مؤمن تبرک بجویم و به این عزیزان احترام کنم، لذا آمدم در جمع شما شرکت کردم».[18]

ج) روایتگری مقدمه ساز زیارت بامعرفت

«خوب است که مردم سوار ماشین خودشان بشوند و به این مناطق بروند... لکن آن دسته جمعی با قطار رفتن و مانند این ها و رفتن مجموعه ها، خودش معنای دیگری دارد. آن وقت مبلغین و افراد گویایی را هم آنجا بگذارید از این کسانی که حتی المقدور منطقه را در آن دوران حساس دیده باشند، یعنی خودشان رفته باشند از نزدیک شاهد بوده باشند تا آن ها بتوانند بیان کنند که اینجا چه اتفاقی افتاد، اگر این بشود، آن وقت زیارت ها زیارت های بامعرفتی خواهد شد ».[19]

د) زیارت یادمان شهدا نشانه قدرشناسی و بزرگداشت شهید

«اجتماع عظیمی که در این نقطه (یادمان دوکوهه) برجسته تاریخی تشکیل شده است، نشانه بزرگی از قدرشناسی ملت ایران است.[20] امروز شرکت من در مجموعه زائران (راهیان نور ) برای بزرگداشت یاد و نام شهیدان عزیز و مردان بزرگی است که با خون خود، با جهاد و همت خود، با عزم و اراده خود، نام شلمچه و خرمشهر و خوزستان و ایران را در تاریخ بلند کردند ».[21]

2. هدایتگری سرزمین

برای آنان که درپی یافتن صراط مستقیم و گام برداشتن در آن تلاش و کوششی وافر دارند، برای آنان که در جستجوی دست یابی به حقایق عالم هستی هستند تا مبدأ و مقصد خویش را بشناسند و برای آنان که «إهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ. صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ علَیهِم»[22] را زمزمه دعای خودساخته اند، خداوند چراغ راه و نشانه ای روشن فرستاده است. چراغی که فروغ تابناکش را می توان از مدینة الرسول تا مشهدالرضا و از حسینیه جماران تا دورترین گلزارهای شهدا در اقصی نقاط عالم مشاهده کرد و در پرتو آن راه را از بیراه شناخت و مسیر سعادت را پیمود. مگر نه این است که «صراط مستقیم»، صراط «أنعَمَ اللُه عَلیهِم» است؟ پس بخوانید و صراط را بیابید: «وَ منْ یطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِک مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ وَ الصدِّیقینَ وَ الشهَداءِ وَ الصالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِک رَفیقاً؛[23] و کسانی که از خدا و پیامبر اطاعت کنند، در زمره کسانی از پیامبران و صدّیقان و شهیدان و شایستگان خواهند بود که خدا به آنان نعمت [ایمان، اخلاق و عمل صالح] داده و اینان نیکو رفیقانی هستند».

زائر سرزمین راهیان نور، پای در معبر وصولی می گذارد که انتهایش چشمه زلال معارف شهید و شهادت است. سرزمینی که تجلّی شهادت و پیدایش عَلَم هدایت و اشتعال مشعل و نشانه صراط مستقیم است.

3. نمایشگاه تبلور عینی آموزه های دین

اردوی راهیان نور صرفاً آشنایی با تاریخ هشت سال دفاع مقدس نیست. شرکت در این اردو به منزله حضور در یک نمایشگاه ارزشمند مملو از نمادهای عینی معارف دین و آموزه های قرآنی و دینی سیره شهدا است. بستر فرهنگی و تبلیغی راهیان نور بهترین ابزار برای انتقال فرهنگ زندگی مجاهدانه و روحیه ایثار و شهادت طلبی به نسل جدید است و از این طریق می توان مهم ترین دستاوردهای نظام را به مخاطبین به ویژه نسل جوان و نوجوان معرفی کرد.

ازاین رو دفاع مقدس بخشی از تمدن انقلاب اسلامی محسوب می شود که امروز دشمن تمام سعی و تلاش خود را بر آن داشته تا نام و یاد شهدا فراموش شود و راهیان نور می تواند حرکتی در جهت خنثی سازی این توطئه ها باشد. در حقیقت زائران شهدا با حضور در این مناطق و لمس ظاهری و معنوی همه اتفاقات و حماسه هایی که برمدار اعتقاد و باور عده ای از بهترین بندگان خداوند و رزمندگان اسلام در آن سرزمین واقع شده است، می توانند عالی ترین مضامین دینی و زیباترین الگوهای عملی معارف دین را در راهیان نور درک و تجربه نمایند.

نتیجه‎گیری

بر اساس آنچه گذشت درمی یابیم یکی از مهم ترین بسترهای تربیتی و فرصت های تبلیغی برای عرضه آموزه های دینی، بستر راهیان نور است که مبلغ با استفاده از آن می تواند به انتقال و معرفی الگوهای عینی و مصداقی دین با الهام از سیره شهدا و بقایای دفاع مقدس بپردازد. همچنین با بازخورد گیری از تجربه راهیان نور سال های گذشته و نیز با مطالعه دریافت ها و تحولات معنوی زائران مشاهد شهدا می توان به خوبی به ضرورت و اهمیت برگزاری اردوهای راهیان نور و نیز میزان تأثیرگذاری و آثار و برکات آن دست یافت.

پی نوشت ها: