زلزله دهلی نو و لرزه خیزی که با فرونشست زمین بیشتر می‌شود

لرزه خیزی منطقه دهلی نو ویژگی های قابل توجهی را در 30 سال گذشته نشان داده است . از 26 زمینلرزه با بزرگای بیش از 4 در پهنه پیرامون دهلی نو در 20 سال گذشته 24 رخداد مربوط به 12 سال اخیر و بعد از 2012 هستند. این لرزه خیزی تمرکزی در سوی غربی دهلی در مجاورت منطقه برداشت وسیع آب زیر زمینی  نشان می دهند.   

این منطقه در  نقشه پهنه‌بندی لرزه‌ای هند دهلی نو در رده  خطر متوسط ​​تا زیاد زلزله قرار دارد. از لحاظ تاریخی، دهلی نو چندین زمین لرزه مهم را تجربه کرده است. به عنوان مثال، زمین لرزه های قابل توجه عبارتند از زلزله با بزرگای برآورد شده  6.5 در سال 1720 و زلزله با بزرگای  6.7 بولاندشهر در سال 1956. در 30 سال گذشته، به ویژه از اواسط دهه 1990 تا 2025، مواردی از زمین لرزه های جزئی و متوسط ​​دهلی نو را تحت تاثیر قرار داده است.

زمین لرزه اوتارکاشی (1991) : به بزرگای 6.8 شمال هند را تحت تاثیر قرار داد. زلزله چامولی (1999)  به بزرگای 6.6 در دهلی نیز عواقبی داشت. زمین لرزه گورخا- نپال (2015)  به بزرگای 7.8  باعث لرزش در شمال هند از جمله دهلی نو نیز  شد. بنابراین در دهه های اخیر این رویدادها نشان می‌دهد که خود دهلی نو زمین‌لرزه‌های شدید را مستقیماً تجربه نکرده ، ولی در برابر لرزش‌های ناشی از مناطق مجاور مانند هیمالیا  به لرزه درآمده و آسیب‌پذیر است.

 استخراج بیش از حد آب های زیرزمینی در دهلی منجر به فرونشست زمین قابل توجهی شده است. حسگرهای راداری نشان داده که دهلی متحمل یک تغییر شکل متوسط ​​ 15 میلی‌متر در سال شده است.  داده های سطح آب زیرزمینی نیز برای در دو دهه اخیر  فرونشست  بیست سانتی‌متری در برخی مناطق را نشان می دهد. نرخ فرونشست 11 تا 17 سانتی‌متر در سال را نزدیک فرودگاه بین‌المللی ایندیرا گاندی با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، به تراکم سفره‌های زیرزمینی مرتبط است. این فرونشست توزیع تنش زیرسطحی را تغییر می‌دهد و سامانه های گسله را به طور بالقوه بی‌ثبات می‌کند.

  پمپاژ بیش از حد فشار منفی را در سفره‌های زیرزمینی کاهش می‌دهد و باعث فشرده شدن لایه‌های رسی و فرورفتن زمین می‌شود. فرونشست زمین در منطقه دهلی نو یک نگرانی رو به رشد در طول سه دهه گذشته بوده است که تحت تأثیر عوامل مختلف انسانی و طبیعی قرار گرفته است. میزان فرونشست زمین عمدتاً تحت تأثیر استخراج آب های زیرزمینی، شهرنشینی و شرایط زمین شناسی است.

از لحاظ تاریخی، دهلی نو به دلیل توسعه سریع شهری و افزایش تقاضا برای منابع آب، فرونشست زمین قابل توجهی را تجربه کرده است. استخراج آب های زیرزمینی سهم عمده ای در این پدیده داشته است. مطالعات انجام شده در اوایل دهه 1990 نشان داد که شهر با نرخ فرونشست از 1 تا 2 سانتی متر در سال در مناطق خاصی مواجه بود. در سال‌های اخیر، فناوری‌های سنجش از راه دور مبتنی بر ماهواره، مانند رادار دهانه مصنوعی تداخل‌سنجی (InSAR)، اندازه‌گیری‌های دقیق‌تری از فرونشست زمین در مناطق شهری، از جمله دهلی نو ارائه کرد. تحقیقات منتشر شده در حدود سال 2020 نشان داد که بخش‌های خاصی از دهلی نو نرخ فرونشست‌های بیشتری را تجربه می‌کنند، به طوری که برخی مناطق نرخ بیش از 5 سانتی‌متر در سال تا حدود 20 سالنتی متر در سال را نشان می دهد.

 در فوریه 2025، مطالعات نشان می دهد که در حالی که برخی مناطق همچنان با فرونشست زمین قابل توجهی مواجه هستند.  تحقیقات در حال انجام با استفاده از فناوری‌های پیشرفته نشان می دهد که فرونشست زمین همچنان یک مسئله حیاتی برای برنامه ریزی شهری و پایداری در دهلی نو است.

 در حالی که فرونشست خود مستقیماً باعث زلزله نمی شود، ولی می تواند تنش را بر روی گسل های از پیش موجود تعدیل کند. به عنوان مثال، خط الراس دهلی-هاردوار و سیستم گسل آراوالی در حال حاضر از نظر لرزه ای فعال هستند و تغییرات تنش ناشی از فرونشست ممکن است بر پایداری گسل اثر بگذارد. شهرنشینی سریع در دهلی به دلیل وزن تجمعی ساختمان ها و زیرساخت ها، فشرده سازی افقی غیر زمین ساختی را معرفی کرده است.   دینامیک آب های زیرزمینی می تواند گسل ها را تثبیت یا بی ثبات کند.

در مناطقی با برداشت شدید آب‌های زیرزمینی (مانند کاپاشرا)، تنش ناشی از فرونشست می‌تواند غالب باشد و آسیب‌پذیری لرزه‌ای نیز افزایش می یابد.

موقعیت دهلی در منطقه لرزه‌ای IV (پرخطر) و خاک آبرفتی نرم آن، امواج لرزه‌ای را تقویت می‌کند و باعث می‌شود حتی لرزش‌های متوسط (مثلاً زلزله 4 ریشتری داولا کوان 2025) قوی‌تر حس می شود.  ژرفای کم زمین لرزه 2025 (5 کیلومتر) اثر  آن را در پیرامون کانون تقویت کرد، زیرا امواج لرزه ای انرژی کمتری را قبل از رسیدن به سطح تلف کردند.   مناطقی مانند کاپاشرا که در حال حاضر به دلیل از دست دادن آب زیرزمینی در حال نشست زمین هستند، در نزدیکی یک منطقه گسلی قرار دارند. تغییرات  استرس در این منطقه می تواند گسل های خفته را دوباره فعال کند. بیش از 80 درصد از ساختمان‌های دهلی در برابر زلزله مقاوم نیستند و خطر ریزش در هنگام لرزش را افزایش می‌دهند.

*استاد دانشگاه

4747