به عقوبت ها و مجازات هایی که بر یکایک از گناهان وعده داده شده بیندیشد، و ایناحتمال را از نظر دور ندارد که تکرار گناه بعد از توبه ممکن است مجازات شدیدتریداشته باشد.
پرسش:
من شاید حدود 25 بار توبه ام را شکسته ام. ولی حالا واقعاً خیلی پشیمانم. آیا این بار اگر با اراده ای قوی و عاجزانه یکبار دیگر توبه کنم و تمام نیرویم را برای گناه نکردن بکار گیرم آیا این توبه مورد قبول واقع می شود؟ البته من نمازم را تقریباً همیشه می خوانم و کلاً رعایت تمام موارد را می کنم ولی مشکل من این است که در کنترل نگاهم کمی ضعیف هستم و منظور از شکستن توبه ام هم همین هست.
پاسخ:
چنان چه از گناهی که مرتکب شده اید حقیقتاً توبه کنید و استغفار نمایید ان شاء الله مورد عفو خداوند متعال قرار می گیرید.
البته توبه باید پا بر جا و دائم بوده باشد؛ از یک سو، هر زمان خطایی از انسان بر اثروسوسههای «نفس امّاره» سر بزند، باید بلافاصله به سراغ توبه رود، و در مرحله «نفسلوّامه» در آید تا زمانی که به مرحله «نفس مطمئنه» رسد و ریشههای وسوسههااز بیخ کنده شود.
و از سوی دیگر، از هر گناهی توبه میکند باید کمال مراقبت را به خرج دهد که آنتوبه را نشکند و بر تعهد خود در پیشگاه خداوند، نسبت به ترک آینده باقی بماند. و بهتعبیر دیگر، اگر بعد از توبه از گناه هنوز انگیزههای آن در اعماق دل و جان او باقیمانده باید با آن به مبارزه برخیزد و جهاد با نفس را، جزء برنامه های خویش قرار دهد و به این ترتیب، هم در صف تائبان باشد و هم در صف مجاهدان.
بعضی از علمای اخلاق بحث بینتیجه یا کم نتیجهای را در این جا دنبال کردهاند کهآیا مقام توبهکار جهاد کننده در برابر ریشههای گناه افضل است یا توبه کاری کهریشههای گناه را از سرزمین قلب خویش بر انداخته است.
این مهم نیست که کدام یک از آن دو افضلند، مهم آن است که توبه کننده چه دستوراتی راباید به کار بندد که به گناه گذشته بازگشت نکند؛ برای این امر رعایت اموری لازماست.
1- جدا شدن از محیط گناه و عدم شرکت در مجالس معصیت، چرا که توبه کار در آغازامر آسیب پذیر است و مانند بیماری است که تازه از بستر برخاسته، و اگر با پای خودبه مناطق آلوده به میکرب های بیماری زا رود، احتمال آلودگی مجدد او به بیماری فراواناست؛ و یا هم چون معتادی است که ترک اعتیاد به مواد مخدر نموده ولی هر گاه به مناطق آلودهبرگردد، به سرعت آلوده میشود.
2- باید در دوستان و معاشران خود تجدید نظر کند؛ هر گاه در گذشته کسانی بودهاند که او را تشویق به گناه میکردند، از آنها شدیداً فاصله گیرد.
3- هر زمان وسوسهها و انگیزههای آن گناه در او پیدا میشود، به ذکر خدا رویآورد، چرا که ذکر خدا مایه آرامش دل ها است؛ «الا بذکر الله تطمئن القلوب»[i]
4- همواره در باره آثار زیانبار گناهی که آن را ترک گفته بیندیشد و آن آثار رانصب العین خود قرار دهد، مبادا بر اثر غفلت از آن و فراموش کردن اثرات مرگبار آنگناه، بار دیگر انگیزههای گناه مجدد در او رشد کند، و وسوسهها از هر سو به قلب او هجوم آورد.
5- در داستان های پیشینیان و کسانی که بر اثر گناهان مختلف گرفتار مصائب دردناکیشدند، بیندیشد، و سرگذشت آنها را از نظر بگذراند، حتی در حالات انبیاء و پیامبرانمعصومی که گاه گرفتار لغزش ترک اولی شدند، مطالعه کند؛ مثلاً، ببیند که چه امری سببشد آدم با آن مقام والایش از بهشت رانده شود، یا حضرت یونس مورد خشم قرار گیرد، وبه زندان شکم ماهی فرستاده شود یا بر اثر چه عواملی یعقوب(ع)، پیامبر بزرگ خدا، به دردجان فرسای فراق فرزند سال ها گرفتار آید.
مطالعه این امور بی شک وسوسههای گناه را کم میکند، و به توبه دوام و ثبات می بخشد.
6- به عقوبت ها و مجازات هایی که بر یکایک از گناهان وعده داده شده بیندیشد، و ایناحتمال را از نظر دور ندارد که تکرار گناه بعد از توبه ممکن است مجازات شدیدتریداشته باشد.
و نیز به الطاف و عنایات الهیه که در انتظار توبه کاران است و شامل حال او شدهاست توجه کند و دائماً به خود تلقین نماید، بکوش، و این عنایات و الطاف را حفظ کن، واین مقام والایی که خداوند نصیب تو کرده است به آسانی از دست مده!
7- باید وقت شبانه روزی خود را با برنامههای صحیح پر کند، برنامه تلاش برایزندگی آبرومند، برنامه عبادت و بندگی خدا و برنامه سرگرمیهای سالم؛ زیرا بیکاری وخالی ماندن اوقات از برنامه، بلای عظیمی است که زمینه را برای وسوسههای بازگشت بهگناه فراهم میسازد.
از دانشمندی پرسیدند که تفسیر حدیث «التائب حبیب الله»[ii](توبه کننده دوست خداست)چیست؟ گفت: منظور کسی است که مصداق این آیه شریفه باشد: «التّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السّائِحُونَ الرّاکِعُونَ السّاجِدُونَ اْلآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنینَ»[iii]توبه کنندگان، عبادت کاران، سپاسگویان، سیاحت کنندگان، رکوع کنندگان، سجده آوران، آمران به معروف، نهی کنندگان از منکر، و حافظان حدود (و مرزهای) الهی، (مؤمنان حقیقیاند)؛ و بشارت ده به (این چنین) مؤمنان.[iv]
پی‌نوشت:
[i]- سوره رعد، آیه28
[ii]- محجة البیضاء، جلد7، صحفه187
[iii]- سوره توبة، آیه 112
[iv]اخلاق در قرآن، ج 1نویسنده: آیت الله مکارم شیرازی.
