روضه و روضه خوانى،به معناى ذکر مصیبت سید الشهدا و مرثیه خوانى براى ائمه ومعصومین «ع »است که مورد تشویق امامان و یکى از عوامل زنده ماندن نهضت حسینى وپیوند روحى و عاطفى شیعه با اولیاء دین است.اشک ریختن و گریستن در مصائب اهل بیت «ع »نشانه عشق به آنان است و علاوه بر سازندگیهاى تربیتى براى سوگوار،موجب اجر و پاداش الهى در آخرت و بهره مندى از شفاعت ابا عبد الله الحسین است.
معناى روضه در اصل،باغ و بوستان است،اما سبب اشتهار مرثیه خوانى به «روضه »آن است که مرثیه خوانان در گذشته، حوادث کربلا را از روى کتابى به نام «روضة الشهداء» مى خواندند که تالیف ملا حسین کاشفى است.
«ملا حسین کاشفى(متوفاى 910 هجرى) یکى از دانشمندان و خطباى با قریحه و خوش آواز سبزوار در قرن نهم هجرى بود،درزمان سلطنت سلطان حسین بایقرا(875-911 ه)به هرات،مرکز حکمرانى این پادشاه رفت و چون حافظه اى توانا و قریحه اى سرشار و آوازى گیرنده و مطبوع داشت و خطیبى دانشمند بود،بزودى شهرت یافت و مجالس وعظ و ذکر او بسیارى را به خود جلب کرد و مورد توجه پادشاه و شاهزادگان و اعیان و اکابر دولت و وزیر فاضل و هنرمند هنر پرور او«امیر على شیرنوایى »قرار گرفت.
کاشفى دانشمندى فصیح و بلیغ و شاعر پرکار بود وبیش از چهل کتاب و رساله تالیف کرد.از جمله آنها«روضة الشهداء»بود.کاشفى کتاب روضة الشهدا را در واقعه کربلا به فارسى نوشت و چون مطالب این کتاب را در مجالس عزادارى از روى کتاب بر سر منبر مى خواندند،خوانندگان این کتاب به «روضه خوان »معروف شدند و بتدریج خواندن روضه از روى کتاب منسوخ شد و روضه خوانها مطالب کتاب را حفظ کرده و در مجالس عزادارى مى خواندند.در زمان صفویه اقامه عزادارى بسیار رواج گرفت.» (1)
کتاب روضة الشهدا که حاوى ذکر مقتل و حوادث کربلا بود،در قرن دهم توسطمحمد بن سلیمان فضولى به ترکى ترجمه شد،با نام «حدیقة السعداء». (2) در اینجا نمونه اى از متن روضة الشهداى واعظ کاشفى را جهت آشنایى مى آوریم،که نثرى زیبا و ادبى است:«...آخر نظرى کن به حسرت آدم صفى و نوحه نوح نجى و در آتش انداختن ابراهیم خلیل و قربانى کردن یعقوب در بیت الاحزان و بلیت یوسف در چاه و زندان وشبانى و سرگردانى موسى کلیم و بیمارى و بى تیمارى ایوب و اره شکافنده بر فرق زکریاى مظلوم و تیغ زهر آبداده بر حلق یحیى معصوم و الم لب و دندان سرور انبیاء،وجگر پاره پاره حمزه سید الشهدا و محنت اهل بیت رسالت و مصیبت خانواده عصمت وسرشک درد آلود بتول عذرا و فرق خون آلوده على مرتضى «ع »و لب زهر چشیده نوردیده زهرا و رخ به خون آغشته شهید کربلا و دیگر احوال بلاکشان این امت و محنت رسیدگان عالى همت همه با جان غم اندوخته در کانون غم و الم سر تا پاى سوخته.نظم:
ز اندوه این ماتم جان گسل روان گردد از دیده ها خون دل » (3)
نثر شیوا و ادیبانه «روضة الشهدا» ستودنى است ، هر چند از نظر نقل،حاوى برخى مطالب ضعیف و بى ماخذ است.بعلاوه این کتاب،در تحلیل حادثه عاشورا دیدگاهى صوفیانه دارد و حوادث را بیشتر به منشا غیبى و مسائل آزمایش و ابتلاء اولیاء نسبت مى دهد،تا بعد حماسى و اجتماعى و قابل اسوه گیرى در مبارزات ضد ظلم.
از آنجا که مرثیه خوانى و ذکر مصیبت،سنت پسندیده دینى در احیاء خاطره و نام وفضایل اهل بیت پیامبر است،بجاست که اهل منبر و مداحان و ذاکران،با توجه به اهمیت ونقش بسزاى روضه خوانى،در ارائه الگوهاى شایسته بکوشند و چهره خوبى از ائمه ومعصومین ارائه کنند.در این زمینه،به درستى و صحت مطالب نقل شده،اعتبار منابع مورداستفاده، استوارى و زیبایى اشعار انتخابى و دورى کردن از هر حرف و روضه و شعرى که با مقام والاى اولیاء خدا ناسازگار است توجه داشته باشند. (4) در فضیلت گریست و گریاندن افراد براى امام حسین «ع »به این حدیث توجه کنید:امام صادق «ع »فرمود:«من انشد فى الحسین علیه السلام بیت شعر فبکى و ابکى عشرة فله و لهم الجنة » (5) هر کس در باره حسین «ع »شعرى بگوید و گریه کند و ده نفر را بگریاند،براى او و آنان بهشت است.
پی نوشتها :
1- موسیقى مذهبى ایران،ص 8.
2- فصلنامه هنر(وزارت ارشاد اسلامى)ج 2،ص 157.این ماخذ،مقاله مبسوطى در باره تاریخچه تعزیه خوانى دارد،ص 156 تا 173.
3- در آمدى بر نمایش و نیایش در ایران،جابر عناصرى،ص 79.
4- در زمینه آداب اهل وعظ و منبر،از جمله ر.ک:«لؤلؤ و مرجان »،مرحوم میرزا حسین نورى.
5- کامل الزیارات،ص 105.
منبع : سایت عاشورا
