در روزهای اخیر خبری به شکل غیررسمی منتشر شد که بر اساس آن ورودیه کویر مرنجاب با افزایش 7برابری از 30هزار تومان به 200هزار تومان رسیده و همین موضوع باعث واکنش توریست‌ها شده است. فارغ از نقد این افزایش یا صحت و سقم، پرسشی که بسیاری از گردشگران دارند این است که در ازای مبلغی که در سایت‌های گردشگری گرفته می‌شود چه خدماتی دریافت میکنند. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» درباره الگوهای جهانی نشان میدهد که در سایر کشورها زونهای گردشگری دارای طرحهای مدون بوده و مجموعه‌ای از خدمات بر اساس این طرح که با اصول محیط‌زیست سازگار است به گردشگران ارائه می‌شود.
ضرورت طرح مدیریت مقصد گردشگری در ایران
شهاب چراغی راهنمای گردشگری سابقه برگزاری تورهای طبیعت گردی به آفریقا، آمریکای جنوبی و... را دارد. او به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: من تا به حال کشوری نرفته‌ام که برای ورود به کویر ناچار به پرداخت ورودیه باشم. البته در مواردی روستایی در حاشیه کویر وجود دارد که در آن امکانات اقامتی و... به گردشگران عرضه می‌شود و توریست از گذرگاه این روستا وارد کویر می‌شود. با این حال در ایران کویرهای ما گستره وسیعی را شکل می‌‌‌‌دهند که می‌توان از مناطق مختلف وارد آنها شد و تفاوت مرنجاب با برخی از آنها به جاده دسترسی برمی‌گردد.
این راهنمای گردشگری معتقد است ما باید طرح مدیریت مقصد گردشگری در عرصههای طبیعی کشورمان داشته باشیم. او می‌افزاید: طرح صرفا این نیست که ورودیه بگیریم. متاسفانه در برخی مناطق شاهدیم که مردم روستایی زنجیر گذاشته و به ازای ورود گردشگر مبلغی از آنها می‌گیرند و در مقابل خود را موظف به ارائه خدمات نمیدانند. مواردی را هم شاهد هستیم که یک سازمان یا اداره دولتی اجازه ورود گردشگر را به یک جنگل نمی‌‌‌دهد در حالی که ورود به همه مناطق طبیعی ایران به جز مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست با محدودیت قانونی مواجه نیست.
به گفته چراغی در طرح مدیریت مقصد گردشگری باید مشخص باشد ورودیه دریافت شده صرف چه مواردی می‌شود، ضمن آنکه یک تیم، مدیریت سایت گردشگری را به عهده داشته باشد. او می‌گوید: در این زون، محدوده‌‌‌ای را برای کمپ کردن، پارکینگ، سرویس بهداشتی، سطل زباله و... در نظر می‌گیرند و در آنها مسیرهای پیاده روی و گشت زنی مشخص است. علاوه بر آن برنامه‌ریزی برای جمع‌آوری زباله هم وجود دارد اما متاسفانه ما نه در مرنجاب و نه در سایر مناطق چنین مواردی را شاهد نیستیم. از نظر این کارشناس گردشگری مبلغی که برای ورودیه گردشگر در یک محدوده لحاظ می‌شود باید با سایر مناطق همخوانی داشته باشد.
او توضیح میدهد: به عنوان مثال شما زمانی که به تخت جمشید به عنوان یکی از مهم‌ترین و محبوب‌‌‌ترین سایت‌های تاریخی ایران مراجعه می‌کنید ورودیه‌ای را می‌پردازید و در مقابل از مجموعه خدمات در نظر گرفته شده در سایت هم بهره می‌برید. این در حالی است که در مرنجاب یا سایر مناطقی که ورودیه با مبلغ بالاتر هم دریافت می‌شود در نهایت شاهد جمع‌آوری زباله هستید. برخی معتقدند ایران قابل مقایسه با کشورهای اروپایی و ... نیست، چراغی می‌گوید: بسیاری از کشورها که از نظر توسعه‌یافتگی از ما پایین‌تر هستند، در این زمینه کارنامه موفقی دارند که نمونه آن بسیاری از کشورهای آفریقایی است.
