مال و ثروت از دیدگاه اسلام

بعد از بحث درباره دیدگاه اسلام در مورد دنیا و متعلقات آن ، مناسب است درباره مال هم مقدارى توضیح دهیم .
صرف نظر از آنچه درباره مال و ثروت و دارایى استفاده مى شود آیاتى نیز در قرآن کریم به این مساءله اشاره کرده است :
یا ایُّها الَّذین آمنوا لا تُلهکم اءَموالکم و لا اءَولادکم عن ذکر الله ⁽³⁵⁸⁾.
((اى کسانى که ایمان آورده اید! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکنند)).
و یا در آیه دیگر مى خوانیم :
اءَنَّما اءَموالکم و اءَولادکم فتنَة ⁽³⁵⁹⁾.
((همانا اموال و فرزندان شما، وسیله آزمایش هستند)).
به نحوى از کلمات وى استفاده کردیم که دلبستگى به مال مورد طعن و ذم واقع شده است . درباره متعلقات دنیا، که مال و ثروت هم از آنها است ، مثل خود دنیا، همان تعلق و وابستگى به آنها است . سخنى از رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلم نقل شده است که مى فرمایند:
حبُّ المال والجاه یُنبتانِ النِّفاق فى القلب کما یُنبتُ الماء البَقل ⁽³⁶⁰⁾.
((دوست داشتن مال و جاه در قلب نفاق مى رویاند، همان گونه که اگر زمین مساعدى آبیارى شود، سبزه مى رویاند)).
اگر دوستى مال و ثروت به دلى راه پیدا کند، موجب روییدن و رشد نفاق در آن مى شود. این تعلق و محبت ، عامل و موجب یک بیمارى مادر مى شود که اسم آن نفاق است ، که آن را ریشه همه زشتى هاى اخلاقى ، نامیده اند. امیرالمؤ منین علیه السلام تعبیرى دارند که مى فرمایند:
النّفاق شَینُ الاخلاق ⁽³⁶¹⁾.
((نفاق ، اخلاق را معیوب مى کند)).
یعنى اگر نفاق به دل کسى راه یابد، دیگر از حالت اعتدال اخلاق انسانى خارج مى شود. تعبیرات بسیار زیبایى در کلمات اهل بیت علیهم السلام پیدا مى کنیم ؛ مثلا در کلامى از حضرت امیرالمؤ منین علیه السلام آمده است که مى فرمایند:
عادةُ المنافقینَ تهزیعُ الاخلاقِ⁽³⁶²⁾.
((عادت منافقان تغییر اخلاق است )).
عادت منافق این است که هر لحظه به رنگى در مى آید، یعنى هیچ ثبات اخلاقى ندارد. با هر شرایطى که برخورد کند، خود را با آن تطبیق مى دهد. منافقان کسانى اند که در زندگى فاقد مبنا و اصولند و طبعا هیچ گاه در هیچ امرى نمى توان به آنها اعتماد کرد.
خلاصه این که وابستگى به دنیا، مولد بیمارى نفاق است و براى افرادى که به این بیمارى مبتلا هستند، دسترسى به محبوب اصل است و تلاش ‍ مى کنند، به هر قدر و قیمت ممکن بدان دست یابند. بنابراین اولین توصیه امام سجاد علیه السلام درباره مال این است که مى فرمایند:
((چنان شیفته و واله مال و ثروت مشو که بخواهى از هر راه و به هر قیمتى ، آن را تحصیل کنى )).
تحصیل مال نباید از چهارچوب قوانین مقرر در کسب و تجارت خارج شود.
تعبیر امام علیه السلام این است که :
فاءَن لا تاءخذَه الا مِن حلِّه .
((جز از راه حلال ، مال را به دست نیاور)).
یعنى معاملاتى که شکل صحیح شرعى ندارد و نوعى تجاوز به حقوق عمومى و اشخاص به حساب مى آید حرام است . انسان مجاز نیست که مال ، ثورت و دارایى خود را از هر طریقى که مى تواند و دلش مى خواهد به دست آورد؛ چرا که حد و حدودى دارد و به عنوان حق مال معین شده است . حضرت امیرالمؤ منین علیه السلام مى فرمایند:
اءزکى المال ما اءکتسب مِن حلِّه ⁽³⁶³⁾.
((پاکیزه ترین مال ، آن است که از طریق حلال به دست آید)).