همبستگی، 2/8/80
مقاله به تحلیل دو مقوله «جبر» و «اختیار» از دیدگاه فلسفی و قرآنی می پردازد . از دیدگاه فلسفی، اصل علیت و موجبیت علی دستاویز جبریون قرار گرفته تا توجیه گر همه اعمال انسانی باشند . دلیل دیگر این گروه، علم بی پایان الهی به افعال انسان هاست و این که اختیار با علم الهی منافات دارد . در مقابل، طرفداران نظریه اختیار به اموری چون وقوف هر فرد نسبت به آزادی خود، وجود قوانین عرفی، اخلاقی و اجتماعی و نیز «اصل عدم قطعیت » هایزنبرگ در فیزیک جدید که نافی اصل موجبیت علی در ذرات فیزیکی است استدلال می کنند . به عقیده ویلیام جیمز، حالت پشیمانی پس از عمل نیز دلیلی بر اختیار است . به عقیده نویسنده، یکی از اموری که موجب می شود پای جبر را پیش بکشیم، ناآگاهی ما از تاثیرات اعمالمان بر سرنوشتمان می باشد .
در قرآن کریم نیز بارها بر تاثیر اراده انسان ها بر سرنوشت خویش اشاره شده و در منطق قرآنی فرد و جامعه مسؤول اعمال خویشند و تمسک به جبر که عذری ناموجه برای توجیه گری است (ان الانسان علی نفسه بصیرة × ولو القی معاذیره) با کنترل الهی بر آسمان ها و زمین تفاوت دارد .
