سکته مغزی (۵)

عضو کالج بین المللی جرّاحان

در شماره های گذشته از دشمنان جامعه و سلامت آدمی، پنج مورد را معرفی کردیم. ششمین دشمن جامعه و سلامت آدمی، سیگار و هفتمین آن الکل می باشد. در این شماره درباره زیان های این دو و ارتباط آنها با سکته مغزی بحث می کنیم.

سیگاری ها دو تا سه برابر غیرسیگاری ها در معرض خطر هستند

البته منظور از سیگار، همه انواع دخانیات است. تا این اواخر ارتباط بین کشیدن سیگار و افزایش خطر سکته مغزی به گونه دقیق شناخته نشده بود. به نظر می رسید که سیگار کشیدن خطر ایجاد سکته مغزی را به همان گونه افزایش می دهد که خطر سکته قلبی را. اما پژوهش گران نمی توانستند این ارتباط را اثبات کنند؛ تا اینکه در اواخر سال 1986 پژوهش گران نتیجه مطالعه های خود را در مجله پزشکی معروف و معتبر «نیوانگلند⁽¹⁾» منتشر کردند که نشان می داد سیگارکش ها 2 تا 3 برابر غیرسیگاری ها در معرض خطر سکته مغزی هستند. آنان عوامل دیگر مانند سن، فشار خون، بیماری شریان اکلیلی قلب و سایر عوامل خطر را نیز در نظر گرفتند. گروه زیادی از مردم را مورد مطالعه قرار دادند و به چنان نتایجی رسیدند.

پس از آن بود که دکتر «ولف» از دانشگاه «بوستون» آمریکا و دیگران گزارش کردند که آنان نیز در مطالعات خود ارتباط تنگاتنگ بین سیگار کشیدن و خطر سکته مغزی را دریافته اند. «دکتر ولف» نتیجه مطالعه خود را در اوایل سال 1987 در کنفرانس سالانه انجمن قلب آمریکا ارائه کرد. او گفت مردان سیگاری 40 درصد بیش از دیگران که سیگار نمی کشند و بانوان سیگاری 60 درصد بیش از بانوان غیرسیگاری در معرض ابتلا به سکته مغزی هستند. این خطر اضافی در سیگاری ها، با فشار خون و یا بدون فشار خون و دیگر عوامل مهم خطر قلبی و عروقی اتفاق می افتد. در کسانی که فشار خون بالا دارند البته که خطر، باز هم بیشتر است.

ترک سیگار خطر سکته مغزی را کم می کند

دکتر «ولف» و همکارانش دریافتند که خطر، نسبت مستقیم با سیگارهای دودشده دارد. در عین حال، چیزهای خوب نیز وجود دارند و آن این است که مطالعه فرامینگام⁽²⁾ مشهور نشان داد که: «50 درصد سیگاری ها که این عادت را ترک کردند، پس از 4 تا 5 سال در افرادی که سیگار را ترک کردند، میزان سکته مغزی برابر کسانی شد که هرگز سیگار نکشیده بودند». چنین نتیجه ای در مطالعه های دیگر پژوهش گران نیز به دست آمده است.

به طور کلی سیگارکش های سابق که اکنون ترک کرده اند، در مقایسه با کسانی که اصلاً سیگار نکشیده اند، تعداد سکته مغزی در آنها فقط به مقدار جزیی بیش از غیرسیگاری هاست. پس ترک سیگار، بسیار باارزش است. به گونه ای که نه تنها خطر سکته مغزی را به سرعت کم می کند، بلکه در پیشگیری از حمله یا سکته قلبی نیز دارای اثر مثبت است به طوری که در عرض یک سال پس از ترک سیگار، خطر حمله قلبی، 50 درصد کاهش می یابد. در عرض ده سال پس از ترک سیگار، در کسانی که روزی یک پاکت یا کمتر سیگار می کشیدند، میزان خطر حمله قلبی به اندازه غیرسیگاری ها می شود. از آنجایی که بیماری قلبی، خود عامل خطر جدّی برای ایجاد سکته مغزی است، بنابراین ترک سیگار دارای اثر دوبعدی و دوگانه است.

سیگار کشیدن ممکن است باعث ایجاد لخته خون شود

چرا سیگار کشیدن، خطر سکته را زیاد می کند؟ پژوهش گران در این باره نظریه قطعی ارائه نمی دهند؛ اما بر این باورند که سیگار ممکن است به تشکیل لخته های خون که باعث سکته مغزی می شوند، کمک نماید. سیگار به سبب افزایش تعداد گویچه های قرمز، غلظت خون را زیاد می کند که عامل جدّی است برای ایجاد سکته مغزی، و نیز «فیبرینوژن» خون را زیاد می کند و آن، ماده ای است که لخته شدن خون و نیز چسبندگی آن را افزایش می دهد و باعث می شود که «پلاکت»های خون، چسبنده تر گردند و در نتیجه دور هم گرد آمده و لخته تولید نمایند. باز هم تکرار می کنم که منظور از سیگار، برای ایجاز است و گرنه شامل همه دخانیات و مواد توتون و تنباکوست.