او در میان تورهای طبیعت گردی زیادی که به مقصد کشورهای مختلف برگزار کرده، دو تجربه شیلی و مراکش را موفق‌تر می‌داند و می‌افزاید: در شیلی سایت‌های گردشگری کاملا برای گردشگر برنامه‌ریزی شده بود، همچنان که مراکشی‌‌‌ها هم به شکل قابل قبولی به همه نیازهای گردشگر توجه کرده بودند. در این کشورها سازمان‌های متولی گردشگری منفعل نیستند و خود را در حد سازمان حفاظتی از بناها و عرصههای طبیعی نمیدانند. متاسفانه در ایران متولیان وظیفه خود را در حفاظت و حراست از سایت‌های طبیعی و تاریخی خلاصه کرده‌اند و در آنها برنامه‌های ترویجی وجود ندارد. چراغی در این زمینه به وجود روستاهای فراوان هدف گردشگری در استان‌های مختلف اشاره کرده و می‌گوید: در این روستاها باید طرح گردشگری وجود داشته باشد، اینکه چشم‌انداز آینده توریسم در آن چیست، مردم چطور باید خدمات به توریست ارائه دهند، کدهای رفتاری گردشگر چیست، نوع برخورد جامعه محلی چطور باید باشد.
حفاظت مشارکتی با توریسم
وحید عامری راهنمای گردشگری تجربه برگزاری تور طبیعت‌گردی به آسیانه میانه و آفریقا را دارد. او هم مانند شهاب چراغی می‌گوید: ما نیازمند طرح جامع برای گردشگری هستیم. متاسفانه در حال حاضر به شکل سلیقه‌ای ورودیه دریافت میکنند و درمقابل آن خدماتی به گردشگر ارائه نمی‌شود. او با اشاره به تجربه سفر خود به آفریقا می‌افزاید: در کنیا شاهد همکاری مدیریت پارک‌های ملی با شورای روستا هستیم تا بتوانند به شکل بهتری از حیات وحش حفاظت کنند اما در ایران به شکل سازمان‌دهی شده این مشارکت‌ها تعریف نشده است. در مناطقی هم که در محدوده مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست، برخوردها سلیقه‌ای است.
ورودیه به شرط دریافت خدمات
محمد گائینی راهنمای گردشگری هم در این‌باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: ابتدا باید مشخص شود متولی توریسم در مرنجاب کیست و در ادامه این انتقاد را مطرح کرد که در قبال چه خدماتی افزایش نرخ اتفاق می‌افتد. اگر این موضوع شفاف شود آنگاه شاهد نارضایتی نخواهیم بود. به گفته او در پارک‌های ملی سایر مناطق دنیا ورودیه‌های قابل‌توجهی گرفته شده و در کنار آن خدمات بالایی هم ارائه می‌شود. گائینی می‌افزاید: صرف گرفتن ورودیه مشکلی ندارد اما چالش زمانی شکل می‌گیرد که خدمات تعریف شده‌ای ندارد اما اگر هر دو در کنار هم باشند در نهایت بهره‌برداری به شرط حفاظت شکل می‌گیرد که به پایداری در این مناطق منجر می‌شود.
بهره‌برداری به‌شرط حفاظت
گفته‌های این کارشناسان نشان میدهد ما در ایران همچنان با مشکل فقدان طرحهای مدیریت مقصد گردشگری مواجهیم، همین موضوع سبب شده ارائه خدمات تنها در برخی مقاصد به کشیدن جاده برای دسترسی بهتر یا جمع‌آوری زباله خلاصه شود. این در حالی است که می‌توان خدمات مختلف از تفریحات ماجراجویانه تا خدمات بهداشتی و ... را در زونهای گردشگری با کمترین تخریب گنجاند.