«نه شرقی نه غربی» در زمینه استقلال؛ «چه شرقی چه غربی» در زمینه علم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، آیت‌الله العظمی جوادی آملی سه‌شنبه 6 اسفندماه، در تفسیر آیات اولیه سوره مبارکه صافات بیان کرد: در تفسیر آیات اولیه سوره صافات «وَالصَّافَّاتِ صَفًّا فَالزَّاجِرَاتِ زَجْرًا فَالتَّالِیَاتِ ذِکْرًا» چند احتمال بیان شده است. یکی اینکه این قسم‌ها بر یک نوع از اصناف متعدد ایراد شده‌اند که برای این احتمال سه تفسیر بیان شده است دیگر این است که این قسم‌ها بر انواع مختلفه ایراد شده‌اند.
وی ادامه داد: اما اگر یک نوع از اصناف متعدد باشند سه احتمال وجود دارد. یکی اینکه نوع اینها ملائکه آسمان هستند با اصناف گوناگون که منظور از آن ملائکه متنوع هستند که برخی از این ملائکه صف کشیده در مسیر وحی‌اند «الصَّافَّاتِ»، برخی از آنها بازدارنده شیطان از تصرف در وحی‌اند و قسم آخر این فرشتگان تلاوت کنندگان کلام الهی برای پیامبر(ص) هستند.
این مفسر قرآن اظهار کرد: «فخر رازی» این سه گروه بیان شده در آیات اولیه سوره صافات را از نوع نفوس انسانی یا ملائکه الارض می‌داند که اصناف آنها متعدد است. در این صورت این آیات شامل عالمانی می‌شود که در صفوف نماز جماعت هستند «الصَّافَّاتِ»، عالمانی که شبهات را می‌زدایند و آخرین قسم آن نیز عالمانی هستند که تالیان علوم الهی بر روی زمین هستند.
دین سبقه نظامی را مانند سبقه الهی ترویج می‌کند
وی تصریح کرد: تفسیر سومی که برای احتمال اول یعنی نوع واحد اما اصناف متعدد بیان شده است این است که نوع اینها انسان است و اصناف‌شان ناظر به مجاهدان، مرزداران و قضات دین است. دین همان طور که سبقه عبادی را ترویج می‌کند سبقه نظامی را هم ترویج می‌کند و به آن سبقه دینی می‌دهد و اگر سبقه نظامی محفوظ باشد نظام محفوظ است.
آیت‌الله جوادی آملی اظهار کرد: در مورد اعتکاف که ذیل بحث صوم ذکر می‌شود گفته شده است که سه روز است و البته بیشتر از سه روز هم می‌تواند باشد. این اعتکاف امر عبادی است، قصد قربت می‌خواهد و البته ثواب هم دارد. مرابطه هم که در ذیل بحث جهاد ذکر شده است مانند اعتکاف است. اگر کسی می‌خواهد جبهه برود یک روز یا دو روز این مشکلی ندارد این فرد جزء مجاهدان و سربازان الهی است ثواب هم دارد اما اگر کسی خواست به قصد مرابطه در یکی از مرزها شرکت کند نمی‌تواند کمتر از سه روز باشد. این مثل اعتکاف است عبادتی است که اول دارد آخر دارد وسط دارد و به طور کلی مانند اعتکاف شرایط دارد.
دین اسلام مرزداری را مثل اعتکاف محترم می‌شمارد
این مرجع تقلید اظهار کرد: دین اسلام مرزداری را مثل اعتکاف محترم می‌شمارد و برای او مرزی و حدی قائل است عبادتی و عبودتی قائل است. بنابراین مرزداران و سایر مدافعان را برخی از همین اصناف حساب کردند. آنها که سه گروه بیان شده در آیات اولیه سوره صافات را یک نوع می‌دانند صافات را طیور می‌دانند، یک نوع دیگر ممکن است ملائکه باشند و نوع دیگر ممکن است انسان‌ها باشند.
وی ادامه داد: ذات اقدس اله بعد از بیان این قسم‌ها به بیان وحدانیت خداوند می‌پردازد «إِنَّ إِلَهَکُمْ لَوَاحِدٌ». برهان این مطلب هم این است که خداوند پرورنده آسمان‌ها و زمین و آنچه که بین آنهاست و او طوری این‌ها را می‌پروراند که به فکر کسی نمی‌آید. مثلا انسان وقتی شمس و قمر را به این وضع نورانیت نگاه می‌کند خیال می‌کند که اینها از یک ماده شفاف بی‌ارزشی خلق شده‌اند در حالی که در آیه 11 سوره فصلت می‌فرماید: «ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِیَ دُخَانٌ؛ سپس به آفرینش آسمان پرداخت، و آن توده‌اى از دود بود» بعد از تنظیم بخشی از مسئله زمین به آفرینش آسمان پرداخت و آن را از دود آفرید. از یک دخان شمس و قمر آورد نه اینکه از بریان و پرنیان آورد با دخان راه شیری درست کرد.
