پرتو ؛ معرفی چند کتاب درباره شیعه

1. سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمّه علیهم السلام

تألیف محمّدرضا جباری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله ، 2 ج، 764 ص، وزیری، موضوع: تابعین و اتباع تابعین، ائمّه اثنی عشر، اصحاب، امامت، وکالت.

جلد اول ودوم این کتاب 9 فصل دارد که عناوین آن ها عبارتند از: زمینه ها و عوامل گسترش سازمان وکالت توسط امامان شیعه، محدوده زمانی و سیر

فعالیت سازمان وکالت از آغاز تا انجام، قلمرو فعالیت سازمان وکالت، ساختار و شیوه عملکرد سازمان وکالت، وظایف و مسئولیت های سازمان وکالت، ویژگی های کارگزاران سازمان وکالت، معرفی باب ها و وکلای معصومین، بررسی موارد انحراف و خیانت در سازمان وکالت، مدّعیان دروغین وکالت و بابیت. (فصل هفتم تا نهم در جلد دوم قرار دارد.)

در تألیف این کتاب، از 118 کتاب عربی و فارسی و 6 کتاب انگلیسی استفاده شده است.

2. تقویم شیعه

تألیف عبدالحسین نیشابوری، قم، دلیل ما، 1382، 360 ص، وزیری، موضوع: مناسبت های مذهبی در ایّام سال.

مؤلف محترم، ا ین کتاب را بر اساس ماه های دوازده گانه قمری به دوازده بخش تقسیم کرده و وقایع روزانه مربوط به تاریخ شیعه را ذیل هر ماه آورده است. این وقایع از ولادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تا آغاز غیبت کبرا را دربرمی گیرند و از میان اقوال گوناگون در مورد تاریخ ولادت ها و شهادت ها، به قول قوی تر اکتفا گردیده است. برای تألیف این کتاب، از 238 کتاب عربی و فارسی استفاده شده است.

3. تشیّع در خراسان عهد تیموریان

تألیف عبدالمجید ناصری داودی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1378، 280 ص، وزیری، موضوع: تشیّع و تیموریان.

این کتاب پنج فصل دارد: 1. جغرافیای تاریخی خراسان؛ 2. پیشینه تشیّع از آغاز تا هجوم تیمور در خراسان؛ 3. تیموریان و تشیّع؛ 4. شیعیان در عصر تیموریان؛ 5. دانشمندان شیعه در عصر تیموریان.

نویسنده محترم برای تألیف این کتاب از 164 کتاب عربی و فارسی استفاده کرده است.

4. عالمان شیعه رویاروی استعمار

تألیف سلیم الحسنی، ترجمه محمدهادی باسخواه، مشهد، شرکت به نشر، 1378، 159 ص، وزیری، عنوان اصلی: «دور علماء الشیعة فی مواجهة الاستعمار»، موضوع: اسلام و استعمار، اسلام و سیاست.

مؤلّف محترم به طور کلی، به دو محدوده مهم تاریخ سیاسی معاصر، یعنی دو کشور اسلامی ایران و عراق، پرداخته و حوادث مشروطیت در ایران و برخوردهای مسلّحانه شیعیان با انگلستان در عراق را مورد دقت قرار داده و زاویه های زندگی مراجع بزرگ شیعه را روشن کرده است. این کتاب پنج فصل دارد که عبارتند از: 1. شیعه در جریان مشروطیت؛ 2. شیعه در برابر فعالیت های استعمار؛ 3. فعالیت مسلّحانه شیعه در طول جنگ جهانی اول؛ 4. قیام 1918 م نجف و نگاهی نو به موضع گیری های آیة اللّه سیدمحمّدکاظم یزدی؛ 5. حرکت استقلال طلبانه شیعه از صلح تا قیام 1918 م. ذیل عنوان «کتابنامه»، از 55 کتاب، که از آن ها استفاده گردیده، نام برده شده است.

«نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار» نام ترجمه دیگری از این کتاب است که توسط محمّد باهر و صفاءالدین تبرّائیان انجام گرفته و در بهار 1378 به وسیله «مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران» بنیاد مستضعفان و جانبازان چاپ و منتشر شده است. این کتاب 292 صفحه دارد و مؤلّف بر این ترجمه فارسی مقدّمه ای نگاشته است.

