در میان این جهان و سرای آخرت، جهان سومی به نام «برزخ » است که ارواح همه انسانها پس از مرگ تا روز قیامت در آن قرار می گیرند.
«و من ورائهم برزخ الی یوم یبعثون، و پشت سر آنها (پس از مرگ) برزخی است تا روز قیامت » . (1)
البته از جزئیات آن جهان نیز آگاهی زیادی نداریم و نمی توانیم داشته باشیم، این قدر می دانیم که ارواح نیکان و صالحانی که در درجات بالا قرار دارند (مانند ارواح شهدا) در آن جهان، متنعم به نعمتهای فراوانی هستند: «و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون، هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند مردگانند، بلکه آنها زنده اند و در پیشگاه پروردگارشان متنعمند» . (2)
و نیز ارواح ظالمان و طاغوتها و حامیان آنها در آن جهان معذبند، همان گونه که قرآن درباره فرعون و آل فرعون می گوید: «النار یعرضون علیها غدوا و عشیا و یوم تقوم الساعة ادخلوا آل فرعون اشد العذاب، عذاب آنها (در برزخ) آتش (دوزخ) است که هر صبح و شام بر آن عرضه می شوند، و روزی که قیامت بر پا شود (می فرماید) آل فرعون را داخل سخت ترین عذابها کنید!» (3)
ولی گروه سومی که گناهان کمتری دارند نه جزء این دسته اند و نه جزء آن دسته، و مشمول هیچ کدام از عذاب و کیفر نیستند، گویی در جهان برزخ در حالتی شبیه به خواب فرو می روند و در رستاخیز بیدار می شوند! «و یوم تقوم الساعة یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعة...و قال الذین اوتوا العلم و الایمان لقد لبثتم فی کتاب الله الی یوم البعث فهذا یوم البعث و لکنکم کنتم لا تعلمون، و روزی که قیامت بر پا شود گنهکاران قسم یاد می کنند که جز ساعتی در عالم برزخ درنگ نکردند... اما کسانی که علم و ایمان به آنها داده شده (خطاب به مجرمان) می گویند:شما به فرمان خدا تا روز قیامت (در عالم برزخ) قرار داشتید، و اکنون روز رستاخیز است ولی شما نمی دانستید!» (4).
در روایات اسلامی نیز از پیغمبر اکرم (ص) آمده است که فرمود: «القبر روضة من ریاض الجنة او حفرة من حفر النیران، قبر یا باغی است از باغهای بهشت، یا حفره ای از حفره های دوزخ » . (5)
پی نوشتها:
1- سوره مؤمنون، آیه 100.
2- سوره آل عمران، آیه 169.
3- سوره مؤمن، آیه 46.
4- سوره روم، آیه 56.
5- صحیح ترمذی، جلد 4، کتاب صفة القیامة، باب 26، حدیث 2460، در منابع شیعه این حدیث گاه از امیر مؤمنان علی (ع) و گاه از امام علی بن الحسین (ع) نقل شده است (بحار الانوار، جلد 6، صفحه 214 و 218) .
