اشاره:
محمد والدمن، اهل اتریش است. در سال 1361ش. به اسلام؛ مکتب شیعه اثنی عشری گرویده است. در همان سال به شوق فراگیری علوم و معارف اسلامی به ایران آمده و وارد حوزه علمیه قم شده است تا سال 1366 به صورت پیوسته در حوزه علمیه حضور داشت. و تنها در تعطیلات تابستانی سفرهایی نیز به اتریش داشت و از اوضاع آن کشور با خبر بود.
پس از سفر تبلیغی به کشورش، به ایران برگشت و احساس کرد که نیاز کشورهای غربی در زمینه معارف اسلام بسیار شدیدتر و عمیق تر از نیاز آنها به فقه و اصول است. سال 1369 وارد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدس سره) شد. با افزایش امکان ارتباطات از طریق اینترنت به این نتیجه رسید که تحصیلات خود را در ایران ادامه دهد و با اتریش در ارتباط باشد.
در سال 1380 موفق با اخذ کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی شد و در حال حاضر مشغول تحصیل در دوره دکتری در دانشکده تربیت مدرس قم در رشته قرآن و حدیث می باشد.
وی در سال های اخیر چند مقاله ارائه نموده است که عمدتاً به زبان المانی تألیف شده و در مرکز شیعیان اتریش انتشار یافته است. در کنار تهیه مقالات، برای تأمین نیازهای برادران و خواهران شیعه اتریشی، به ترجمه تفسیری از فارسی به آلمانی نیز مشغول است. محور گفتگوی ما با ایشان، موضوع پایان نامه ایشان در کارشناسی ارشد است، که در ادامه می آید.
پژوهه: موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد شما، چگونگی تنظیم روابط و رفتارهای جنسی، مقایسه بین جامعه ایران و دو جامعه آلمان و اتریش است که رویکردی اخلاقی حقوقی دارد، لطفاً انگیزه خود را از نگارش آن بیان فرمایید.
بنده در سال 1380، برای تکمیل دروس دوره کارشناسی ارشد در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قدس سره)، پایان نامه ای تحت عنوان چگونگی تنظیم روابط و رفتارهای جنسی؛ مقایسه بین جامعه ایران و دو جامعه آلمان و اتریش با رویکردی اخلاقی و حقوقی ارائه نمودم. انگیزه اصلی من در تحقیق این موضوع، با توجه به شناختی بود که نسبت به دو جامعه غربی و اسلامی داشتم.
به علاوه، تحقیق در این زمینه برای من در جهت افزایش شناختم نسبت به اتریش و جمهوری اسلامی ایران که هر دو کشور خودم به شمار می آیند، می توانست بسیار مؤثر باشد.
پژوهه: لطفاً بفرمایید روش شما در تحقیق پایان نامه چه بوده است؟
روشی که در این تحقیق به کار گرفته شده ترکیبی از روش های متعدد بوده و از داده های حاصل از مطالعات کمی و کیفی در اجتماع، عقاید و... استفاده شده است و عمدتاً بر مطالعات کتابخانه ای استوار بوده است.
چون در بین مسلمانان، عفت از اصالت برخوردار است، در باره این مسائل زیاد صحبت نمی شود. اما بر عکس، در جوامع غربی، این مسائل زیاد مطرح شده و مورد بحث قرار می گیرد و تحقیقات و آمار در ابعاد گوناگون در این زمینه زیاد است.
در عین حال مسائل جنسی در اسلام جزو مسائلی نیست که غربی ها آنرا «تابو»[1] می نامند، بلکه در طول تاریخ، فقهای مسلمان، مسائل شرعی در این خصوص و اخلاق جنسی را همواره مورد بحث و بررسی قرار داده و احکام آن را به طور دقیق بیان نموده اند. ما سعی کردیم به این سئوال که چرا در جوامع اسلامی درباره این مسائل کمتر صحبت می شود پاسخ گفته و به دلایل آن اشاره کنیم.
