تردیدی نیست اولین و مهم ترین عملکرد هر رسانه در قبال نامگذاری سال 90 به نام جهاد اقتصادی، اطلاع رسانی است اما رسانه ملی به عنوان گسترده ترین رسانه جمعی در کشورمان می تواند نقش های متعددی ایفا کند.
محمد خوش چهره استاد اقتصاد دانشگاه تهران و نماینده مجلس هفتم درباره نقش رسانه ملی در سال جهاد اقتصادی می گوید: طبیعی است مهم ترین وظیفه هر رسانه ای اطلاع رسانی است اما مقوله جهاد اقتصادی فراتر از آن است که رسانه ملی تنها به اطلاع رسانی در این زمینه بسنده کند. به جز این مورد، رسانه ملی در زمینه تبیین جهاد اقتصادی و اطلاع رسانی درباره آن، با دو دسته مخاطب روبروست؛ یکی نظام تصمیم گیری، برنامه ریزی، سیاست گذاری و مدیریت کلان اقتصادی و دسته دوم آحاد مردم و اقشار مختلف جامعه. رسانه ملی باید بتواند برای هر دو دسته از مخاطبان خود برنامه هایی تدارک ببیند که هم محرک باشند و هم برنامه ریزی ها، سیاست گذاری ها، تصمیم گیری ها را هدایت کنند و هم به فعالیت های اقتصادی شتاب بدهند.
به اعتقاد این استاد اقتصاد قبل از هر چیزی رسانه ملی باید بتواند درک صحیح مفهومی از عنوان «جهاد اقتصادی» را به همه مخاطبان خود ارائه کند. او درباره ضرورت این مسئله می گوید: اطلاق یک نام به یک سال، یک اقدام مفهومی است و معنایی استراتژیک دارد. این نامگذاری شیوه ای است برای بیان اولویت های نظام در میان اهداف مهمی که دنبال می کند. تشخیص این اهداف اهمیت دارد اما تعیین اولویت ها نشان از عقلانیت نظام دارد. هر کشوری در برنامه های کوتاه، میان و بلندمدت خود اهدافی را دنبال می کند اما تشخیص این نکته که کدام هدف در درجه اول اولویت قرار دارد، یعنی برنامه ریزی استراتژیک و اگر این برنامه ریزی درست انجام نشود خطای استراتژیک رخ می دهد. همچنین تعیین یک اولویت به معنی نفی بقیه اهداف و برنامه های نظام نیست. به عنوان نمونه وقتی رهبر معظم انقلاب به عنوان استراتژیست نظام، سال 1390 را سال جهاد اقتصادی نامگذاری می کنند، یعنی همان طور که خودشان هم اشاره کرده اند، لازم است هر سه قوه و نهادهای مختلف فرصت، امکانات و ضرورت های خود را به همین امر معطوف کنند در غیر این صورت امکانات و مزیت های پرداختن به مقوله جهاد اقتصادی را از دست می دهند.
خوش چهره معتقد است رسانه ملی باید بتواند عنوان جهاد اقتصادی را برای هر دو دسته مخاطب تشریح کند. به اعتقاد او در این عنوان، کلمه اقتصاد نشان دهنده اولویت اصلی نظام است و کلمه جهاد نشان دهنده آهنگ و ضریب حرکت به سمت این اولویت.
او درباره مفهوم جهاد اقتصادی توضیح می دهد: وقتی حرکت در قلمرو اقتصادی با لفظ جهاد مطرح می شود، به این معناست که آهنگ حرکت و شتاب در این قلمرو باید جهادی باشد. شاید برخی در تعریف این نکته دچار انحراف شوند و آن را با نظام های سوسیالیستی که مبنایشان اقتصاد است، قیاس کنند اما باید متوجه باشیم که نامگذاری یک سال به نام جهاد اقتصادی به معنی اتخاذ یک استراتژی بلند مدت و بنیادین نیست. این نوع نامگذاری روشی تکنیکی است که خط مشی خاصی را در برهه زمانی خاصی در اولویت قرار می دهد. همچنین ممکن است این تعبیر اشتباه هم از عنوان جهاد اقتصادی ایجاد شود که جهاد در عرصه اقتصاد به معنی ریاضت است؛ در حالی که این عنوان دقیقا مفهومی مغایر را در خود دارد و حاکی از ضرورت حرکتی پرشتاب به سمت رفاه است. ریاضت در حوزه اقتصاد زمانی رخ می دهد که سطح تولید ناخالص ملی پایین آمده باشد. معمولا چنین اتفاقی در زمان جنگ رخ می دهد؛ یعنی وقتی که درآمد ناخالص ملی از حوزه رفاه به حوزه دفاع و لجستیک منتقل شود. در حالی که جهاد اقتصادی دقیقا معنایی مخالف دارد و تلاشی است برای افزایش تولید ناخالص ملی. وقتی رهبر معظم انقلاب سال جدید را سال جهاد اقتصادی می نامد منظورشان این است که وضعیت رفاه مطلوب نیست و همان طور که خودشان هم فرموده اند ساختار جمعیتی، رشد جمعیت تحصیل کرده ها در جامعه ما و ظرفیت های بالقوه ای که در اختیار داریم زمینه را برای ایجاد شتاب در عرصه تولید ناخالص ملی و رفاه اقتصادی فراهم کرده است. بنابراین باید از این ظرفیت ها بهره برد.
