دسترسی: قزوین، محله پنبه ریسه، گذر بلاغی
مسجد حیدریه قزوین (جامع صغیر) بنایی کهن در شهر قزوین است.
این بنا درگذر بلاغی در محله پنبه ریسه واقع گردیده و از جمله نمونه های مساجد دوره سلجوقی به شمار می رود که امروزه به صورت ویرانه ای درآمده است . در خصوص تاریخ ساخت و بانی آن، اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما به نظر می رسد که همان مسجدی باشد که صاحب تدوین و حمدالله مستوفی، آن را جامع اصحاب ابوحنیفه ذکر کرده و امام رافعی متذکر شده است که منبر بزرگ آن در سال 440 هجری از ری حمل شد و بنا در نتیجه زمین لرزه سال 513 هجری قمری خراب شد و گنبد آن شکاف برداشت و به خواهش اصحاب ابوحنیفه، امیر زاهد خمارتاش بن عبدالله عمادی به تجدید عمارت آن پرداخت . ظاهر امر نیز این موضوع را تأیید می کند؛ زیرا گچبری های نفیس این مسجد، شباهتی به گچبری های مسجد جامع کبیر دارد و دور نیست که کار استاد واحدی باشد . این مسجد تا دوره صفویه دایر بوده است و به نظر می رسد که به جهت تعصبات مذهبی، از نظر افتاده و متروک و خراب گردیده باشد؛ تا اینکه در دوره قاجار با افزودن ایوانی در مقابل شبستان و حجره هایی در اطراف مسجد، تا اندازه ای رونق گرفت و مورد استفاده واقع شد . ساختمان این مسجد به صورت چهار طاقی به ابعاد 30/10 متر ساخته شده که به نظر می رسد با پرکردن طاق های شمال غربی و شرقی و اضافه کردن محراب در سمت جنوب، به شکل کنونی درآمده است . نقشه مربع در بالا با هشت طاقنما به چندضلعی تبدیل گشته و گنبد رفیعی بر آن زده بوده اند که در گذشته تماما فرو ریخته و امروزه برای حفاظت، پوششی شیروانی بر آن زده اند . این مسجد تماما با آجر ساخته شده و درز آجرها به شکل زیبایی با گچ بندکشی و دیوارهای داخلی آن با طاقنماهای مقرنس دار و کتیبه های بسیار زیبایی تزیین شده است . گچبری محراب و تزیینات مسجد از نظر طرح جزء بهترین و نفیس ترین نمونه های هنر گچبری ایران به شمار میرود.
کتیبه های شش طاقنمای کوچک، از آیات سوره حشر است که به خط بسیار زیبای نسخ به طور برجسته گچبری شده است . یک کتیبه سراسری به خط کوفی، تمام دیوارهای ایوان را می گردد و نظیر کتیبه مقصوره مسجد جامع کبیر قزوین است. در دیوار جنوبی مسجد، محرابی واقع است که از نظر طرح و نوع کار، بهترین نمونه هنری و یکی از باشکوه ترین محراب های کریم با گچ در زمینه آبی نوشته شده است . در اطراف محراب و در داخل باندها، شش کتیبه به خط نسخ و کوفی وجود دارد . کتیبه های کوفی گلدار، کوفی گل و برگ دار و کوفی پیچیده این قسمت ها، از نظر فرم و حالت، جلوه گر یک دنیا زیبایی است . جبهه محراب نسبتا سالم است؛ ولی از نیم آن تا سطح زمین به واسطه رطوبت ریخته است . طاقنماهای زیر گنبد نیز با کتیبه زیبایی به خط ثلث برجسته تزیین شده است . در این کتیبه، پس از نیایش پروردگار و ستایش پیامبر اکرم (ص) و ذکر اسامی خلفای راشدین، احتمالا نام پادشاه وقت و بانی و تاریخ ساخت مذکور بوده که متأسفانه تمام این قسمت ها ریخته و از این رو نمی توان اطلاع دقیقی از سازندگان این بنا به دست آورد . این بنا به شماره 200 به ثبت تاریخی رسیده است.
با وجود بازسازی بدستور امیر خمار تاش (وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی) پس از زمین لرزه سال 498 هجری شمسی، اساس و بنیان این بنا به دوران قبل از اسلام باز می‌گردد، زمانی که این مکان یک آتشکده زردتشتی بود.
امروزه این بنا در داخل و قسمتی از یک مدرسه پسرانه ابتدایی و سالن امتحان و کتابخانه آن است.