پژوهه: فرضیه ای که جناب عالی در این تحقیق اثبات آن را دنبال می گردید چه بود؟
فرضیه ای که دنبال می کردم، بیشتر ناظر به بعد آزادی های فردی در دو جامعه غرب و اسلام است. می خواستم بررسی کنم، کدام جامعه، در راهی که دنبال نموده اند به منزلتی از انسانیت رسیده اند، و یا در این مسیر دچار چه معضلاتی شده اند و اکنون به چه سمت و سویی در حرکت هستند؟ من دریافتم که هم کشورهای غربی و هم کشورهای اسلامی، انسان را در زمینه مسائل جنسی نه کاملاً آزاد و نه کاملاً محدود می دانند بلکه هر دو برای مسائل جنسی محدودیت هایی قایل شده اند. پس هم در اسلام و هم در غرب آزادی همراه با محدودیت در مسائل جنسی مطرح است. در عین بسیاری از جامعه شناسان و روزنامه نگاران غربی معتقدند که بین راهکارهای غربی جهت کنترل مسائل جنسی و راهکارهای اسلامی در این زمینه، ضدّیت و اصطکاک وجود دارد. آنها اولی را به معنی «آزادی» و دومی را به معنی «سلب آزادی» فرض می کنند. سؤال اصلی من در تحقیقاتم این بود که آیا راهکار غربی، واقعاً به انسان آزادی بیشتری می دهد؟ به علاوه، می خواستم دریابم که آزادی غربی، چه پیامدهایی را برای جوامع غربی به ارمغان آورده و تا چه اندازه ای با انسانیت و منزلت الهی او سازگار می باشد؟ می خواستم دریابم، کدام یک از این راهکارها، می تواند راه حلی برای معضلات اجتماعی باشد و تا چه اندازه، می توان از تجربیات مثبت و منفی غرب در کشورهای اسلامی استفاده نمود.
پژوهه: در مباحث جناب عالی محور دومی با عنوان اخلاق جنسی در نظر بوده چه مقدار به این بحث پرداخته شده است؟
با تبیین اخلاق جنسی اسلام و غرب، به راهکارهای تنظیم روابط جنسی زن و مرد و نیز چالش های موجود در هر دو جامعه (جامعه اسلامی و جامعه غربی)، این دیدگاه مطرح گردیده است که باید یک سری قوانین بسیار دقیق حقوقی و اخلاقی وضع نمود تا بر اساس آن رفتارهای دو جنس مخالف با همدیگر به صورت بسیار دقیق تنظیم گردد. در این نظام حقوقی، هم حقوق و هم وظایف زن و مرد در رابطه با همدیگر تعیین و تبیین شده است. از بارزترین نکات نظام یاد شده این است که در این نظام، قوانین حقوقی از پشتیبانی اخلاقی برخوردار می باشند که در این صورت به هر کدام از افعال مجاز و ممنوع، ارزش متناسبی عطا می شود و مرزها مشخص می گردد.
برای نمایان ساختن نظام ارزشی، به تبیین رؤوس دستورهای اخلاقی و حقوقی اسلام در زمینه روابط جنسی و به جایگاه ازدواج در اسلام و مسائل مربوط به آن پرداخته شده و به مسائلی چون محرم و نامحرم و دستورات تنظیم کننده زندگی زناشویی نیز اشاره گردیده است.
در ادامه این بحث، به موقعیت موجود در جوامع غربی اشاره نمودم. در این راستا به این نتیجه رسیدم که فرهنگ غرب، فاقد نظام اخلاقی مدون می باشد، بلکه در این زمینه تنها به عرف مردمی و قوانین حقوقی تکیه می کند. به همین لحاظ غرب، در مسائل جنسی مجبور است، خلأهای موجود را توسط وضع قوانین حقوقی جبران نماید و در این زمینه گاهی محدودیت هایی را ایجاد می کند که از محدودیت های موجود در اسلام شدیدتر است.
پژوهه: در این پژوهش شما به چه نتایج مهمی دست یافتید؟
با بررسی هایی که در این پایان نامه به عمل آمد، روشن گردید که غرب تا کنون نتوانسته راه حل موفقیت آمیزی را جهت کنترل روابط و رفتارهای جنسی ارائه دهد. حتی در این زمینه از ارائه یک نظام اخلاقی کامل عاجز بوده است. این امر باعث گردیده که گرفتاری ها و مشکلات اجتماعی کشورهای غربی در این زمینه به طور چشمگیر افزایش یابد و این چنین بحرانی چالش برانگیز شود که حتی آزادی افراد را سلب نماید. اگر جوامع غربی بخواهند مشکلات اجتماعی خود را حل و روابط و رفتارهای جنسی را به طور واقع بینانه کنترل کنند قطعاً نیازمند یک نظام اخلاقی فردی و اجتماعی کارآمد می باشند؛ بدون شک می توان گفت یک چنین نظام اخلاقی، بیرون از حوزه مذهب نیست و چه بسا می توان ادعا نمود که بهترین نمونه این نظام همان نظام مرتبط با اسلام است.[2]
به طور کلی می توان نتایج این تحقیق را نسبت به جوامع غربی این گونه جمع بندی نمود:
غرب در بعد اخلاق فردی و اجتماعی فاقد یک نظام اخلاقی کامل است[3] و در این زمینه متکی به عرف عمومی است.[4]
در جوامع غربی علاوه بر فسادهایی که در آمار منعکس شده است فسادهای پنهانی نیز وجود دارد.
