(متولد 1305-متوفی 1371 ه.ق)
از تربیت یافتگان مکتب پربار حائری،آیة الله العظمی حاج سید محمد تقی موسوی خوانساری(اعلی الله مقامه الشریف)می باشد که یکی از مشاهیر علماء وفقهای قرن چهاردهم هجری و زعیم بزرگ حوزه علمیه قم در آن مقطع خاص بوده است.
ولادت:
ولادت با سعادت او در سال 1305 ه در خوانسار رخ داد در کنف عنایت حمایت پدر و حمایت مادر مهربان رشد و نمو را آغاز نمود و تحصیلات مقدماتی رادر زادگاه خویش به انجام رسانید تا اینکه در سال 1322 در سنین نوجوانی به عتبات عالیات رهسپار و در نجف اشرف در دروس آیات عظام:آخوند خراسانی و آیة الله یزدی صاحب العروة الوثقی شرکت ورزید پس از درگذشت آن بزرگان در دروس آیات عظام و بزرگوار شریعت،آقا ضیاء الدین عراقی و آقا شیخ علی قوچانی حضور یافت،تا واقعه ثوره عشرین عراق پیش آمد و او نیز همانند دیگر روحانیان مبارز به امر مطاع مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیة الله العظمی میرزا محمد تقی شیرازی(میرزای دوم)پاسخ گفتند و با نیروهای مهاجم به مقابله و مدافعه پرداختند تا در سال 1333 از طرف مزدوران به هندوستان مستعمره وسیع بریتانیا تبعید گردید پس از سپری ساختن چهارسال دوران تبعید و گرفتاری در سال 1337 به زادگاه خود بازگشت،و پس از اندکی توقف به اراک منتقل،و در دروس مرحوم آیة الله حائری شرکت جست و همراه آن مرحوم بنا به دعوت مردم نیکوکار قم به حوزه علمیه قم مهاجرت و در تشکیل حوزه وحفظ و نگهداری آن تشریک مساعی نمود.پس از درگذشت زعیم و مؤسس حوزه،همراه دو بزرگوار عالیقدر،آیتین علمین:آیة الله حجت و آیة الله صدر در دوران فترت،تا آمدن آیة الله بروجردی، در نگهداری و سرپرستی حوزویان و تربیت طلاب ومحصلین کمال سعی و کوشش خود را به کار گرفتند و چه بسیار از افاضل و مراجعی که از حوزه تربیت و سرپرستی آن مرجع عالیقدر فارغ التحصیل گردیده اند.
یکی از نویسندگان آن روز که تالیف خود را با حال و هوای آن روزگار به نگارش در آورده است و هنوز عطر ورایحه دوران طلبگی از کلمات و لغات آن استشمام می گردد،درمورد فعالیت تدریسی آیة الله خوانساری درحوزه نوبنیاد حائری تحت عنوان «جلسه درس آقا سید محمدتقی خوانساری »چنین می نگارد:
«این دانشمندعالی مقدار،نظر به آن فکر عمیق و نظردقیقی که دارندمی توان گفت حوزه درسشان مخصوص یک دسته از متبحرین فضلاء است و این محضر مقدس در منزل شخصی معظم له صورت پذیر است.» (1)
نقش معظم له در نگهداری حوزه:
مرحوم آیة الله خوانساری پس از فوت آیة الله مؤسس در آن شرائط بحرانی و حساس که کوچک ترین غفلت و بی توجهی موجب از هم پاشیدن حوزه نوبنیاد حائری می گشت و دشمنان داخلی و خارجی سعی و اهتمام کامل به این امر حساسی داشتندهمراه دو هم رزم و هم سنگر دیگر سیدین علمین و آیتین بارزتین:مرحوم سید محمدحجت و مرحوم سید صدر الدین صدر،سنگر استقلال و حیات حوزه را حفظ نمودندو با مجاهدات و تلاشهای خداپسندانه در حفظ و نگهداری این یادگار سلف صالح کوشیدند،به حدی که تا ورود آیة الله العظمی بروجردی و در کنار و معیت او نیز به انجام این امر مهم ادامه دادند و در این باره لحظه ای را به غفلت و تسامح نگذراندند وتوانستند آن را به دست امین بزرگوار،دیگری از تبار بزرگان اسلامی صحیح و سالم بسپرند و ما در جلد سوم «یکصد سال مبارزه روحانیت »،در این باره مطالب فشرده ای را آورده ایم. (2)
نماز استسقاء:
یکی از حوادث مهم زندگی او که شهرت بسزایی دارد،نماز استسقاء و طلب بارانی است که در سال 1363 هجری قمری در اثر خشکسالی و بی آبی رخ داد.این نماز را که با حضور هزاران نفر از مردم خداجوی قم انجام داده اند و مردم قم را ازقحطی و بی آبی نجات داده اند،بسیار معروف و مشهور است به حدی که ادباء و فضلاءرا به سرودن شعر واداشته است.
