تهران در سال ۴۵ چقدر شهرستانی داشت؟/ گزارشی دقیق از اوضاع جمعیتی پایتخت

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، بین روزهای 8 تا 27 آبان 1345 دومین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در زمان پهلوی دوم از تاریخ 8 تا 27 آبان 1345 در سراسر کشور انجام گرفت. بررسی وضع اجتماعی اهالی تهران با استخراج نتایج این سرشماری بسیار جالب توجه و حاوی نکاتی بود از وضع سن و جنس جمعیت، ازدواج، محل تولد و مقایسه زندگی مردم در دو ناحیه مرفه‌نشین و کم‌درآمد مثل ناحیه 2 و ناحیه 7 تهران که به ترتیب در اولی جمعی مرفه زندگی می‌کنند در دومی جمعی با درآمد کم. آمار خواندنی جمعیت تهران حاصل از سرشماری سال 45 را به نقل از روزنامه اطلاعات به تاریخ 29 بهمن 46 در پی می‌خوانید:

تهران جوان

نتیجه بررسی آمار و ارقام و مقایسه آن‌ها با یکدیگر در زمینه چگونگی جمعیت نشان می‌دهد که تهران به طور کلی شهر جوانی است و حد متوسط سن در این شهر 19 تا 22 است.

رقم جمعیت تهران طبق سرشماری سال 45 بالغ بر 2.827.800 نفر است. از این تعداد 1.452.103 نفر یا 1.4 درصد مربوط به افراد کمتر از 2 سال و 824.697 نفر یا 29.2 درصد در سنین کمتر از 10 سال قرار دارند. به نظر می‌آید که تورم در سنین پایین باید ناشی از بهبود وضع بهداشتی در سال‌های اخیر و کاهش مرگ و میر اطفال باشد.

سن بالا

میزان افراد بالاتر از پنجاه سال 286.723 نفر یا 10.1 درصد کل جمعیت را شامل می‌شود مقایسه دو گروه سنی فوق ترکیب جوانی جمعیت تهران را روشن می‌سازد.

زن و مرد

از کل جمعیت تهران 1.482.834 نفر مرد و 1.344.966 نفر زن هستند... به طور کلی 5 درصد جمعیت مرد بیش از جمعیت زن است. درواقع تهران 5 درصد زن کم دارد! این زیادی در گروه‌های سنی مختلف تغییراتی دارد.

در سنین کمتر از 10 سال نسبت مردان به زنان طبیعی است (1.7 درصد). متخصصین آماری معتقدند که در زمان تولد چنین تفاوتی وجود دارد. از یک سال تا 20 سال نیز 2.4 درصد افزونی مرد نسبت به زن باز هم متعادل و طبیعی جلوه می‌کند ولی از سنین 20 تا 50 ساله ما به افزونی مداوم و غیرطبیعی میزان مرد بر زن مواجه می‌شویم به این ترتیب که در گروه‌های سنی 20 تا 24 ساله «5.2 درصد»، 25 تا 29 ساله 7 درصد، 30 تا 34 ساله 11.4 درصد، 35 تا 39 ساله 10 درصد، 40 تا 44 ساله 15.8 درصد مردان زیادتر از زنان هستند.

علت فزونی مردان

این افزونی غیرطبیعی تعداد مردان بر زنان ناشی از مهاجرت‌های کاریابی و نظایر آن می‌باشد. زیرا در گروه‌های سنی بالاتر تعداد زنان بیشتر از مردان می‌شود. ضمنا از بررسی‌های آماری این نتیجه به دست می‌آید که مردان در نتیجه فرسودگی و از کارافتادگی مرگی پیشرس‌تر از زنان دارند و درواقع باید گفت خانم‌ها بیشتر از آقایان عمر می‌کنند.

مقایسه در دو ناحیه

برای این‌که ببینیم وضع گروه‌های سنی و نسبت مردان و زنان در نقاط مختلف شهر به چه صورت است، وضع جمعیت ناحیه 2 تهران (شامل خیابان‌های تخت‌جمشید، بلوار، شاهرضا، امیرآباد، شاه، فردوسی، نادری) را که جزو نواحی مرفه‌نشین شهر است با وضع جمعیت ناحیه 5 (از پارک‌شهر به پایین شامل خانی‌آباد، دخانیات، مولوی و سیروس) که جزو نواحی سکونت افراد کم‌درآمد است مقایسه می‌کنیم. از این مقایسه نتیجه زیر به دست می‌آید:

در ناحیه 2 وضع سن و جنس کم و بیش متعادل است. افزونی مرد به زن در کل جمعیت 2.2 درصد می‌باشد ولی افزونی مرد به زن در ناحیه 5 به 5.6 درصد می رسد.

