ذوالقرنین کیست؟(قسمت دوم)

در شماره 44 نشریه قسمت اول مقاله به چاپ رسید و در آن دو شخصیت را که احتمال داده می شد،با ذوالقرنینی که در قرآن آمده است منطبق باشد را بررسی کردیم و اینک قسمت دوم مقاله که به بررسی شخصیت های تاریخی دیگر می پردازد.

قول دیگری نیز درباره ذوالقرنین هست و آن این که کورش سوم را ذوالقرنین معرفی می کند، چنانکه استاد علاّمه طباطبایی دراین باره می نویسند:«بعضی گفته اند ذوالقرنین همان کورش یکی از ملوک هخامنشی در فارس است که در 529 ـ 560 (ق.م) می زیسته و همو بود که امپراتوری ایران را تأسیس و میان دو مملکت فارس و ماد را جمع کرد، بابل را فتح کرد و به یهود اجازه مراجعت از بابل به اورشلیم را داد و در بنای هیکل کمک کرد، مصر را به تسخیر خود در آورد و … آنگاه رو به سوی مشرق نهاده و تا اقصی نقاط مشرق پیش رفت.»1

دلایل انطباق ذوالقرنین با کورش:

1.کورش مردی مؤمن،خدا شناس و موحد بود.

2. پادشاهی عادل و رعیت پرور و با رأفت و با احسان بود.

3.نسبت به ستمگران و دشمنان، مردی سیاستمدار و سخت گیر بود.

4. خدا به او از هر چیز سببی داده بود.

5. دین و عقل و فضایل اخلاقی و عِدّه و عُدّه و ثروت و شوکت در او جمع بود.

6. کورش به مغرب لشکرکشی کرد و بر لیدیا و اطراف آن نیز تسلط یافت.

7.کورش بار دیگر به طرف مشرق حرکت کرد و به «مَطِلعَ الشَّمس» رسید و در آنجا با مردی صحرا نشین و وحشی دیدار کرد.

8. همچنین کورش سدی بنا کرد و این سد در تنگه داریال و میان کوه های قفقاز و نزدیکی های شهر تفلیس است.2

داستان ذوالقرنین در پاسخ به سؤالی است که یکی از علمای یهود مدینه از پیامبر اکرم (ص) می پرسید: «یسئلونک عَن ذِی القَرنین»ِ. طبیعی است که سؤال یهودیان در مورد شخصیتی است که عرب نبوده ؛ بلکه در ارتباط با آنان است.

در این راستا، رؤیای دانیال نبی (ع) در کتاب های یهودیان است که در خواب می بیند؛ قوچی با شاخ های خود زمین های غرب و شرق و جنوب را شخم می زند. ناگاه بز کوهی تک شاخی از غرب زمین را می کارد و با قوچ رو به رو می شود و آن را از میان برمی دارد.

پس از آن فرشته ای می اید و خواب دانیال را تعبیر می کند که صاحب دو شاخ، پادشاه پارس و ماد است. و بزیک شاخ اسکندر است که دارا ـ آخرین پادشاه پارس ـ را برمی اندازد.3 و آنگاه کشف مجسمه کورش با دو شاخ و دو یال، در دشت مرغاب فارس را سندی قوی بر این مدّعی می شمارد.

گر چه بعضی از محققان، کتاب دانیال را ساختگی و قرن ها بعد از سقوط بابل و آزادی یهود دانسته اند و بسیاری زمان تألیف را بعد از قرن اوّل میلادی می دانند، فقط پروفسور مالکس لوئر4 تالیف آن را در سال 164 قبل از میلاد دانسته است.5

امّا استاد ابوالکلام آزاد می گوید: ممکن است سفر دانیال یک داستان ساختگی باشد؛ ولی آنچه در قرآن آمده مسلماً دارای اصل و حقیقتی است.6 مورخان معاصر،به شخصیت والا و عادل و با فضیلت کورش گواهی داده اند.7

محل سدّ آهنین کورش در آسیای میانه:

سدّ ذوالقرنین از نظر استاد ابوالکلام آزاد، در محلّی بین دریای خزر و دریای سیاه واقع شده که سلسله کوه های قفقاز بین جنوب و شمال را قطع می کند و فقط یک راه درتنگه میان این سلسله کوه ها وجود دارد.

این راه امروز به نام تنگه داریال خوانده می شود و در ناحیه ولادی کیوکز8 (ماوراء قفقاز) و تفلیس واقع شده است.