آیت‌الله جوادی آملی تصریح کرد: خداوند در ادامه یعنی در آیه 12 سوره فصلت در مورد خلقت آسمان و زمین می‌فرماید «فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِی یَوْمَیْنِ وَأَوْحَى فِی کُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا؛ پس کار آسمان‌ها را بعد از آن که توده‌اى از دود درهم آمیخته بود در دو مرحله به هیئت هفت آسمان فیصله داد و در هر آسمانى فرمان مربوط به آن را به فرشتگان آن وحى کرد» خداوند همین دود را به هفت آسمان تبدیل کرد. و وقتی که می‌خواهد آن را برچنید می‌فرماید: «آن گاه که خورشید را سراسر تاریک کنند».
همه موجودات سالک سبیل الله هستند
این مرجع تقلید اظهار کرد: از اینکه خداوند فرمود: «وَأَوْحَى فِی کُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَ» معلوم می‌شود نذیر آیه 68 سوره نحل است که خداوند می‌فرماید: «وَأَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ؛ و پروردگارت به زنبورهاى عسل الهام کرد که از کوه‌ها، درختان و جایگاه‌هایى که مردم براى تهیّه عسل برپا مى‌کنند، خانه‌هایى برگیرید». همان طوری که زنبور عسل با وحی تکوینی که دریافت می‌کند راه‌های ‌الهی را می‌شناسد،‌ طی می‌کند، به مقصد می‌رسد و عسل خروجی آن است این سبیل‌الله است. هیچ موجودی در عالم نیست که حرکت کند و کاری انجام دهد مگر این که سالک سبیل الله باشد.
این مفسر قرآن ابراز کرد: خداوند گاهی از آسمان سخن می‌گوید گاهی از زمین، گاهی از آسمانی حرف می‌زند گاهی از زمینی. در مورد زمینی آیه 68 سوره نحل را درباره زنبور عسل بیان کرد و در مورد آسمانی آیه 12 سوره فصلت را بیان کرد، تدبیر آسمان‌ها به این است که بر هر کدام از اینها وحی الهی، ‌راهنمایی الهی، دستور الهی‌ است. راه‌هایی که آنها می‌روند سبیل‌الله است حالا این سیبل‌الله گاهی مستقیم است گاهی مستقیم نیست.گاهی مانند حرکت زنبور از کندو به سمت باغ است و بعد بازگشت است که این صراط مستقیم است و گاهی این سبیل الله مانند شمس و قمر است که باید در مدار خودشان 365 روز را طی کنند تا صراط‌شان را به سمت خداند طی کنند.
لازمه تبدیل علوم انسانی به اسلامی درک محال بودن علم غیر دینی است
وی ادامه داد: به هر تقدیر همه موجودات در سبیل‌الله حرکت می‌کنند و همه با وحی اداره می‌شود. تمام بحث‌ها برای تبدیل علوم انسانی به اسلامی در فصل سوم است. فصل اول فهمیدن این است که ما علم دینی داریم و علم غیر دینی محال است. اگر این مسئله جا نیفتد تلاش و کوشش در این راه به جایی نخواهد رسید. هر کسی مدیریت هر جایی را به عهده گرفت اول باید نقشه جامعی ترسیم کند اگر این نقشه جامع در دست او نباشد طولی نمی‌کشد که این بازسازی و نوسازی او تبدیل به بخش فرسوده می‌شود در حقیقت تا انسان نقشه جامع نداشته باشد نمی‌تواند در مورد زوایای حوزه تدبیرش تصمیم بگیرد. ما اگر درباره علوم بحث می‌کنیم باید یک قد بلند هندسی شده جهانی داشته باشیم، یعنی باید جهانی فکر کنیم چون علم است و علم بومی نیست، شرقی نیست، غربی نیست.