فزونی کودک در جنوب شهر

در ناحیه 2 در مقابل 17.3 درصد افراد کمتر از 10 سال 17.1 درصد افراد بالاتر از 50 ساله وجود دارد و حال این‌که در ناحیه 5 در مقابل 26.5 درصد افراد کمتر از 10 سال تنها 12.8 درصد بالاتر از 50 سال دیده می‌شود و به طور کلی در ناحیه 2 که ساکنانش مرفه‌ترند درصد افراد پایین‌تر از 10 سال و پایین‌تر از 20 سال بسیار کمتر از ناحیه 5 است و این نشان می‌دهد که بچه در ناحیه 5 بیشتر است و خانواده‌های مرفه کمتر بچه دارند. درواقع تنظیم خانواده در طبقه مرفه بیشتر از طبقه کم‌درآمد رعایت می‌شود.

عمر بیشتر در شمال

افراد بالاتر از پنجاه در ناحیه 2 بیشتر از ناحیه 5 است و نشان می‌دهد که وضع تغذیه و زندگی بهتر عمر طولانی هم همراه دارد.

بالا بودن درصد افراد بین 20 تا 50 سال در ناحیه 2 نسبت به ناحیه 5 نشان‌دهنده وجود گروه‌های بهترین دوره نیروی کار و فعالیت در ناحیه 2 نسبت به ناحیه 5 است.

ضمنا این نتیجه هم به دست می‌آید که حد متوسط عمر در ناحیه 2 بالاتر از ناحیه 5 است.

وضع گروه‌های سنی این دو ناحیه نشان می‌دهد که مهاجرت‌های کاریابی مخصوصا مهاجرت‌های انفرادی مردان بیشتر در ناحیه 5 جذب شده تا ناحیه 2.

شهر مهاجرین شهرستانی

از کل ساکنین تهران (2.827.800 نفر) 1.481.933 نفر یا 52.6 درصد متولد تهران و بقیه یعنی 47.3 درصد متولد خارج از تهران و حدود یک درصد متولد خارج از کشورند.

هرچه به گروه‌های سنی بالاتر می‌رویم از درصد افرادی که در تهران متولد شده‌اند کاسته می‌شود به این ترتیب که بین افراد کمتر از 5 سال 91.7 درصد در تهران متولد شده‌اند در حالی که بین افراد 40 تا 44 سال 22.9 درصد در تهران متولد شده‌اند و این نشان می‌دهد که تهران در گذشته شهر مهاجرین شهرستانی بوده است.

شهر صنعت و کار

ضمنا درصد مردانی که در تهران متولد شده‌اند کمتر از زنان است به نظر می‌آید که علت افزونی درصد مردانی که در شهرستان‌های دیگر متولد شده‌اند و حالا ساکن تهران هستند ناشی از مهاجرت‌های انفرادی برای کار و تحصیل باشد.

و این موضوع نشان‌دهنده جاذبه صنعت و پیشه‌ و تجارت مرکز می‌باشد. چون ما در سنینی به افزونی محسوس درصد مردان مهاجر بر زنان روبه‌رو می‌شویم که سنین کار و فعالیت می‌باشد.

حالا برای این‌که ببینیم آیا مهاجرت‌ها و بخصوص افزونی مردان مهاجر بر زنان در ناحیه‌های مرفه‌نشین و ناحیه‌های سکونت افراد کم‌درآمد چه وضعی دارد نواحی 2 و 7 را مقایسه می‌کنیم.