غرب اخلاق اجتماعی را تنها توسط قوانین حقوقی کنترل می کند.
نظام حقوقی غرب از پشتیبانی اخلاقی برخوردار نمی باشد.
غرب، هم بر اساس معیارهای موجود در فرهنگ خود و هم بر اساس معیارهای اسلامی فاقد آزادی جنسی به معنای واقعی کلمه است.
غرب برای تنظیم روابط و رفتارهای جنسی نیازمند یک نظام اخلاقی (فردی و اجتماعی) کارآمد می باشد.
غرب برای تنظیم روابط و رفتارهای جنسی باید در نظام اجتماعی خود تغییراتی انجام دهد تا نظام های اخلاقی و حقوقی پشتوانه همدیگر باشند.
کشورهای غربی اگر در تجربه گرایی خود صادق باشند می توانند از تجربه ای که جوامع اسلامی به دست آورده اند جهت بهبود اوضاع اجتماعی خود استفاده نمایند.
از جمله نتایج مهم این تحقیق در ارتباط با اسلام این بود که گرفتاری های جوامع اسلامی در زمینه تنظیم روابط و رفتارهای جنسی از گرفتاری های جوامع غربی در این زمینه بسیار کمتر است. علت این امر می تواند این باشد که اسلام از یک سو نظام اخلاقی کامل و کارآمد را ارائه داده و از سوی دیگر برای نظام اخلاقی خود، پشتیبانی حقوقی و برای نظام حقوقی خود، پشتوانه اخلاقی پیش بینی کرده است. به علاوه، اسلام توانسته است آزادی افراد جامعه را تأمین نموده و بستر مناسبی برای رشد آزادانه افراد فراهم نماید. اگر این یافته ها را با یافته هایی که نسبت به جوامع غربی به دست آمده مقایسه کنیم به این نتیجه می رسیم که تنها راه معقولی که جوامع اسلامی می توانند آن را جهت کنترل روابط و رفتارهای جنسی، حل مشکلات اجتماعی و جلوگیری از بروز مشکلات شدیدتر در پیش گیرند اجرای کامل دستورهای اسلامی است.
پس می توان نتایج این تحقیق را نسبت به جوامع اسلامی این گونه جمع بندی نمود:
اسلام، هم در بعد اخلاق فردی و هم در بعد اخلاق اجتماعی دارای یک نظام اخلاقی کامل، کارآمد و روشن است.
نظام اخلاقی اسلام از پشتیبانی نظام حقوقی و نظام حقوقی اسلام از پشتیبانی اخلاقی برخوردار می باشد.
اسلام دارای نظامی است که هم بر اساس معیارهای موجود در فرهنگ خود و هم بر اساس معیارهای موجود در فرهنگ غرب، آزادی جنسی به معنای واقعی را تأمین می کند.
مشکلات اجتماعی جوامع اسلامی در بعد مسائل جنسی بسیار نگران کننده ولی در مقایسه با جوامع غربی به مراتب کمتر است.
برای حل مشکلات اجتماعی و جلوگیری از بروز مشکلات جدید، تنها راه معقول اجرای کامل دستورات اسلامی است.
چون نظام حقوقی و اخلاقی دارای تعامل و ارتباط متقابل هستند، لازم است فرهنگ و اخلاق اسلامی، میان مردم به طور کامل تبلیغ شود تا اسلام بتواند کارایی خود را به بهترین شکل ممکن به نمایش بگذارد.
پژوهه: با توجه به مشکلات موجود و بررسی مقایسه ای، جناب عالی چه پیشنهادی را برای رسیدن به برداشت درست از این مساله، ارایه می کنید؟
عمده ترین اقداماتی که در این زمینه لازم است انجام شود تحقیقات زیربنایی جهت شناسایی ریشه های مشکلات اجتماعی، افزایش معلومات و شناخت مردم نسبت به اخلاق و فرهنگ اسلامی و تبلیغات صحیح جهت ترویج فرهنگ اسلامی در سطح جامعه است. برای جلوگیری از بروز بیشتر مفاسد و نابسامانی های اجتماعی، لازم است جهت علت یابی مفاسد و مشکلات فعلی، بررسی های جامعه شناسانه دقیق انجام بگیرد.
باید درباره زمینه های میانگین سن ازدواج، میانگین سن طلاق، میانگین مدت ازدواج هایی که به طلاق کشیده می شوند، علت جدایی و تأثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر افزایش آمار طلاق بررسی هایی کرد. به نظر می رسد که در این زمینه هنوز تحقیقات لازم انجام نگرفته است. در صورتی که بررسی میزان تأثیرگذاری هر کدام از این عوامل از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. همین امر در بعد مفاسد اجتماعی نیز مطرح است.
