علایم و شرایط ظهور

دربارة وجود حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از ابعاد و زوایای گوناگونی می توان به تحقیق و کنکاش پرداخت.

این بحث، از دامنه های متعددی همچون فلسفی، کلامی، تاریخی، سیاسی، جامعه شناسی روانشناختی و...

برخوردار است. از میان این مجموعه مباحث که گاه شکل تخصصی به خود گرفته و مخاطبان خاص، آن را دنبال می کنند. برخی موضوعات بیشتر، مورد توجه عموم مردم است وبه دلیل جذابیت زیاد، اشتیاق به کسب اطلاعات بیشتر دربارة آن ها همگانی است یکی از این موضوعات جذاب و پر طرفدار، بحث نشانه ها و شرایط ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریفاست. نشانه های ظهور چه پدیده هایی هستند؟ شرایط ظهور کدامند؟ شباهت این دو در چیست؟ کارکردهای آن ها چیست؟ تقسیمات آن کدام است؟ کدام تحقق یافته و کدام هنوز شکل واقعیت به خود نگرفته اند؟ و سؤالاتی از این دست، پرسش هایی هستند که معمولاً در ذهن عموم مردم وجود دارد. ما در سلسله مقالاتی خواهیم کوشید تا حد ممکن به این پرسش ها پاسخ دهیم.

مفهوم علایم ظهور

در کتاب های حدیثی که با موضوع حوادث و نشانه های آخرالزمان، از جمله نشانه های ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نگاشته شده است، غالباً سه واژة «فتن»، «ملاحم» و «علایم» بسیار به کار رفته است.

«فتن» جمع فتنه و فتنه در اصل به معنای جداسازی طلای خالص از ناخالص است؛ ولی در معانی امتحان، سختی و بلا هم به کار رفته است. واژه فتن، از این رو برای حوادث و نشانه های آخرالزمان انتخاب شده است که پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم در فرمایش های خود دربارة نشانه های آخرالزمان، از بحران ها، حوادث تلخ و ناخوشایند زیادی که در آخرالزمان رخ خواهد داد، سخن به میان آورده اند.

واژه دوم واژة «ملاحم» است که جمع ملحمه و به معنای جنگ ها و کشتارها است. باز از آن جا که در پیش گویی های پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم و پیشوایان معصوم علیهم السلام از جنگ ها و کشتارهای فراوانی که در آخرالزمان رخ می دهد سخن گفته شده است به نشانه های آخرالزمان« ملاحم »اطلاق شده است.

بسیاری از محدثان عنوان «الفتن» و «الملاحم» را بر کتاب های خود که دربارة نشانه ها و حوادث آخرالزمان است، نهاده اند. البته عنوان «الفتن» بیشتر میان اهل سنت رواج دارد و عنوان «الملاحم» میان دانشمندان شیعه. برای نمونه از این دو دسته کتاب می توان به کتاب الفتن نعیم بن حماد (متوفای 229 ق یعنی26سال پیش از تولد امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف) الفتن ابوعمر دانی، الفتن سلیلی، و الفتن ابو نعیم اصفهانی و الملاحم ابن منادی، الملاحم فضل بن شاذان، و الملاحم حسن بن سعید اشاره کرد.

سومین واژ ه ای که در احادیث، کاربرد زیادی دارد، واژة علائم الظهور است. علامت، به معنای نشانه است وعلائم الظهور، یعنی نشانه هایی که بر نزدیک شدن یا تحقیق یافتن ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دلالت دارند ؛البته بخش نخست ، یعنی نشانه هایی که از نزدیک شدن ظهور گزارش می دهند، غالب نشانه های ظهور را تشکیل می دهد؛ اما کارکرد پاره ای دیگر از نشانه های ظهور گزارشگری از اصل تحقق ظهور است؛ یعنی مردم به کمک آن ها به وقوع ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف پی خواهند برد.

مفهوم شرایط ظهور

گاهی پیدایش معلول از علّت بر حالت یا کیفیت خاصی متوقف است. در این صورت، علّت را مقتضی و سبب ما و کیفیت و حالت لازم را شرط می نامند. این، تعریف فلسفی شرط است؛ اما مراد ما از شرایط ظهور، پدیده هایی است که ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف متوقف بر آن ها است، به گونه ای که بدون تحقق آن پدیده ها، ظهور رخ نخواهد داد.

برای توضیح مفهوم شرایط ظهور و تشخیص آن از علایم ظهور، می توان از این مثال ساده بهره گرفت:

بیماری را تصور کنید که در اثر بیماری درجه حرارت بدنش بالا رفته و به اصطلاح تب کرده است. اگر دکتر برای بهبودی وی دارویی تجویز کند و در اثر آن حرارت بدن به وضع طبیعی خود برگردد و به اصطلاح تب بیمار قطع شود، آن چه علت اصلی بهبودی است دارو و خواص درونی آن است و نه پایین آمدن درجه حرارت بدن، طبیعی شدن حرارت بدن تنها نشانه و علامت بهبودی فرد بیمار است. علایم و شرایط ظهور نیز همین گونه هستند. علایم ظهور، هیچ نقشی در تحقق ظهور ندارند و کارکردشان گزارشگری و حکایتگری از نزدیک تر شدن ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است؛ بر خلاف شرایط ظهور که رابطه آن ها با ظهور، رابطه علّی، معلولی و سببی، مسببی است و تحقق ظهور، در گرو فراهم شدن آن شرایط و زمینه ها است؛ به گونه ای که با وجود آن ها، ظهور محقق خواهد شد و با فقدان آن ها، ظهور به تأخیر خواهد افتاد.