خوش چهره ضمن اشاره به ظرفیت های مغفول مانده در بخش های مختلف اقتصادی از جمله بخش نساجی، کشاورزی و... از رسانه ملی به عنوان یک نهاد هدایتگر یاد می کند. نهادی که می تواند با بهره گیری از ضریب عقلانیت مدیران و برنامه سازانش دسته اول مخاطبان خود یعنی تصمیم گیران و تصمیم سازان و برنامه ریزان را هدایت کند و برای آحاد مردم نقش یک مربی را بازی کند.
این استاد اقتصاد عملکرد رسانه در این زمینه را به عملکرد یک مربی در مسابقه دو یا فوتبال شبیه می داند و می گوید: متأسفانه وقتی رسانه ملی هشدارهای لازم را به مسئولان می دهد آن را انتقاد تلقی می کنند و وقتی مشکلات را بازگو می کند به سیاه نمایی متهم می شود؛ در حالی که وقتی رسانه ملی منصف، مقتدر و شفاف به مسائل می پردازد در نقش یک هدایت کننده و نظارت کننده ظاهر می شود و معمولاً هم مردم بهترین قضاوت ها را درباره عملکرد رسانه ارائه می دهند. بر اساس افق بیست ساله قرار بر این است که کشور ما در حوزه های مختلف از جمله فناوری و اقتصادی به مقام اول منطقه دست پیدا کند. خوشبختانه در زمینه فناوری قطار رشد و پیشرفت روی ریل قرار گرفته و با سرعت مطلوب پیش می رود اما در زمینه اقتصادی هنوز این قطار شتاب لازم را ندارد، بنابراین باید مسیرهای درست مشخص شود، مشکلات مد نظر قرار بگیرد. اگر خودمان را در حوزه اقتصادی دونده ای بدانیم که با همسایگانی مانند عربستان و ترکیه در رقابت هستیم رسانه ملی باید بتواند به عنوان یک مربی موانع را گوشزد کند و خطاها را نشان دهد. شش سال پیش ما فاصله مناسبی با عربستان و ترکیه داشتیم، هنوز هم در حال دویدن هستیم اما این فاصله کم شده یا به عبارت دقیق تر آن قدر پیش نرفته ایم که به مقام اولی مد نظرمان دست پیدا کنیم. در این شرایط اگر رسانه ملی به عنوان مربی از عقب ماندن بگوید این به معنی آن نیست که دویدن در حوزه اقتصاد را نمی بیند.
به اعتقاد این استاد اقتصاد با توجه به نقش مهمی که رسانه ملی در زمینه تحقق شعار جهاد اقتصادی دارد باید از اطلاع رسانی صرف پرهیز کند، در درجه اول باید مفاهمه لازم در این باره در سطح مدیریت شبکه های مختلف این رسانه رخ بدهد و پس از آن اقدامات لازم برای برنامه سازی صورت بگیرد؛ برنامه هایی که کارشان فقط توجیه مردم نباشد بلکه همه قوا و زیرمجموعه های آن را هم مد نظر داشته باشند.
جزئیات برنامه جهاد اقتصادی
بر اساس نظر کارشناسان و اقتصاددانان کشور، لازم است رسانه ملی پیش از ساخت برنامه های مختلف در راستای آگاهی بخشی و اطلاع رسانی، به جزئیات این حرکت عظیم اقتصادی واقف شود و باید ها و نبایدهای آن را بشناسد. خوشبختانه رهبر معظم انقلاب در سخنانشان درباره نامگذاری سال 90 به جزئیات و موارد متعددی که باید مورد توجه قرار بگیرند، اشاره کردند.
رهبر معظم انقلاب درباره این جزئیات فرمودند: آنچه در این زمینه با عنوان شاخص وجود دارد و مهم است، رشد پرشتاب کشور به میزان تعیین شده در برنامه پنجم است که اعلام شده است؛ یعنی حداقل رشد هشت درصدی. در این رشد، سهم بیشتر مربوط به بهره وری است؛ یعنی ما بتوانیم از امکانات کشور به شکل بهتری استفاده کنیم.
