فتق هیاتال یکی از اختلالات شایع در دستگاه گوارش فوقانی است که در آن قسمتی از معده از طریق دیافراگم به سمت قفسه سینه جا به جا می شود. دیافراگم عضله ای گنبدی شکل و بزرگ است که بین قفسه سینه و حفره شکمی قرار دارد و در پروسه تنفس نقش مهمی ایفا می کند. در مرکز این عضله، سوراخی به نام سوراخ هیاتال وجود دارد که از طریق آن به مری وصل می شود. در حالت طبیعی، معده در زیر دیافراگم قرار دارد و بخش انتهایی مری دقیقا از سوراخ هیاتال عبور می کند. اما در فتق هیاتال قسمتی از معده بنا به دلایل مختلف از این سوراخ عبور کرده و وارد فضای قفسه سینه می شود. این جا به جایی موجب اختلال در عملکرد طبیعی دریچه میان مری و معده شده و در بسیاری از موارد به بروز رفلاکس اسید معده به مری منجر خواهد شد. در این مطلب همه چیز را در مورد فتق هیاتال، از انواع تا علائم، راه های تخیص و درمان آن خواهیم گفت.
انواع مختلف هیاتل
فتق هیاتال دو نوع دارد؛ فتق هیاتال کشویی و فتق هیاتال پارازوفاژیال. بیشتر افراد دارای نوع 1 هستند. هر سه نوع دیگر فتق نوع 2 هستند.
- نوع 1: نوع 1 که به آن فتق هیاتال لغزنده نیز می گویند. این فتق شایع ترین نوع است و می توان گفت 95 درصد از تمام فتق های هیاتال را تشکیل می دهد. در این نوع، قسمتی از مری که به معده وصل می شود، گاهی اوقات از مسیر شکاف باز به سمت بالا و پس از آن به سمت پایین کشیده می شود.
- نوع 2: انواع 2_ 4 را فتق پارازوفاژیال می گویند. معنای پارازوفاژیال، کنار مری است. در نوع 2، بخش فوقانی معده در کنار مری به سمت بالا حرکت کرده و برآمدگی در کنار آن ایجاد می کند. این نوع را فتق هیاتال غلتان می نامند.
- نوع 3: ترکیبی از دو نوع اول است. قسمتی از مری که به معده وصل می شود، گاهی اوقات از طریق شکاف به سمت بالا می لغزد و بخش دیگری از معده نیز گاهی اوقات در کنار محل اتصال معده به سوی مری برآمده می شود.
- نوع 4: نوع 4 بسیار نادر است، اما ممکن است کمی پیچیده تر باشد. در این نوع، شکاف به اندازه کافی گسترده است تا دو عضو مختلف از طریق آن فتق کنند. فتق معده را با اندام شکمی همچون یکی از روده ها، طحال یا پانکراس درگیر می کند.
دلایل بروز هیاتال
علت بروز فتق هیاتال هنوز کاملا مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل مکانیکی و ضعف بافتی در ایجاد آن نقش مهمی دارد. یکی از مهم ترین عوامل، افزایش فشار درون شکم است که ممکن است بر اثر بارداری، چاقی، یبوست مزمن، سرفه های طولانی یا بلند کردن اجسام سنگین رخ دهد. بالا رفتن سن نیز یکی از عوامل مؤثر به شمار می آید، زیرا با افزایش سن، عضلات دیافراگم و بافت های نگهدارنده ضعیف می شوند. علاوه بر این، برخی از افراد به طور مادرزادی سوراخ هیاتال بزرگ تری دارند و این موضوع باعث می شود احتمال بروز فتق افزایش پیدا کند.
نشانه های عارضه هیاتال
بیشتر فتق های هیاتال هیچ گونه نشانه خاصی ندارند. برخی اوقات حین انجام آندوسکوپی تشخیص داده می شوند یا نشانه شدیدی همچون ریفلاکس دارند. معمولا بیماران علامت دار از احساس سوزش تا سوزش سر دل شکایت دارند. این نشانه ها معمولا به دنبال مصرف غذاهای چرب، سنگین و به دنبال دراز کشیدن رخ می دهند، اما در برخی از افراد شدیدتر هستند و در حالت طبیعی نیز این نشانه ها بیشتر مشاهده می شود. فتق هیاتال بزرگتر می تواند موجب بروز علائم زیر شود:
- احساس سیری پس از خوردن غذا
- استفراغ خون یا دفع مدفوع سیاه رنگ که ممکن است به معنی خونریزی دستگاه گوارش باشد.