5. شیعه در برابر معتزله و اشاعره

تألیف هاشم معروف الحسنی، ترجمه سیدمحمّدصادق عارف، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1371، 343 ص، وزیری، عنوان اصلی: «الشیعة بین الاشاعرة والمعتزلة»، موضوع: کلام، شیعه و فرقه ها، اشعریان، معتزله.

اختلافات مذهبی مسلمانان سه ریشه اصلی دارند که یکی از آن ها در اصول و مسائل اعتقادی است. کتاب حاضر علاوه بر ذکر تاریخ تشیّع و گروه های منتسب به آن، مشتمل بر مباحث کلامی و اعتقادی عمده ترین فرقه های اسلامی و تاریخ و چگونگی پیدایش آن هاست.

6. تحوّل گفتمان سیاسی شیعه در ایران

تألیف جمیله کدیور، تهران، طرح نو، 1379، 454 ص، رقعی، موضوع: شیعه و سیاست؛ ایران، سیاست و حکومت؛ اسلام و سیاست.

این کتاب، که در اصل، یک پژوهش دانشگاهی بوده، با راهنمایی حسین بشیریه و مشاوره استادان دیگر تألیف شده است. تلاش نگارنده در سامان دهی این پژوهش، پاسخ گویی به این دو سؤال اصلی است: 1. آیا نظریه سیاسی «ذاتی» و لایتغیّر است، یا طی دوره های مورد بررسی، گفتمان سیاسی شیعه دچار تحوّل شده است؟ 2. عوامل مؤثر بر شکل گیری گفتمان سیاسی هر دوره کدامند؟ در این پژوهش، سعی شده است ضمن آنکه به توصیف احکام و گزاره های غالب هر دوران پرداخته می شود، به تبیین عوامل تأثیرگذار در شکل گیری گفتمان هر دوره نیز توجه شود. نویسنده، گفتمان سیاسی شیعه را در این هفت دوره مورد بررسی قرار داده است: 1. از آغاز عصر غیبت تا صفویه؛ 2. عصر صفویه؛ 3. از سقوط صفویه تا آغاز قاجار؛ 4. از ابتدای قاجاریه تا مشروطه؛ 5. عصر مشروطه؛ 6. از آغاز عصر پهلوی تا شروع مقدّمات انقلاب اسلامی؛ 7. از شکل گیری مقدّمات تا پیروزی انقلاب اسلامی.

7. توزیع قدرت در اندیشه سیاسی شیعه؛ مقایسه ای تحلیلی از دو منظر فلسفه سیاسی و فقه سیاسی

تألیف سیدصادق حقیقت، تهران، هستی نما، 1381، 440 ص، رقعی، موضوع: شیعه و سیاست، علوم سیاسی، قدرت، اسلام و دولت.

این کتاب یک مقدّمه و چهار فصل دارد. در فصل اول، ارتباط فلسفه سیاسی و فقه سیاسی، و در فصل دوم، مباحث نظری پیرامون قدرت و توزیع آن مورد بحث قرار گرفته اند. فصل سوم و چهارم، که مباحث اصلی کتاب را دربردارند، عبارتند از: توزیع قدرت در فلسفه سیاسی شیعه و توزیع قدرت در فقه سیاسی شیعه. در فصل سوم، پاسخ های فیلسوفانه و در فصل چهارم، پاسخ های فقیهانه به سؤال درباره «چگونگی توزیع قدرت در اندیشه سیاسی شیعه» داده شده است. بر اساس فرضیه این پژوهش، قدرت در اندیشه سیاسی شیعه بر اساس تلقّی از فلسفه سیاسی و فقه سیاسی و نسبت آن دو توزیع می شود. در تألیف این کتاب، از 228 منبع فارسی و عربی و 52 منبع انگلیسی استفاده شده است.

8. رهیافتی بر مبانی مکتب ها و جنبش های سیاسی شیعه در صد ساله اخیر

تألیف مظفّر نامدار، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1376، 310 ص، رقعی، موضوع: شیعه، جنبش ها و قیام ها؛ شیعه و سیاست؛ ایران، قاجاریان، پهلوی.

مطالب این کتاب در سه بخش تنظیم یافته اند:

بخش اول. منزلت معرفت سیاسی در اندیشه شیعیان. این بخش چهار مقصد دارد که عبارتند از: 1. تمهیدی بر دو فرضیه پیرامون حکومت شریعت؛ 2. حوزه فهم معرفت سیاسی و هویّت سیاسی بینش ها و گرایش ها؛ 3. تکوین اندیشه شیعه در حوزه معرفت سیاسی؛ 4. رویکردی تاریخی بر سیر تحوّلات اندیشه سیاسی شیعه.

