ابوالحسن معلّی بن محمّد بصری، از راویان و مفسّران شیعه. از ولادت و وفات او اطلاعی در دست نیست، اما به گواه اینکه برخی از روایتگران او مانند حسین بن محمّد بن عامر اشعری (استاد کلینی) در اواخر سده سوم وفات کرده و همچنین خود وی نیز از حسن بن علی وشّاء، از اصحاب امام رضا علیه السلام (م 203 ق) در اوایل سده سوم، روایت دارد، چنین گمان می شود که وفات او در اواسط سده سوم بوده است؛ زیرا از کتاب سیرة القائم (عج)، که به او منسوب است، استفاده می شود که وی زمان ولادت حضرت مهدی علیه السلام (255 ه.) را درک کرده است. بنابراین، می توان حدس زد که وفات او در همین حدود بوده است. از زندگی و حیات علمی او اطلاع چندانی نداریم. از لقب «بصری» برمی آید که وی در بصره سکونت داشته است و بسیاری از احادیث اهل بیت علیهم السلام را در آنجا شنیده است. همچنین بسیاری از شاگردان روایی او اهل قم هستند. از این رو، این احتمال تقویت می شود که وی مسافرت هایی به قم داشته و مدتی در آنجا مشغول تدریس و تعلیم بوده است. وی با اینکه در عصر امامان جواد، هادی و عسکری علیهم السلام زندگی می کرده، اما حدیثی به طور مستقیم از آن ها ندارد. نجاشی او را «مضطرب الحدیث و المذهب»، معرفی کرده، اما کتاب های او را تأیید نموده است. علاّمه حلّی به نقل از غضائری گفته است: «روایات او خوب و بد دارند و از افراد ضعیف حدیث می کند، اما می توان از روایات او به عنوان شاهد (نه دلیل) استناد کرد.» بسیاری از فقهای متأخّر روایات او را به دیده قبول می نگرند و گفته نجاشی (مضطرب الحدیث و المذهب) را مانع وثاقت وی نمی دانند؛ زیرا وی از مشایخ اجازه و صاحب کتاب های معتبر است. همچنین وی در سلسله اسناد کامل الزیارات قرار دارد که این خود شاهد دیگری بر وثاقت اوست.
مشایخ روایی او بسیارند، اما برخی از آن ها احمد بن محمّد بن ابی نصر (221 ق)، حسن بن علی بن فضّال (م 224 ق)، حسن بن علی و شّاء، علی بن اسباط، عبداللّه بن ادریس، بسطام بن مرّة و محمّد بن جمهور عمّی هستند.
از شاگردان معروف او حسین بن محمّد بن عامر اشعری است که بیش تر احادیث او از طریق این شاگرد روایت شده اند. همچنین افرادی مانند ابوعلی اشعری، ابوعبداللّه اشعری، علی بن اسماعیل و محمد بن حسن بن ولید از او نقل حدیث کرده اند.
وی تألیفاتی در زمینه فقه، تاریخ و اعتقادات دارد که به قرار ذیلند: الایمان و درجاته و زیادته و نقصانه، الدلائل، الکفر و وجوهه، شرح المودّة فی الدین، کتاب التفسیر، کتاب الامامة، فضائل أمیرالمؤمنین علیه السلام ، قضایا علی علیه السلام و سیرة القائم (عج). از آثار او به خوبی پیداست که وی در موضوعات فقه،حدیث واعتقادات، تبحّر و تخصص داشته است.