ویژگیها و خصوصیات:
هر کدام از مراجع عالیقدر خصوصیات روحی ویژه ای دارند که مخصوص خویشتن می باشد یا آن خصوصیت با کیفیت بیشتر و بهتر در آنان جلوه گر می باشد آن مرحوم نیز در قضای حوایج مؤمنین و سعی و تلاش در انجام آنها بی نهایت ساعی وکوشا بوده است غیرت دینی و تعصب خاص روحانی و علاقه به حضور در صحنه سیاسی و اجتماعی از ویژگیهای آن بزرگ بوده است. ایشان در مساله ملی شدن نفت وموضوع انتخابات دخالت نمودند و در مورد انتخابات با توجه به شرایط خاص آن روزاعلامیه دادند و مردم متدین را به مشارکت مؤثر در انتخابات 11 شهریور ربیع الاول 1371 دعوت نمودند.ایشان در دفاع از امر حجاب مشارکت مؤثری با آیة الله سیدحسین قمی داشتند.
تالیفات:
یکی از آثار فقهی ایشان تقریرات کتاب الطهارة می باشد.که توسط آیة الله العظمی اراکی تحریر و تنظیم شده،ولی هنوز به چاپ نرسیده است گویا خود آن مرحوم در مورد این کتاب می فرموده است اگر چاپ شود بهتر از طهارت مرحوم حاج آقا رضا همدانی خواهد بود. (3)
شاگردان:
1-آیة الله العظمی حاج شیخ محمد علی اراکی
2-آیة الله حاج شیخ عبد الجواد اصفهانی
3-آیة الله العظمی حاج شیخ راضی تبریزی
4-آیة الله حاج میرزا ابو القاسم دانش آشتیانی
5-آیة الله حاج سید احمد خسرو شاهی تبریزی
6-آیة الله حاج سید جلال شهیدی محلاتی
7-آیة الله حاج میرزا رضی تبریزی
8-آیة الله میرزا عبد الرحیم مدرسی تبریزی
9-آیة الله سید محمد باقر سلطانی
10-آیة الله شیخ ابو المکارم رشتی
11-آیة الله سید احمد خرم آبادی
12-آیة الله سید حسین رسولی شمیرانی
13-آیة الله سید عیسی رسولی شمیرانی
14-آیة الله حاج آقا عطاء الله اصفهانی
15-آیة الله حاج شیخ غلامرضا اصفهانی
16-آیة الله شیخ محمد ولی هرسینی
17-آیة الله شهید صدوقی یزدی
18-آیة الله شیخ مهدی صادقی تبریزی
19-آیة الله سید مصطفی خوانساری
20-آیة الله سید هادی روحانی
گفتار صاحب نقباء البشر:
مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی،خریط ماهر علم رجال و درایه در موردشخصیت ایشان می نویسند:
آل خوانسار یکی از دودمانهای علم و دین و زعامت اسلامی در اصفهان و درشهرستانهای کشور می باشند مرحوم سید محمد تقی خوانساری متولد 1305 و متوفی 1371 در ماه رمضان سال نامبرده در خوانسار متولد و مقدمات علوم را در زادگاه خویش فرا گرفت سپس در سال 1322 به عتبات مهاجرت نمود و در محضر علمین کاظمین(سید کاظم یزدی و شیخ محمد کاظم خوانساری)و میرزا محمد حسین نائینی و شیخ علی قوچانی و شیخ ضیاء الدین عراقی حضور پیدا نمود تا اینکه خود به حدکمال و براعت و اجتهاد رسید و خود یکی از مجتهدی مبرز و عالیقدر گردید،پس به ایران بازگشت.هنگامی که علامه آیة الله حاج شیخ عبد الکریم حائری حوزه علمیه قم را در سال 1340 ه.ق تشکیل و تاسیس داد او حوزه را قصد نمود پس یکی ازستونهای آن به شمار درآمد او از موقعیت و محبوبیت بسیار برخوردار بود و درشخصیت او،علم،فضیلت،تقوی،صلاح و حسن اخلاق متبلور بود و هر چه بیشتراشتهار پیدا می کرد تا اینکه یکی از علما و مدرسین قم و یکی از ائمه جماعت مؤثق درآمد که مردم در خوانسار،تهران و قم و دیگر شهرها به او رجوع نمودند و رساله عملیه او«منتخب الاحکام »و حاشیه عروة الوثقی چاپ گردید و در اختیار علاقمندان قرارگرفت او در اواخر عمر به تعدادی از امراض ابتلاء پیدا نمودند تا اینکه در هفتم ذی الحجه 1371 در همدان فوت نمودند و جنازه او با احترام و شکوه خاصی به قم حمل گردید و در کنار مرقد استادش آیة الله حائری مدفون گردید.