بخش دوم. مکتب های سیاسی شیعه در قرن اخیر. این بخش سه مقصد دارد: 1. مکتب سامرّاء و میراث پایدار اندیشه های میرزای شیرازی در معرفت سیاسی؛ 2. مکتب نجف و مؤلّفه های حکومت در اندیشه های آخوند خراسانی؛ 3. مکتب قم و منزلت معرفت سیاسی در اندیشه های امام خمینی رحمه الله .

بخش سوم (آخر) این کتاب درباره جنبش های سیاسی شیعه در قرن اخیر است و شامل چهار مقصد می باشد: 1. ماهیت و مبانی جنبش های سیاسی شیعه در قرن اخیر؛ 2. مکتب سامرّاء و جنبش های سیاسی معاصر؛ 3. مکتب نجف و جنبش های سیاسی معاصر؛ 4. مکتب قم و جنبش های سیاسی معاصر.

9. زمینه های تفکر سیاسی در قلمرو تشیّع و تسنّن

تألیف محمّد مسجدجامعی، تهران، الهدی، 1369، 357 ص، رقعی، موضوع: سیاست از منظر اهل تشیّع و اهل تسنّن.

این کتاب بسط و تفصیل چهار سخنرانی است که در سال 1366 ایراد شده و فصول چهارگانه اش بر اساس همان سخنرانی ها تنظیم شده و بهاءالدین خرّمشاهی ویراستاری آن را به عهده گرفته است. عناوین فصل های این کتاب عبارتند از: 1. جنبش های دینی در دوران معاصر؛ 2. تلقّی تاریخی؛ 3. حکومت و حاکم؛ 4. قدرت و عدالت.

تشیّع و تسنّن به رغم اشتراک های اساسی شان، دو ساختمان فقهی و کلامی مختلف دارند و دو ساختار روانی و اجتماعی متفاوت در بین پیروانشان پی افکنده اند. برای فهم چگونگی شکل گیری جنبش های دینی سنّی و شیعی و عوامل مؤثر بر آن ها، باید دید تفکر سیاسی این دو مکتب مبتنی بر کدامین اصول و متأثر از چه عواملی است. فصل های دوم تا چهارم این کتاب به سه اصل از مهم ترین اصولی که به اندیشه سیاسی تشیّع و تسنّن شکل داده اند، می پردازند. فصل دوم در مورد تلقّی و تفسیر اهل سنّت از تاریخ صدر اول بحث می کند. به نظر نویسنده، تلقّی اهل سنّت از این تاریخ متفاوت با واقعیت آن است. در فصل سوم، به کیفیت اعتقاد اهل سنّت نسبت به حاکم، بدان لحاظ که حاکم است، می پردازد. و فصل چهارم در مورد سومین عامل اساسی است: اهل سنّت به قدرت و امنیت و قدرتی که قادر به ایجاد و حفظ امنیت باشد حسّاسند، در حالی که شیعیان عمدتا به عدالت و اجرای دقیق سنّت پیامبر، آن چنان که در زمان خود حضرت بود، حسّاسیت نشان می دهند.

10. شیعه شناسی و پاسخ به شبهات

تألیف علی اصغر رضوانی، تهران، مشعر، 1382، 2 ج (جلد اول 696 ص و جلد دوم 656 ص)، وزیری، موضوع: شیعه و پاسخ به شبهات.

این کتاب، که به سفارش معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظّم رهبری تألیف شده، شامل یک پیش گفتار و هفده قسمت است. عناوین سرفصل های آن عبارتند از: شیعه شناسی؛ اعتقادات؛ صفات الهی؛ نبوّت؛ قرآن؛ امامت؛ صفات امام؛ امام علی علیه السلام ؛ اهل بیت علیهم السلام ؛ مهدویت؛ مرگ و معاد؛ احکام اذان؛ احکام نماز؛ متعه، حج تمتع و متعه زنان؛ وهّابیت؛ حکمت ها؛ و متفرقات. نویسنده در هر قسمت، پس از بحث در مورد آن عنوان، سعی کرده به شبهه هایی که پیرامون آن موضوع مطرح شده اند، پاسخ دهد.

1. مسؤول کتابخانه تخصصی مؤسسه شیعه شناسی.