ایشان در ادامه سخنانشان به کاهش نرخ بیکاری و افزایش اشتغال در کشور و همچنین مسئله افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی و کمک به بخش خصوصی به عنوان یکی از مسائل بسیار اساسی و مهم یاد کردند. همچنین ایجاد تعاونی ها و آماده سازی زیرساخت های حقوقی و قانونی ایجاد تعاونی ها، صرفه جویی در مواد اساسی، از جمله صرفه جویی در مصرف آب و مشارکت مستقیم مردم در امر اقتصاد، در سخنان رهبر معظم انقلاب به عنوان موارد جدی و مهم مرتبط با جهاد اقتصادی مطرح شد.
حضرت آیت الله خامنه ای در بخش دیگری از سخنانش به الزامات حرکت عظیم اقتصادی هم اشاره کردند و فرمودند که اولاً برای رسیدن به این منظور، روحیه جهادی لازم است. دوم، استحکام معنویت و روح ایمان و تدین در جامعه است. یک شرط دیگر این است که کشور به مسائل حاشیه ای مبتلا نشود. حفظ اتحاد و انسجام ملی شرط دیگر این حرکت است. ایشان در سخنانشان درباره سال جهاد اقتصادی به دو نکته ظریف اشاره کردند؛ یکی اینکه نصب تابلو هایی که نام هر سال روی آن نوشته شده، به در و دیوار شهرها هیچ فایده ای ندارد و دوم اینکه محوریت اقتصاد، به معنای غفلت از عرصه های دیگر تلقی نشود.
جهاد اقتصادی در قالب برنامه های رادیویی و تلویزیونی
تردیدی نیست توضیحات رهبر معظم انقلاب درباره جهاد اقتصادی و آنچه اساتید اقتصاد و کارشناسان این حوزه می گویند، مفاهیمی است که باید توسط برنامه سازان در قالب های رادیویی و تلویزیونی ارائه شوند. تبدیل این مفاهیم به برنامه های دیدنی و شنیدنی و البته مؤثر زمانی میسر خواهد شد که اهل رسانه و مدیران شبکه های مختلف برنامه ریزی روشنی درباره اهداف و عملکردشان برای پرداختن به جهاد اقتصادی داشته باشند. تعیین اهداف و برنامه ریزی هر کدام از شبکه های صداوسیما با توجه به تعاریف و اهداف هر شبکه می تواند متفاوت و متنوع باشد. احتمالاً شبکه های عمومی و شبکه های تخصصی هر کدام با توجه به اهدافی که برایشان تعریف شده به این مقوله خواهند پرداخت و جزئیات آن را طرح خواهند کرد. مهدی فرجی مدیر شبکه یک سیما در این باره می گوید: شبکه یک از اولین روزهای سال جدید تلاشش را برای پرداختن به موضوع جهاد اقتصادی آغاز کرده و در این زمینه برنامه هایی ارائه کرده و در حال تدارک برنامه هایی متناسب با موضوع جهاد اقتصادی است. شبکه یک سیما بلافاصله بعد از نامگذاری سال جدید به نام سال جهاد اقتصادی توسط رهبر معظم انقلاب تلاشش را برای برنامه سازی در این زمینه آغاز کرده است. البته پیش از هر اقدامی رئیس سازمان صدا و سیما در اولین روز سال 90 با برخی مدیران شبکه های رادیویی و تلویزیونی جلسه ای داشت و در این جلسه به شرح مسائل و تبیین عملکردها پرداخت.
مدیر شبکه یک به برنامه های در حال پخش در زمینه جهاد اقتصادی در این شبکه اشاره کرد و گفت: در گام اول و از اولین روزهای سال برنامه «با شما» را با مضمون «جهاد اقتصادی» برای مخاطبانمان آماده کرده ایم که ساعت 20:15 پخش می شود و شامل بخش های مختلفی نظیر گزارش های مردمی، گفت وگو با کارشناسان، مسئولان و نمایندگان مجلس است. این روند ادامه خواهد داشت و به زودی برنامه های دیگری هم برای پخش در همین زمینه آماده خواهد شد.
فرجی درباره چگونگی پرداختن به مفهوم جهاد اقتصادی در قالب یک برنامه تلویزیونی گفت: از آنجا که رهبر معظم انقلاب حرکت به سمت تحول اقتصادی را با عنوان جهاد اقتصادی مطرح کرده اند، لازم است در این زمینه اقدامات جهادی صورت بگیرد و رسانه ملی هم در کنار سایر ارکان جامعه، سهم خود را در این باره ایفا کند. برای چنین اقدام بزرگی باید تلاشی همه جانبه داشت و شبکه یک هم در این راستا سعی دارد در تمامی برنامه ها با قالب ها و ساختارهای مختلف مقوله جهاد اقتصادی را مد نظر داشته باشد. لازم است مقوله جهاد اقتصادی در انواع برنامه ها از برنامه های نمایشی گرفته تا برنامه های مستند، مطرح شود.
