غرب رفتگان عصر صفوی

بیش تر سفرنامه هایی که در عصر صفوی یاد کرده اند، از دانشمندان و علماء است که سفرهای محدودی داشته اند. با توجه به این که در آن زمان بسیاری از جهانگردان غربی به ایران می آمدند که برابر گزارشی از 147 سفرنامه جهانگردان فرانسوی در نیمه دوم سده هفده پنجاه ودو دوره آن درباره ایران بوده ⁽¹²²⁾. گزارش کم تری از سفر جهانگردان ایرانی به غرب دیده می شود. آیا ارتباط بین ایران و اروپا در عصر صفوی یک سویه بوده است؟ آیا کسانی که در سفرهای رسمی شرکت می کردند گزارشی از سفر خود ارائه نکرده اند؟ متاسفانه باید پذیرفت از گزارش سفرهای نمایندگان دولت ایران به غرب که شامل هلند، آلمان، انگلیس، پرتغال و حتی روسیه می شود، گزارشهای پراکنده ای در دست است و برابر نظر شماری از صاحب نظران، سفرنامه ای وجود ندارد به دو علت:

1. شماری از کسانی که به دنیای غرب و اروپا گام نهاده اند و می توانسته اند با گزارش پیشرفتهای اروپا مردم ایران را از آن بیاگاهانند، پس از بازگشت به ایران دچار مرگ ناگهانی شدند؛ زیرا از نظر دستگاه حکومتی ماموریت خویش را به درستی انجام نداده بودند. از جمله دنگیتربیک روملو بود که در سال 1021ه/1612م. به دربار فیلیپ سوم پادشاه اسپانیا و پرتغال رفته بود. به محض ورود به ایران به فرمان شاه عباس مثله و به دار آویخته شد. و نقدعلی بیک که در سال 1036ه/1629م. به دربار انگلستان رفته بود، از ترس کیفر شاه در مسیر ازگشت خودکشی کرد و شاه عباس از این کار او خیلی خوشحال شد و گفت اگر چنین نمی کرد:

«بدن او را به شمار روزهای سال تکه تکه می کردم و آن را در بازار می سوزاندم.» ⁽¹²³⁾

از این روی، به نظر می رسد در زمان ارتباط گسترده ایران با دنیای غرب، شاهان مستبد با سفیران خود به شایستگی رفتار نمی کردند، تا کسی جرات کند و یا فرصت داشته باشد سفرنامه بنویسد و اوضاع آن مناطق را گزارش دهد.

2. شماری از ماموران ایران، در روزگار صفوی پس از سفر به اروپا، دین خود را تغییر می دادند و از بازگشت به ایران خودداری می ورزیدند، از جمله: امامقلی سلطان حق وردی و اوروج بیک بیات به سال 1011/1602م. در اسپانیا دست از عقائد تشیع خود برداشت و کیش کاتولیک را انتخاب کرد. از وی گزارش هایی درباره سفرش به اروپا به جای مانده که به نام پادشاه اسپانیا نگاشته است. ⁽¹²⁴⁾

به نظر می رسد این دو عامل که دور نیست با توطئه پنهانی ماموران غربی بوده، در ناکامی این سفرها مؤثر بوده است.

لازم به یادآوری است که شماری از مسیحیان نیز، در آن زمان در ایران مسلمان شدند. ⁽¹²⁵⁾

پی نوشت ها:

123. همان مدرک 159/.

124. «همان مدرک »160/.

125. «سفرنامه شاردن »، ترجمه اقبال یغمائی، ج 2/619، انتشارات توس، تهران.