ناحیه 7 که در جنوب و جنوب شرقی تهران قرار دارد 54.9 درصد از ساکنانش را مهاجران تشکیل می‌دهند. در مقابل در ناحیه 2 مهاجرین 50 درصد ساکنین را تشکیل می‌دهند. ابتدا مشاهده می‌شود که تعادلی در این ارقام وجود دارد ولی این تعادل نسبی در سنین بین 20 و 50 ساله به‌کلی به هم می‌خورد به این ترتیب که در این سنین بیش از 90 درصد ساکنین ناحیه 7 متولد خارج از تهران هستند به نظر می‌رسد که این جمعیت کثیر در جست‌وجوی کار از روستاها و شهرهای دیگر (با خانواده یا انفرادی) به تهران آمده‌اند. درعوض در ناحیه 2 فقط 50 درصد متولد خارج از تهران هستند (در همان سنین 20 و 50 ساله) مهاجرت به ناحیه 2 خانوادگی صورت گرفته است چون در سنین مختلف هماهنگی دارد به نظر می‌آید مهاجرین ساکن ناحیه 2 جزو طبقه مرفه‌ یا قشر بالای طبقه متوسط شهرستان‌ها هستند که برای توسعه کار و تحصیل یا نقل و انتقالات دولتی به تهران آمده‌اند.

بلوغ زودرس

سن ازدواج تابع محیط و زمان است و بستگی کامل با سطح زندگی و درجه فرهنگ افراد یک جامعه دارد در ایران بر اثر پاره‌ای شرایط مثل بلوغ زودرس نسبی و سنت‌های مذهبی و موقعیت خاص اقتصادی ازدواج در گروه‌های سنی پایین بین 10 تا 14 ساله وجود دارد (در سرشماری به دلایل منع قانونی ازدواج در سنین 10 تا 14 ساله پاره‌ای سن ازدواج خود را بالاتر اظهار کرده‌اند)

زنان بی‌شوهر

از مجموع مردان به سن بلوغ رسیده در تهران 51.9 درصد و از کل زنان 56.8 درصد (در زمان سرشماری) دارای همسر بوده‌اند. بالاتری نسبت مردان همسردار در گروه سنی 45 تا 49 هستند این نسبت در زنان در گروه 30 تا 34 ساله دیده می‌شود.

چون معمولا مرگ و میر در بین مردان ازدواج کرده بیش از زنان ازدواج کرده است این است که ما به‌تدریج که در گروه‌های سنی بالاتر از 40 به وضع ازدواج زنان نگاه می‌کنیم می‌بینیم زنان کمتری دارای شوهر هستند تا آن‌جا که در گروه‌های سنی بالاتر از 65 سال تنها 19 درصد زنان همسر دارند و حال آن‌که در همین گروه سنی 86.5 مردان دارای همسر می‌باشند.

سن ازدواج در تهران برای زنان 19 سال است در مقابل نسبت مردان تا 30 ساله‌ای که ازدواج نکرده‌اند بالا است و کمبود ازدواج در این سنین ممکن است علل اقتصادی و فرهنگی داشته باشد.

مقایسه ازدواج در دو ناحیه

سن ازدواج در نواحی مختلف تهران فرق می‌کند مثلا در ناحیه مرفه‌نشین تهران (ناحیه 2) سن ازدواج زنان بالا است در مقابل سن ازدواج در ناحیه 7 پایین می‌باشد.

در ناحیه 2 تنها 13.5 درصد زنان در گروه سنی 15 تا 19 ساله دارای همسر بوده‌اند و حال این‌که این نسبت در ناحیه 7 به 60.2 درصد می‌رسد و نیز گروه سنی 20 تا 24 ساله 47 درصد زنان ناحیه 2 همسر داشته‌اند.

این نسبت در ناحیه 7 به 92.8 درصد می‌رسد. مردان نیز در دو ناحیه فوق وضع مشابهی با زنان دارند.

نتیجه‌ای که از بررسی ارقام فوق به دست می‌آید نشان می‌دهد که افراد طبقه کم‌درآمد اجتماع در تهران زودتر از ثروتمندان خانواده تشکیل می‌دهند. دلیلش هم این است که مردم کم‌درآمد که امکانات تحصیلات عالیه کمتری دارند ناگزیر از سنین پایین‌تر شروع به کار و فعالیت کرده و در همان سنین نیز ازدواج می‌کنند در حالی که این موضوع در ثروتمندان به عکس است یعنی امکانات تحصیلی و بسیاری امکانات دیگر در بین مردمان این طبقات باعث بالا رفتن سن ازدواج و تغییر ارزش‌های خانوادگی می‌گردد.

به طور کلی سن ازدواج زنان در ناحیه 7 (محل سکونت طبقه کم‌درآمد) سن 17 سالگی می‌باشد در حالی که سن ازدواج زنان در ناحیه 2 (محل سکونت افراد مرفه) 23 سال است و این تفاوت 6 سال در سن ازدواج نشان‌دهنده وضع اجتماعی مردم در دو ناحیه نمونه است.

259