برای آن که بیش تر با ماجرای خونین عاشورا آشنا شوید، بهتر است اطلاعاتی درباره کوفه و کوفیان داشته باشید. کوفه شهری بزرگ بود و امام حسین (ع) به دعوت کوفیان، از مکه به مقصد کوفه حرکت کرد. حادثه خون بار عاشورا، به خاطر شماری از مردم کوفه رخ داد که راه و رسم جوان مردی را از یاد بردند. در روزگاری که امام حسین (ع) می زیست، مردم شهرهای اسلامی، از نظر اعتقادی و سیاسی گرایش خاصی داشتند. برای نمونه، مکه و مدینه، به اهل بیت (ع) علاقه نداشتند و سرگرم زندگی شان بودند. آن ها با سیاست بیگانه بودند. مردم بصره، از امام علی (ع) کینه به دل داشتند. از این رو پشتیبان اهل بیت (ع) نبودند. ملت شام، زیر سلطه امویان بودند و تنها معاویه و یزید را می شناختند. مردم یمن، چون از مرکز جهان اسلام فاصله داشتند، از دنیای اسلام بی خبر بودند. ملت ایران و مصر، تازه با اسلام آشنا شده بودند و چون از نظر اعراب، شهروندان درجه دو به شمار می آمدند، با دگرگونی های سیاسی دنیای اسلام ناآشنا بودند و در بی خبری به سر می بردند.
وضعیت اجتماعی کوفه
پس از فتح ایران، جنگ جویان همراه خانواده شان، در کوفه زندگی کردند. جمعیت آن ها، بیست هزار نفر بود که پس از گذشت چند سال، به شهری صد هزار نفری تبدیل شد. معاویه در دوره خلافتش، از رشد جمعیت کوفه ترسید. از این رو جنگ جویان و خانواده شان را، همراه با گروه بزرگی از غیر عرب ها، روانه ایران کرد تا در خراسان زندگی کنند. در سال 61 هجری قمری، رشد جمعیت کاهش یافت. در کوفه، نظام قبیله ای به جای نظام اسلامی حکم فرما بود. نظام قبیله ای، نظامی بود که در دوران جاهلیت شکل گرفته بود.
وضعیت اقتصادی
اعراب مردانی جنگ جو بودند و کاری جز جنگیدن بلد نبودند. از این رو در اول محرم، به مناسبت فرارسیدن سال نو قمری، از بیت المال، به آن ها حقوق می دادند. پاداش هر جنگ جو 1600 درهم بود. ابن زیاد به کوفیان گفت که اگر به کربلا نیایید، حقوق تان را نمی دهیم.
وضعیت فرهنگی
کوفه در زمان خلیفه دوم ساخته شد. خلیفه دوم و سوم، نظر ویژه ای به این شهر داشتند. از این رو مُبلغان ویژه ای به کوفه فرستاده شدند تا به مردم قرآن و احکام را بیاموزند. این مُبلغان، به مردم حدیث و سیره نبوی را یاد نمی دادند. بیش تر مسلمانان کوفه، مردمی ظاهربین بودند. برخی از آن ها نیز تنها به عبادت می پرداختند. کوفیان آموخته بودند که پیرو خلیفه باشند و دستورهای او را گوش کنند. آن ها می دانستند، نافرمانی حرام است و هرگز فرمان های خلیفه را نادیده نمی گرفتند.
وضعیت سیاسی
پس از مرگ عثمان، کوفه با دگرگونی های بسیاری روبه رو شد که از نظر سیاسی منجر به شکل گیری چند حزب شد: حزب اموی، حزب خوارج، حزب شیعیان و حزب مسلمانان بی طرف.
طرف داران بنی امیه به حزب اموی وفادار بودند و دشمنان بنی امیه و اهل بیت (ع) هوادار حزب خوارج. حزب شیعیان، شامل پیروان اهل بیت (ع) بود. اینان که از دعواهای سیاسی به دور بودند و معاویه و امام علی (ع) را به حق می دانستند و وابسته به حزب مسلمانان بی طرف بودند.
کوفه در دوره خلافت امام علی (ع)
بیش تر مردم کوفه امام را نمی شناختند. پس از هجرت امام به کوفه و تلاش فراوان یاران امام، مردم کوفه بیش از گذشته با امام آشنا شدند و با وجود این کوفیان امام را خلیفه خود می دانستند، نه امام خویش.
کوفه در دوره حکومت معاویه
متأسفانه سیاست های بیست ساله معاویه به شیعیان کوفه آسیب رساند. معاویه بسیاری از قبیله های شیعه را از کوفه راند و برخی از شخصیت های برجسته شیعه را کشت. در این دوره، حتی تبلیغات فرهنگی و علمی در خانه ها ممنوع بود. از این رو کوفه، هنگام قیام شیعه، شهری کوچک بود که مردمش از نظر اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، قدرت چندانی نداشت. اهل کوفه تنها می توانستند موجی کوچک در معادله های سیاسی روزگارشان پدید آورند. آن ها جز نامه نگاری و پشیمانی از این که حادثه کربلا رخ داد، کار دیگری انجام ندادند.
نماز و عاشورا
امام حسین (ع) شب عاشورا که شب نیایش بود، به یارانش گفت: «خدا می داند که من نماز، قرآن و نیایش را بسیار دوست دارم.»
سعید بن عبدالله
او در ظهر عاشورا، هنگامی که امام و برخی یارانش نماز می خواندند، نگهبان امام بود.
حجاج بن مسروق
او در راه رسیدن به کربلا و در کربلا، هنگام فرارسیدن وقت نماز، اذان می گفت.
ابوثمامه صائدی
او ظهر روز عاشورا، به همه یادآوری کرد که هنگام خواندن نماز است.
مسلم بن عوسجه
یکی از نشانه های شناختن شیعیان، بسیار نماز خواندن بود. جاسوس ابن زیاد، مسلم بن عوسجه را به خاطر این که در مسجد کوفه، زیاد نماز می خواند، شناسایی کرد و دریافت که او یار مسلم بن عقیل است.
حر بن یزید ریاحی
او پیش از آن که روز عاشورا فرا رسد و پیش از آن که تصمیم بگیرد با امام حسین (ع) بیعت کند، در نماز جماعت یاران امام شرکت کرد.