شعار نه شرقی نه غربی در زمینه استقلال/ چه شرقی چه غربی در زمینه علم
آیت‌الله جوادی آملی بیان کرد: ما زمانی که از استقلال، امنیت و مذهب مملکت حرف می‌زنیم شعار ما و اعتقاد ما نه شرقی و نه غربی است. اما زمانی که از علم حرف می‌ِزنیم شعار ما اعتقاد ما چه شرقی و چه غربی است. این دو شعار هر دو دینی است. علم اگر علم شد استدلال شد، برهان شد در هر رشته‌ای که باشد دینی است. بنابراین علم الا و لابد دینی است برای اینکه ما علم غیر دینی نداریم. این طور سخن گفتن نقشه جامع جهانی می‌خواهد، نه کشوری، نه قاره‌ای تا ثابت کند که علم غیر دینی محال است بنابراین وقتی این تثبیت شد، ثابت خواهد شد که همه موجودات طبق نقشه الهی سلوک می‌کنند و این مخصوص زنبور نیست، موش، موریانه و مورچه و همه را شامل می‌شود. هم در آسمان این سیبل‌الله است هم در زمین صادق است. بر این اساس اگر علم هم باشد سبیل‌الله است.
معرفت‌شناسی انواعی دارد که کف آن تجربه حسی است
این مفسر قرآن بیان کرد: فصل دوم که مقدم بر فصل سوم که مبانی تحول علوم انسانی از منظر اسلام چیست؟ می‌باشد، اختصاص به معرفت‌شناسی دارد. تا این روشن نشود که اگر معرفت‌شناسی منحصر به حس و تجربه باشد دست‌ ما از وحی، کرامت، امامت، خلافت و معاد خالی است. ما باید ثابت کنیم که معرفت‌شناسی انواعی دارد که کف آن تجربه حسی است. بعد از روشن شدن فصل دوم نوبت به فصل سوم می‌رسد که ساده‌ترین بخش است. که آن چیستی انسان است؟ انسان را باید با دلیل عقلی، نقلی ثابت کنیم که روح مجرد دارد، مسافر است، ابدی است، اخلاق دارد، فقه دارد و حقوق دارد که علوم انسانی در فصل سوم مبانی آن مشخص می‌شود.
وی ادامه داد: بنابراین آسمان و زمین و هر آنچه که بین آن وجود دارد سیبل‌الله را طی می‌کنند و چیزی در عالم نیست که راه نرود یا راه خود ساخته برود یا راه دیگری را طی کند. چون این چنین است فرمود اگر کسی بخواهد بیراهه برود دو کار می‌کنیم هم از راه اخلاق و فقه جلوی او را می‌گیریم هم با نیروهای بازدارنده نمی‌گذاریم بیراهه رود. این رفتار خداوند به ما یاد می‌دهد که اگر خواستیم نظام و جامعه‌مان را اصلاح کنیم هم باید کار فرهنگی بکنیم هم کارهای اجرایی.
اصلاح جامعه نیازمند انجام کارهای فرهنگی و اجرایی است
آیت‌الله جوادی آملی اظهار کرد: در همین سوره مبارکه صافات خداوند کهانت (پیشگویی‌های غیر واقعی) را تحریم کرد و به همین بسنده نکرده بلکه به نیروهای آسمانی به عنوان تیرهای‌ شهاب هم دستور داده تا جلوی شیطان از بالا رفتن در آسمان را بگیرند و نگذارند که بالا برود و خبرهای راست و دروغ را جعل کند و مقداری راست را با دورغ مخلوط کند و به کاهنان بدهد تا بازار گرمی کنند. بنابراین برای کهانت دو کار فرهنگی و اجرایی کرد. یکی تحریم کرد و دیگر به نیروهای خود دستور دارد تا جلوی شیطان را بگیرند. این همان مفهومی است که در آیه 6 و 7 سوره صافات بیان کرده است: «إِنَّا زَیَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْیَا بِزِینَةٍ الْکَوَاکِبِ  وَحِفْظًا مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ مَارِدٍ؛ هر آینه ما نزدیک ترین آسمان را، به این ستارگانِ زینت بخش آراستیم و آن را از نفوذ هر جن شرور و پلیدى نگاه داشتیم».
این مرجع تقلید تصریح کرد: بنابراین هر کدام از ما برای اصلاح جامعه اگر کارهای فرهنگی از عهده ما بر می‌آید باید انجام دهیم اگر کارهای اجرایی مانند امر به معروف و نهی از منکر از عهده ما بر می‌آید را باید انجام دهیم تا این نظام را به جد باور کنیم که این نظام را باید به دست صاحب اصلی آن امام زمان (عج) بدهیم این امانت است در دست ما.