- جریان معکوس غذا یا مایعات خورده شده به درون دهان
- سوزش سر دل
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه یا شکم
- رفلاکس اسید معده به مری
- مشکل در بلع
تشخیص هیاتال
معمولا تشخیص فتق هیاتال با استفاده از آزمایش های تخصصی و روش های تصویربرداری انجام می گیرد. یکی از بهترین روش ها، عکس برداری با اشعه ایکس بعد از بلع باریم است که در آن بیمار مایعی دارای باریم را می نوشد و سپس از قسمت فوقانی دستگاه گوارش عکس گرفته می شود. روش دیگر آندوسکوپی است که در آن پزشک با استفاده از لوله ای انعطاف پذیر و باریک که در انتهای آن دوربینی قرار دارد، به طور مستقیم درون مری و معده را مشاهده می کند. در برخی موارد مانومتری مری برای بررسی عملکرد عضلات مری و دریچه تحتانی آن نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
درمان هیاتال
نخستین مرحله در درمان ریفلاکس اصلاح شیوه زندگی و درمان دارویی است. داروهایی مانند آنتی اسید بهترین روش درمان برای این افراد به شمار می آید و بسیار مفید است. برخی داروها مانند نیزاتیدین، سایمتیدین و فاموتیدین برای این عارضه مناسب هستند. سعی کنید به جای چند وعده غذایی بزرگ، چند وعده غذایی کوچکتر را در طول روز میل کنید. بیماران باید از نوشیدن قهوه، چای پر رنگ و نوشیدنی های تحریک کننده و غذاهای چرب خودداری کنند. به هیچ عنوان غذاهایی که موجب سوزش سردل می شوند را مصرف نکنید. این مواد غذایی شامل غذاهای سرخ شده و چرب، الکل، کافئین، سیر، پیاز، شکلات، الکل، نعناع و سس گوجه فرنگی می شوند.
در بسیاری از افراد این نوع روش جواب می دهد و نیاز نیست اقدامات دیگری صورت گیرد، اما تعداد کمی از افراد به این درمان ها پاسخ نمی دهد و باید جراحی انجام شود. هدف از جراحی بازگرداندن معده به محل طبیعی خود در زیر دیافراگم و تقویت سوراخ هیاتل برای پیشگیری از تکرر فتق است. رایج ترین روش جراحی، فاندوپلیکاسیون نیسن نام دارد که در آن قسمت بالایی معده به دور انتهای مری پیچانده شده تا دریچه بین مری و معده تقویت شود. امروزه این عمل بیشتر به شیوه لاپاراسکوپی انجام می شود که روشی کم تهاجمی بوده و دوران نقاهت آن کوتاه تر است.
درمان هیاتال با ورزش
ورزش می تواند باعث کاهش نشانه های فتق هیاتال شود، اما به عنوان درمان اصلی توصیه نمی شود. اگر دچار این عارضه هستید، بهتر است با پزشک خود در این خصوص مشورت کنید تا برنامه درمانی مناسب را دریافت کنید. در هر صورت، برخی از تمرینات باعث بهبود نشانه های این بیماری می شود. یکی از تمرینات بسیار مفید، تمرین های تنفسی به صورت عمیق است. باید به آرامی بنشینید و تنفس عمیق و منظم داشته باشید. این تنفس از طریق دیافراگم می تواند به بهبود نشانه ها کمک کند. این نوع تنفس به کاهش فشار روی معده کمک کرده و احساس آرامش را تا حد قابل توجهی افزایش می دهد.
تقویت عضلات مرکزی نیز می تواند بسیار مؤثر باشد. انجام تمریناتی که عضلات شکم و پشت را تقویت می کند، مثل پلانک و کرانچ باعث بهبود وضعیت بدن و کاهش نشانه های بیماری فتق هیاتال می شود. تمرینات یوگا که بر تنفس و آرامش تأکید دارند نیز بسیار مفید هستند. این تمرینات می توانند باعث کاهش اضطراب و استرس شوند و تنش را به طرز شگفت انگیزی پایین بیاورند. این موضوع باعث کاهش بروز علائم فتق هیاتال خواهد شد.
پیاده روی منظم و ملایم داشته باشید، این موضوع باعث هضم بهتر غذا شده و به کاهش فشار روی معده کمک می کند. این فعالیت ساده و در دسترس می تواند قسمت مهمی از یک سبک زندگی سالم باشد که به کاهش نشانه های فتق هیاتال کمک می کند. در نتیجه، از انجام تمرینات سنگین مانند ورزش وزنه برداری که فشار بیشتری به شکم وارد می کنند خودداری کنید.