الکل، دشمن شماره 7 جامعه و سلامت آدمی

اگر الکل را پس از سیگار، دشمن جامعه شمردیم نه به این معنی است که ضرر آن کمتر از سیگار است، بلکه برای آن است که تعداد کسانی که مشروبات الکلی می خورند، بسیار کمتر از سیگاری هاست. اگر خدای ناکرده تعداد مشروب خوارهای جوامع بشری به اندازه سیگاری ها باشد، باید بر آن جوامع گریست. به هر حال در مطالعه های گوناگون مانند مطالعه «فرامینگام» روی تعداد زیادی از مردم، ارتباط بین مصرف الکل و سکته مغزی را یافته اند. به طور مثال، در مطالعه «فرامینگام»، پژوهش گران توانستند ارتباط روزافزون بین همه اقسام سکته مغزی و مصرف الکل را دریابند و نیز در مطالعه «هونولولو⁽³⁾» درباره قلب، مشاهده شد که مردان مشروب خوار دچار بیشترین نوع کُشنده سکته مغزی می شوند که از نوع خون ریزی مغزی است.

در این مطالعه، بنابر دلایل گوناگون، بانوان، مورد تحقیق قرار نگرفتند. یکی از این دلایل آن بود که تعداد زیادی از آنان مشروب خوری خود را نپذیرفتند و یا اینکه اصلاً مشروب نمی خوردند. در کسانی که به طور مرتب روزی سه بار یا بیشتر مشروب می خورند، خطر سکته مغزی سه برابر می شود.

پژوهش های دیگر نیز این نظریه را که بین الکل و سکته مغزی ارتباط وجود دارد، تقویت کرده اند. با یک نگاه دیگر به نتیجه مطالعه «هونولولو» در مورد قلب، می بینیم در مردانی که مشروب کم می خورند، خطر سکته مغزی دو برابر و در مردانی که مشروب زیاد می خورند، سه برابر دیگران است که مشروب نمی خورند. این خطر حتی پس از آن که فشار خون آنان میزان شود، باز هم وجود دارد. این مطلب، مهم است؛ چراکه پس از مطالعات نخستین، این طور نظر می دادند که در مشروب خواران، فشار خون زیاد می شود و این، باعث سکته مغزی است در صورتی که مطالعه «هونولولو» نشان می دهد، مشروب به طور مستقل، سکته مغزی را افزایش می دهد نه به سبب بالابردن فشار خون.

اما درباره این که الکل خطر سکته مغزی را افزایش می دهد چه می دانیم؟

مطالعات نشان داده است که خوردن الکل فشار خون را بالا می برد، قلب را برای ضربانِ نامنظم، مستعد می کند و به طرق گوناگون، قلب را ضعیف می نماید و نیز معلوم شده است که خون را غلیظ می کند و نیز باعث انقباض سرخ رگهایی که به مغز می روند، می شود و مغز را از خونی که مواد غذایی به آن می رساند محروم می کند. برخی از پزشکان نیز بر این باورند که الکل باعث تنگی سرخ رگهایی که به مغز می روند، می شود. روشن است هر قدر مشروب زیاد خورده شود، خطر نیز زیادتر است.

اگر مشروب را ترک کنید خطر سکته مغزی هم کم می شود

در این باره خبر خوش این است که: اگر کسی مشروب را ترک کند خطر سکته مغزی در او بسیار کمتر از کسانی است که به مشروب خوری ادامه می دهند. این بدان معنی است که خطر الکل در ایجاد سکته مغزی موقتی است و اگر آن ترک شود، اثر سکته آور آن نیز از بین می رود و یا کم می شود. مطالعه پزشکان نشان داد که خطر سکته مغزی در مشروب خورها چهار برابر بیش از دیگران است که مشروب نمی خورند. در مشروب خوارها اگر فشار خون بالا نباشد و هم سیگار نکشند باز هم خطر سکته همان قدر بالاست.

خواننده گرامی؛ صرف نظر از اعتقاد عمیق مذهبی که دارم، اگر به عنوان یک پزشک بی طرف نظر بدهم، باید با صداقت یادآوری کنم در همه مقاله های علمی و تحقیقی مؤسسات پژوهشی معتبر، مطلبی نیافته ام که از نظر علمی ثابت کند مشروب خوری بر بدن سودی داشته باشد.

برخی گمان می کنند مشروب کم، خطر سکته مغزی را کم می کند

این امر واقعیت ندارد؛ چراکه کارشناسان بر این باورند که از نظر آماری، تعداد کسانی که مورد مطالعه قرار گرفته اند چندان نیستند که بتوان نتیجه لازم را از آن گرفت.

آیا مشروب فایده ای هم دارد؟

خواننده گرامی؛ صرف نظر از اعتقاد عمیق مذهبی که دارم، اگر به عنوان یک پزشک بی طرف نظر بدهم، باید با صداقت یادآوری کنم در همه مقاله های علمی و تحقیقی مؤسسات پژوهشی معتبر، مطلبی نیافته ام که از نظر علمی ثابت کند مشروب خوری سودی به بدن داشته باشد.

در شماره آینده دشمنان دیگر جامعه و آدمی به نظر خوانندگان گرامی خواهد رسید.

1. New England

2. Framingham

3. Honolulu