وفات او تاثیر بس عمیقی در قلوب علما و افاضل ایجاد نمود،درسها تعطیل شد و مدتی در قم،تهران،نجف آبادو شهر ری مجالس ترحیم برگزار گردید.مجله حکمت شماره ویژه ای در وفات اوانتشار داد و مراثی فراوانی درباره او سروده شده است که در مجموعه حکمت آمده است.» (4)
وفات او:
او در سال 1371 ه.ق،هفتم ذیحجة الحرام در شهر همدان به رحمت ایزدی پیوست و با تشییع بسیار باشکوه جنازه او به تهران و قم حمل و در بالای سر کنار مرقدمرحوم آیة الله حائری مؤسس حوزه و مربی و استاد خویش مدفون گردید.
خواب راستین:
در شب فوت آن مرحوم آیة الله العظمی بروجردی در عالم رؤیا می بیند که سیدبزرگوار سید مرتضی علم الهدی از دنیا رفته است و جنازه او را به قم حمل می کنند.وی از مشاهده این رؤیا بسیار متاسف و اندوهناک می گردد و با اضطراب و وحشت ازخواب بیدار می شود و انتظار وقوع حادثه ای را می کشد که ناگاه تلفنی به بیت او اطلاع می دهند که مرحوم آیة الله العظمی سید محمد تقی خوانساری در همدان به رحمت ایزدی پیوسته است و جنازه او را به قم حمل می کنند.مرحوم آیة الله بروجردی عموم علمای اعلام و محصلین و طلاب حوزه علمیه قم را برای استقبال و تشییع جنازه آن مرحوم آماده و به استقبال اعزام می دهند و خود نیز به استقبال و تشییع می شتابد و باعظمت و احترام خاصی در بالاسر حرم مطهر حضرت معصومه(ع)نازل می نمایند ودفنش می کنند.رحمت و رضوان الهی شامل حالش باد! (5)
در رثای او:
مرحوم حجة الاسلام و المسلمین سید نبوی(واعظ)خطاب به آیة الله خوانساری(ایام حیات ایشان)اشعار زیر را سروده اند.
یاور دین را تو یاری خصم او را دشمنی بی نوایی را نوایی بی کسان را یاوری قهرمان عرصه میدان علم و دانشی علم و تقوی را سراسر،کشور پهناوری ای محمد وز تقی شد نام نامیت تمام زین دو تن حق عیان گردیده اینک انوری ای مجاهد که ز سر صدق و صفا کردی قیام الحق الحق در زمانه مظهر یا قاهری باید اینسان معدن علم و هنر آید بیرون از دبستانی که او آموخت علم و سروری مایه فخر و مباهاتی تو بر اسلامیان دشمنان دین و آئین را فروزان آذری عقل عاجز گردد از وصف تو ای یکتا پرست یکه خواه و یکه جوی و یک نوای و یک سری (6)
این خبر در مطبوعات و روزنامه ها و رادیوهای بیگانه نیز مطرح شد.برخی ازفرماندهان نیروهای متفقین که در قم حضور داشتند از حضرت آیة الله در مورد غائله جنگ جهانی التماس دعا کرده بودند.
پی نوشتها:
1- آئینه دانشوران چاپ اول ج 1 ص 25.
2- یکصد سال مبارزه روحانیت ج 3 ص 58- 70 چاپ 1358 ه.ش).
3- آثار الحجة ج 2 ص 152.مجله نور علم شماره 6 ص 152- کتاب فوق،اخیرا به حلیت چاپ آراسته شده است.
4- نقباء البشر فی القرن الرابع عشر تحت رقم 534 ج 1،ص 246.
5- یکصد سال مبارزه روحانیت ج 3 ص 67.
6- یکصد سال مبارزه روحانیت تالیف نگارنده سال انتشار 1358 ش ص 66.