فرجی درباره نقش تلویزیون در مقوله جهاد اقتصادی و تأثیرات آن در چگونگی این جهاد گفت: وظیفه رسانه انتقال پیام است و ما نیز سعی می کنیم که این پیام را به برنامه تبدیل و در ساختارهای مختلف به بینندگان منتقل کنیم. اما باید به این نکته توجه داشت که جهاد اقتصادی صرفاً به دولت و دولتمردان برنمی گردد و مقوله ای نیست که تحقق آن را فقط از دولت توقع داشته باشیم، بلکه باید سایر قوا، مردم و کارشناسان اقتصادی نیز وارد عرصه شده و همه تلاش کنیم تا ظرفیت اقتصادی کشور را فعال تر کنیم.
به گفته این مدیر رسانه ای، مهم این است که در سال جهاد اقتصادی بتوانیم به نقطه تعیین شده برسیم و حداقل در سال 90 رشد هشت درصدی که در برنامه توسعه، پیش بینی شده تحقق یابد.
مسعود احمدی، مدیر شبکه تهران هم با گفته های مهدی فرجی موافق است. به اعتقاد او رسانه ملی باید بتواند به دور از شعار زدگی همراه با درک و فهم درست مفهوم جهاد اقتصادی، کلیدواژه های جهاد در عرصه اقتصاد را برای جامعه معنا کند.
او درباره عملکرد شبکه تهران در این زمینه می گوید: قصد داریم در کنار مجموعه های تلویزیونی و برنامه های نمایشی، مسابقات و برنامه های ترکیبی، غیرنمایشی و گزارشی هم درباره جهاد اقتصادی تولید کنیم و در این برنامه ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم مفهوم جهاد اقتصادی را طرح و تشریح کنیم.
احمدی درباره نوع نگاه رسانه ملی به مفهوم جهاد اقتصادی می گوید: تعبیر رهبر معظم انقلاب از «جهاد اقتصادی» به این معناست که ارزش مداری در این حرکت حرف اول را می زند؛ حرکت اقتصادی باید با پشتوانه دینی همراه باشد و این فرق دیدگاه اسلامی ما و دیدگاه غربی است. همین تعبیر ما رادر برنامه سازی در زمینه جهاد اقتصادی یاری خواهد کرد تا بتوانیم آثاری تولید کنیم که در جهت تحقق هدف های بزرگ تر باشد. می دانیم که دهه نود، دهه عدالت و پیشرفت نام گرفته و اگر بتوانیم شعارهایی را که برای هر سال انتخاب می شود محقق کنیم، هدف اصلی یعنی عدالت و توسعه محقق خواهد شد. به گفته مدیر شبکه تهران، کار رسانه در این زمینه به اطلاع رسانی خلاصه نمی شود و همچنین نباید هر قدامی در این باره را از رسانه توقع داشت. او در این باره می گوید: مجموعه دستگاه ها به ویژه دستگاه های فرهنگی و آموزش و پرورش نیز باید در زمینه جهاد اقتصادی فعالیت خود را آغاز کنند. البته رسانه ملی هم کار خودش را می کند و همه شبکه ها فعالیتشان را در این زمینه آغاز کرده اند. مثلاً ما در شبکه تهران در این باره برنامه ریزی کرده ایم و قرار است در این باره برنامه هایی در ساختارهای مختلف از جمله در حوزه سریال و نمایش تولید کنیم. ما در برنامه ریزی های خود به خودباوری توجه کرده ایم؛ چرا که خودباوری و عزم ملی یکی از مقدمات جهاد اقتصادی است.
آنچه تاکنون در رسانه ملی برای تحقق شعار جهاد اقتصادی صورت گرفته، برنامه ریزی و در موارد معدودی تولید برنامه هایی است که تاکنون در این باره شاهد بوده ایم. اما از گفته های مدیران شبکه یک و شبکه تهران پیداست که رسانه ملی دورخیزی را آغاز کرده که به زودی به هدف می رسد. برنامه ریزی ها و سیاست گذاری ها در شبکه های مختلف تلویزیون انجام شده و فقط مانده تولید برنامه ها. خوشبختانه از آنجا که به دستور معاون سیما بسیاری از شبکه های تلویزیونی از اتاق فکر بهره مند هستند این امید می رود که درباره جهاد اقتصادی، برنامه های متعدد و متنوعی در تلویزیون تهیه و تولید شود. بی شک رادیو نیز در این زمینه از تلویزیون عقب نخواهد ماند و به زودی برنامه های متعددی را از همه شبکه های رادیویی و تلویزیونی درباره جهاد اقتصادی شاهد خواهیم بود.