مطالبی که طی این تحقیق بیان شد، شمه ای است از حقایقی که در جوامع غربی و اسلامی مطرح است. واقعیت این است که هم جوامع غربی و هم جوامع اسلامی، گرفتار معظلات اجتماعی زیادی هستند که باید آنها را تحلیل و علت یابی کرد و برای برطرف نمودن آن ها کوشش نمود. آنچه که در این جوامع، بخصوص در جوامع غربی رخ داده و می دهد در صورتی که آن را با دقت و به دور از تعصب بررسی و تحلیل کنیم می تواند برای جوامع اسلامی یک تجربه بسیار ارزنده و راهگشایی باشد تا اشتباهاتی را که آنان مرتکب شده اند، ما تکرار نکنیم، بلکه با قدرت و توکل کامل، دستورهای اسلام را اجرا نماییم.
ما معمولاً از غرب، یا تنها خوبی ها را می شناسیم و از گرفتاری ها و معضلات اجتماعی جوامع غربی غافل هستیم و یا تنها بدی های غرب را می شناسیم و از خوبی هایی که در این جوامع وجود دارد غافل می باشیم. با بررسی دقیق و جامعه شناسانه جوامع غربی، ابعاد تازه ای از مشکلات و گرفتاری های غرب برای ما روشن می گردد و دیدگاه ما نسبت به غرب دقیق تر و واقع بینانه تر خواهد شد و علاوه بر صنعت و فن آوری پیشرفته غرب روی دیگر سکه راه هم خواهیم دید. در اثر همین امر می توانیم از یک طرف بعضی احکام اسلام مبنی بر ایجاد نظم اجتماعی و پیشرفت علمی را تا اندازه ای در عمل مشاهده کنیم و از طرف دیگر می توانیم در عمل به علت منع بعضی مسائل در اسلام، بهتر پی ببریم و تأثیرات سوء اجتماعی آن را عملاً مشاهده کنیم. البته برای حصول این امر لازم است که جوامع غربی را از درون بشناسیم و به بررسی سطحی و از بیرون اکتفا نکنیم. برای بررسی درونی هم لازم است زبان کشور مورد نظر را حتما یاد گرفته و علاوه بر آن با فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی آنجا هم به خوبی آشنا شویم.
مسئله دیگری که در این زمینه مطرح می باشد این است که پژوهشکده های مختلف نیز موظف هستند در این زمینه سرمایه گذاری کنند و به بررسی نابسامانی های اجتماعی بپردازند. این امر باید حساب شده و از مرز یکی دو پایان نامه فراتر باشد. کار علمی در این زمینه باید به صورت پروژه های علمی انجام گیرد.
اسلام، بخصوص شیعه برای رسیدن بشر به سعادت، نه تنها حرف ها برای گفتن دارد، بلکه کامل ترین راه برای حصول سعادت بشری است. به علاوه، وظیفه ما شیعیان این است که این راه را معرفی و در اختیار سایر انسان ها قرار دهیم. این امر مستلزم کار تبلیغاتی است. و برای این کار لازم است، در ابتدا بدانیم که مشکلات و گرفتاری های مردم کشورهایی که می خواهیم اسلام شیعه را به آنان معرفی کنیم، چیست. بعد از دستیابی به این شناخت، باید به مردم بفهمانیم که اسلام، می تواند در برطرف نمودن این گرفتاری ها به آنان کمک کند و راهگشا باشد.
پژوهه: با سپاس از این که وقتتان را در اختیار ما نهادید.
پی نوشت :
1. «تابو» در یک فرهنگ به مطالب، ابعاد و چیزهایی گفته می شود که درباره آن صحبت نمی شود، افراد آنها را انجام نمی دهند و از صحبت کردن در باره آن و یا انجام دادن آن شرم آور و نوعی عیب تلقی می شود، ولی برای «شرم آور و عیب بودن» آن دلیل منطقی و علت اجرائی یافت نمی شود.
(LexiROM Version 2.0 ] دائره المعارف رایانه ای [CD، 96/1995، مدخل: Tabu)
1. محمد تقی مصباح یزدی؛ اخلاق در قرآن، ج 1، 1377، ص 106.
1. البته دیدگاههای متفکران غربی و اسلامی در این زمینه فرق می کند و ارزیابی فوق منعکس کننده دیدگاه متفکران اسلامی است.
2. عرف عمومی نیز ناظر بر افعالی است که به جامعه مربوط می گردد و در ظرف اجتماعی تحقق می یابد.