هم اکنون بقیای دیوار آهنی در این نواحی هست. معبر داریال بین دو کوه بلند واقع شده و این سد که آهن زیادی در آن دیده می شود، در همین درّه وجود دارد.ترک ها دروازه را دامرکپو؛ یعنی دروازه آهنی خوانده اند و امروزه هم به همین نام می باشد.

داریوش بزرگ(522 ـ 483 ق.م):

برخی داریوش بزرگ پسر عموی کورش را که هشت سال پس از وفات وی به جای او بر تخت نشست، ذوالقرنین دانسته اند.

دلایل انطباق:

کورش و داریوش هر دو تا دریای سیاه لشکر کشی کرده اند و هر دو تا مشرق پیش رفته و با سکایی ها مبارزه کردند، و آنان را عقب راندند. کورش نخستین کسی است که ماد و پارس را با هم متحد کرد، لقب ذوالقرنین سزاوار اوست، ولی او در جنگ با ماساژت ها کشته شد و بعید است که در حدود مملکت خود سدّی بنا کرده باشد؛ امّا داریوش سکایی ها را عقب راند و ایران را از دست آنان راحت ساخت و معنای داریوش که معنای مانع است 9با ساختن سد و منع اقوام مهاجم متناسب است.

داریوش بزرگ دشمنان را مغلوب و نفوذ خود را از سوی شمال شرقی تا شط سیحون و از جنوب شرقی تا کنار رود سند و از مغرب تا شبه جزیره یونان توسعه داد و همه ملل آسیای غربی و آسیای میانه و مصر و حبشه را زیر فرمان خود در آورد.10

در یکی از کتیبه هایی که باستان شناسان از داریوش کشف کرده اند و 2500 سال قدمت دارد،آمده است:

«داریوش به عموم مردم اعلام می کند که اهورا مزدا سلطنت را از فضل و رحمت خود به من بخشید و من به توفیق او بر تحکیم صلح و آرامش در زمین دست یافته ام.»11 این کتیبه که گفته می شود به فرمان داریوش نقش شده، با قول ذوالقرنین در قرآن کریم موافق است که می گوید:«هذا رَحمَة مِن رَبّی …؛این رحمتی از جانب پروردگار من است …».(سوره کهف، ایه 98).12

بعضی از محققان در مورد اسکندر و داریوش و کورش و شی هوانگ تی و … در بسیاری از مسائل تاریخی تردید داشته اند.13

از مجموع تحقیقات دانشمندان و مفسّرانی که خلاصه نظرات آنان را از نظر گذراندیم می توان نتیجه گرفت:

1. این تحقیقات علمی و نظری نیاز به کار عملی دارد تا بتوان قاطعانه در مورد مصادیق هشتگانه ذوالقرنین نظر داد. امید است که باستان شناسان با سفر به مناطق احتمالی و کاوش عملی، از حقیقت امر آگاه شوند.

2. آنچه مایه تردید بسیاری از محققان می باشد این است که از ظاهر یات قرآن برمی اید که ذوالقرنین، فردی موّحد،با ایمان و عادل بوده و در مورد هر یک از کشور گشیان هم سخن از ایمان و عدالت شده و هم از ظلم و شرک؛ امّا باید دانست که نه یات مذکور دلیلی بر عصمت ذوالقرنین است و نه آنچه درباره این کشور گشیان گفته شده قطعی است،چه بسا تشابه اسمی و حبّّ و بغض ها موجب شده که فردی را مدح یا قدح کنند.

3.آنچه که این یات بما می آموزد این است که حوادث تاریخی،حادثه ای اتفاقی و تصادفی نبوده و این پادشاهان و کشورگشیان نیستند که این تحوّلات مهمّ تاریخی را می آفرینند؛ بلکه همه به فرمان خداست، لذا خداوند بیشتر کارها را به خود نسبت می دهد و می فرماید:

«إنّا مَکَنّا لَه فی الأرضِ و آتیناه مِن کُلّ شیءٍ سبباً …».«قَالَ مَا مَکّنّی فیه رَبّی قالَ هَذا رَحمَة مِن ربَّی …»

4. از آنجا که وقایع تاریخی قانونمند و به فرمان خداست، می بینم که به طور مشابه تاریخ تکرار می شود و چقدر تاریخ زمان کورش و اسکندر و شی هوانگ تی به یکدیگر نزدیک هستند تا جایی که مفسران و مورخان رابه حیرت وا داشته که کدام یک از اینان ذوالقرنین هستند؟